De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 127]

Duel bij Dresden
Erich Kästner
(Vertaling Angela Adriaansz)

Op 28 oktober 1927 zou er op de Dresdense Heide, vlak bij de Ullersdorfse molen en de grote, dwars door het bos lopende straatweg, een duel op het pistool plaatsvinden. De tegenstanders waren een ambtenaar bij de arrondissementsrechtbank, Kinne geheten, veertig jaar oud en een boom van een man, en een jong chemicus, wiens naam Graff was. Zij hadden vrienden meegenomen en een arts uit het Altstädter ziekenhuis die Graff kende.

Bij de kruising van de Radebergse Straatweg en de Ullersdorfse Weg stonden drie taxi's te wachten. De chauffeurs speelden een partijtje skaat en zij hadden de opdracht een ontwijkend antwoord te geven op vragen van nieuwsgierige voorbijgangers. Maar er passeerde niemand die hun een vraag had kunnen stellen; geen houtvester, geen melkwagen, geen dagjesmensen. De chauffeurs hadden flesjes bier meegebracht. Vinken hipten over het dak van de auto's, vlogen weg en kwamen weer terug. De hemel werd langzamerhand helemaal licht en ijlblauw.

Toen droegen vier mannen het levenloze lichaam van de chemicus Graff het bos uit. De arts begeleidde de stoet. Kinne, die de rij sloot, droeg de kist met wapens en rookte een sigaar. De chauffeurs sprongen op hun wagens af. En enkele ogenblikken later suisden de auto's stadwaarts...

Het duel had helemaal niet plaatsgevonden. Graff was, terwijl iemand nog de afstand aan het afpassen was, in elkaar gezakt en aan een hartverlamming bezweken. Kinne had zich, toen de arts hem de diagnose mededeelde, in zijn handen gewreven, alsof hij ze waste, en gezegd: hoe dan ook, Graff heeft nu dus zijn zin.

Graff behoorde tot de stille oorlogsslachtoffers die ze hadden vergeten mee te tellen. Dat hij tien jaar na de oorlog stierf, is geen argument. Hij werd opgeroepen in de tijd dat de oude frontsoldaten, wanneer ze voor de vierde keer naar het front werden gestuurd, weddenschappen met elkaar aangingen, of ze al na een week of pas over veertien dagen weer terug zouden zijn. Onderweg raakten zij, meestal in Brussel, de leider van het transport -

[p. 128]

een of ander onbenullig aspirant-officiertje - kwijt, verkochten hun veldtenue, bezochten de door militairen gefrequenteerde gelegenheden en meisjes, doken tenslotte, schouderophalend, weer op in hun eigen reservedepot en hadden niet het minste bezwaar tegen een paar weken arrest.

In die tijd besloot het opperbevel tot de kinderkruistocht en riep Graff en zijn leeftijdgenoten onder de wapenen. In lange colonnes marcheerden ze naar de lege kazernes. Er was ook een beetje muziek bij. En de moeders keken uit de ramen naar de slachtparade daar beneden. 's Middags zetten ze de jongens doorgezwete helmen op, gaven hun slobberende uniformen, en de volgende dag begon het drillen. Ze leerden groeten, in de houding staan, de paradepas, kniebuigingen en wat er verder nodig was om te sterven.

Graff werd ingedeeld bij een reserveregiment artillerie, tezamen met zo veel scholieren en aankomende bankbedienden dat er een speciale compagnie geformeerd moest worden. De selectie van het kader dat deze speciale compagnie moest opleiden, was in handen van de compagniescommandant, reserve le luitenant Kinne (IJzeren Kruis I). Hij selecteerde voortreffelijk. De sergeants konden hem niet bruut genoeg zijn. Het leek wel alsof hij die kindergezichten haatte en van plan was zich als een engeltjesmaker over hen te ontfermen. Als hij, in zijn groen vredestenue, de manschappen inspecteerde, trilde zijn keizerlijke gepommadeerde knevel wellustig, en als de onderofficieren naar zijn smaak niet gemeen genoeg vloekten, hielp hij - als expert - een handje.

Nadat hij een korporaal (in de burgermaatschappij leraar van beroep) naar het front had laten sturen, omdat deze het niet eens was geweest met de opvoedingsmethoden die in de compagnie werden gehanteerd, wisten de overige korporaals en onderofficieren niet meer van ophouden. Zij kwelden hun aannemelingen op een beestachtige manier en wedijverden met elkaar in het bedenken van gemeenheden en straffen. Het gebeurde geregeld dat er bij het exerceren of granaatsjouwen iemand in elkaar zakte. Na iedere inenting tegen tyfus of cholera liet Kinne de rekruten tweehonderdvijftig kniebuigingen maken en zag er persoonlijk op toe dat ze diep genoeg en exact werden uitgevoerd. Eén van hen die bij de kapitein rapport had aangevraagd, moest onder een voorwendsel drie uur lang op het exercitieplein rondjes rennen en over de grond kruipen. Hij liep daarbij een zonnesteek op en moest in het veldhospitaal worden opgenomen.

[p. 129]

Wie niet met zijn hoge, zware laarzen van de evenwichtsbalk af de hurksprong durfde te maken - die gevaarlijke sprong door de lucht met hoog opgetrokken knieën - werd officieel tot klootzak verklaard. Bij de dienst in de stallen was het streng verboden die anders dan met blote handen uit te mesten. Graff had voor de duur van de rijlessen een paard dat vals was en als een gek om zich heen sloeg en beet. Iedere dag weer beet het zijn hemd en vel stuk, en iedere dag weer sleurde het hem onder wild hoefgetrappel de doorgang tussen de boxen in. Op een keer kwam hij zo ongelukkig terecht dat hij een half uur lang kermend van de pijn op de grond bleef liggen. De onderofficieren kwamen om hem heen staan en maakten gemene grappen. Hij vroeg tevergeefs om een ander paard.

De rechterhand van le luitenant Kinne heette Aurich. Dat was een kerel die wegens doldrieste heldendaden aan het front reeds plaatsvervangend officier was geweest, maar wegens ongehoord barbaarse delicten was gedegradeerd. Nu was hij sergeant, 's Avonds liet hij zich door de rijke jongens uitnodigen, nam geldgeschenken aan, maar vergold zulke omkopingen met verdubbeld sadisme.

Graff kreeg een hartkwaal. Bij het strafexerceren zakte hij in elkaar. Sergeant Aurich gaf de dienstdoende korporaal het bevel rekruut Graff onder arrest te plaatsen. Wegens insubordinatie. Toen krabbelde Graf half overeind, hees zich op aan zijn karabijn en strompelde achter de tirailleurscolonne aan.

Op de terugmars, toen er bevel gegeven was te zingen en Graff, die in het gelid liep te wankelen, niet meezong, kwam Aurich met een achterbakse grijns op zijn gezicht op hem af en riep: ‘Nou, Graff, als je daarnet een revolver had gehad, had je me dan overhoop geschoten?’ Graff hief met een ruk zijn hoofd op en brulde, zodat zijn kameraden ervan schrokken: ‘Jawel, sergeant!’

's Avonds, een uur nadat hij was thuisgekomen, kreeg de jongen een huilbui. Hij lag op zijn bed te kronkelen en met zijn armen te zwaaien en schreeuwde voortdurend: ‘Ik schiet die schoft dood! Ik schiet die schoft dood! Ik schiet die schoft dood!’

Zijn moeder stond naast zijn bed.

De volgende dag kwam zij, in het diepste geheim, de sergeant een kistje sigaren brengen en smeekte hem of hij haar jongen wilde ontzien. Aurich pakte de sigaren aan en lachte.

Graff kon geen trap meer oplopen zonder last te krijgen van

[p. 130]

hartkrampen en benauwdheid. Hij meldde zich tevergeefs ziek en diende, toen de stafarts weer niets vond, een verzoek in om te worden onderzocht door de militair-geneeskundige hoofdinspectie. Die stuurde hem vier weken naar het veldhospitaal op de Weisse Hirsch. Toen hij weer naar zijn compagnie terugkeerde, was sergeant Aurich net naar het front vertrokken. De le luitenant nam zijn functie over en kreeg het voor elkaar dat Graff na een paar dagen zieker was dan ooit. Die had nu overal maling aan; hij was elke angst voor straf kwijt, hij was weerspannig, toonde onverholen zijn haat, en de le luitenant deed zijn best Graf niettemin zonder enige scrupule nog verder de vernieling in te helpen.

Graff wendde zich nogmaals tot de hoofdinspectie voor een onderzoek en werd vervolgens overgeplaatst naar een overtallig bataljon, waar de halfdode soldaten van het Saksische leger werden opgeborgen en onledig gehouden met het schillen van aardappelen.

Voordat Graff zijn compagnie verliet, had hij een tamelijk lang gesprek met de le luitenant. Hij zei onder andere: ‘U heeft mij willens en wetens en met satanisch plezier kapotgemaakt. U heeft ons behandeld als beesten. Ik hoop u na de oorlog nog eens tegen te komen.’

Eindelijk was de oorlog afgelopen. Graff keerde, ernstig ziek, terug naar het gymnasium, deed alsnog eindexamen, studeerde aan verschillende universiteiten, legde nog eens verscheidene tentamens af, vond een bescheiden betrekking als chemicus en was noch in staat zijn functie, die een goede gezondheid vereiste, naar behoren te vervullen, noch door een langer verlof weer de benodigde gezondheid te verkrijgen. Op zijn vijfentwintigste was hij een ten dode opgeschrevene, met een lange lijdensweg voor zich, en wist dat. Hij probeerde tegenover zijn moeder, met wie hij samenwoonde, de ernst van zijn hartkrampen en zijn bittere melancholie glimlachend te bagatelliseren. Hij rookte niet en gebruikte geen alcohol. Hij onthield zich van omgang met vrouwen en deed alsof hij daar ook geen behoefte aan had. Maar als hij alleen was, voelde hij de wurgende greep van zijn verlangen. Dan zat hij bij het raam en keek naar de straat beneden zich en de vreemde huizen aan de overkant, dan was het hem alsof hij zich aan gene zijde van de wereld bevond.

Er was maar één hartstocht die hij nog durfde toelaten: haat!

[p. 131]

Hij oefende zich jarenlang in het schieten met een pistool - in de tuin van een vriend - en bracht het daarin tot een buitengewone vaardigheid. De schietschijf die hij zelf geschilderd had, een officier in groen uniform en met een gepommadeerde knevel, raakte hij van elke gangbare afstand recht in het hart. Zijn vriend, die Kinne van de rechtbank kende, hield hem op de hoogte van diens dagelijkse doen en laten en van de plaatsen waar hij zich ophield. Graff wachtte tot de gelegenheid zich voordeed.

Die deed zich voor. Na een van de wandelingen die hij met zijn moeder door het park placht te maken, stapten zij - het was een van de laatste dagen van september - op de tram. De tramwagen was vol en zij bleven op het achterbalkon staan. Plotseling zei iemand tegen hem: ‘Wij kennen elkaar toch?’

Graff kromp ineen van schrik en keek de spreker aan die, zonder aanwijsbare reden, wit wegtrok. Mevrouw Graff pakte haar zoon bij de arm. Hij rukte zich los en zei met trillende stem: ‘Moeder, dat is hem!’ En voor de omstanders konden ingrijpen, haalde hij uit. Kinne bleef roerloos staan, alsof het lot het commando: ‘Geef acht!’ had gegeven, en liet zich in het gezicht slaan. En Graff sloeg met beide vuisten, geluidloos en ernstig, alsof hij een dringende opdracht voor een ander uitvoerde. Zijn moeder probeerde hem weg te trekken. Anderen grepen in. De bestuurder schreeuwde, bracht de tram tot stilstand en gooide Graff eruit. Zijn moeder kwam achter hem aan.

Enkele passagiers drongen erop aan dat de identiteit van de dader werd vastgesteld. Maar Kinne veegde het bloed van zijn gezicht en zei geërgerd: ‘Wilt u zich er niet mee bemoeien?’

Vier weken later vond het duel plaats. Dit uitstel geschiedde op wens van Graf, opdat zijn moeder geen argwaan zou krijgen. De afloop is bekend. Het leven van de jonge chemicus was te kort om de wraak ten uitvoer te brengen. Of heeft het lot hem er alleen maar voor willen vrijwaren dat hij ‘ten langen leste’ ook nog door zijn pijniger werd doodgeschoten?