De Tweede Ronde. Jaargang 17

[p. 37]

Pulau Selayar
Duco van Weerlee

We shall not cease from exploration
And the end of all our exploring
Will be to arrive where we started
And know the place for the first time
T.S. Eliot

Vanaf de visserspier die als een pijl het ondiepe water insteekt, heb ik een uitzicht van 360 graden. Recht vooruit de Javazee met voorbij de horizon Madura en Surabaya en op de voorgrond enkele vissersbootjes voor anker. Achter me het eiland Bawean, een waddeneiland met bergen en een kratermeer. Een wak in de tijd, gedreven door godvrezende huisvaders en door deze behoed voor onstuimige en zedeloze vooruitgang. Een coulissenlandschap met op de voorgrond Sangkapura met zijn werkplaatsen, winkels en kerkhoven. Daarachter geelgroene akkers en heuvels en ten slotte de skyline van blauwe en donkergroene bergen. Links en rechts de kustlijn, in het westen de nieuwe haven, in het oosten de knobbel van Pulau Selayar, die als een wrat aan Bawean vastzit.

Ik zit op het plankier, mijn voeten bungelend boven scholen zwarte visjes die op de houten palen afstormen en op het laatste moment terugdeinzen. Zijn het de delicate, bijna transparante krabbetjes, op en neer rennend langs de palen, die ze belagen of is het omgekeerde het geval? Ik zit in een souffleurshok, halverwege zaal en toneel, en ik kan ook nog de orkestbak inkijken. Dat deinende en watertrappelende zeepaardje moet de dirigent zijn.

Ik kan geen eiland zien of ik moet eromheen lopen, rijden of zwemmen. Wat is dat voor drang? Ik heb het ook met meertjes, wat een vergelijkbare gekte is, want een meer is een nat eiland in een droge zee. Bawean is zelf een eiland en ik heb het afgelopen zondag met de hele familie van mijn hospes gerond in een minibusje. Dat was leuk, maar nu zoek ik een eilandje waar ik in mijn eentje omheen kan, lopend. Pulau Selayar lijkt me wel wat. ‘Ik heb er als kleine jongen vaak gespeeld,’ zegt mijn hospes, die zijn best doet te begrijpen wat ik op zo'n onbewoond eiland heb te zoeken. Op zijn scooter wijst hij me de weg en dat is handig, want in mijn eentje had ik misschien de slagboom niet durven passeren waarmee lokale vissers auto's weren.

[p. 38]

Het licht is goudgeel en het wad langs de kustweg ligt te glanzen in de middagzon. Kleurige vissersprauwen, gestut door bamboepalen, doen denken aan opgezette insekten. In een sukkelgangetje tuffen we langs een moskee, een publieke badplaats, drogende vissersnetten. Waar de weg ophoudt, strekt zich in een kom aan de voet van de heuvel - en aan de zeezijde begrensd door een mangrovebos - een complex uit van weelderig begroeide sawahs in groen en geel.

Deze middag kunnen we niet verder, want mijn hospes wil zijn scooter niet onbeheerd achterlaten, maar ik prent mij het beeld in. Runderen op een stoppelveld, verdorde en door zeewind aangevreten boomstronken op het strand, pluimvee dat hevig kakelend de verkeerde kant opvlucht en verstomde schoolkinderen die halt en front maken, hun schelle stemmetjes pas hervindend als we gepasseerd zijn. Dan werpen ze ons alsnog hun snijdende kreetjes als messen in de rug.

Mijn hospita staat erop mij een schildknaap mee te geven die mijn waterfles draagt en me beschermt tegen overlast, gevaar en verdwalen, maar ik ben onvermurwbaar: dit wordt een solotocht. Triomfantelijk passeer ik de volgende ochtend de slagboom en ik wuif vriendelijk naar bevreemde kustbewoners. Met de fiets aan de hand doorsteek ik de kom in het landschap, waar nu stevig wordt geoogst. Waarheen? Daarheen. De heuvel op, door de aanplant van palmen, daarachter ligt het strand.

Van dichtbij is de bult imposant, een geducht geologisch gebeuren. Ik voel me een kosmonaut als ik de brede strook zand en gruis nader die in het helle ochtendlicht blakert en blinkt als een landingsbaan voor ruimtevaartuigen. Mijn fiets laat ik achter in de schaduw van een walletje op het strand. Met opgerolde broekspijpen doorwaad ik de luttele meters ondiep water die de tweebenige sterveling scheiden van deze minerale navelstreng, statieloper voor buitenaards bezoek. De keus tussen linksom en rechtsom is niet moeilijk. Vanwege het vroege uur ligt de westkant nog in de schaduw en over gloeiende keien kan ik altijd later nog lopen. Ik zie wel hoe ver ik kom - waar de wal het schip keert.

Het eerste stuk is ploeteren door mul zand, daarna wordt het klauteren over soms scherpe keien. De flanken van de bult zijn begroeid met lang gras en struikgewas. Eén keer denk ik een menselijke stem op te vangen, maar het kan ook de kreet van een meeuw zijn geweest, of de schreeuw van een aap. Hier en daar

[p. 39]

hebben fikse branden gewoed, want hele stukken van de helling zijn geblakerd.

Wat op een afstand oogt als een stenige versperring die de vloedlijn afdoende blokkeert, blijkt van dichtbij een klauterrots voor gevorderden en daarachter strekt zich weer een flink stuk strand uit. Het is net als ouder worden. Als kind denk je: veertig jaar, wat oud, dat haal ik nooit. Gaandeweg verruimt zich het perspectief en zo consumeren we stap voor stap, jaar na jaar, de eeuwigheid. Af en toe kijk ik achterom en op mijn horloge. Ook de wijzers van de klok maken ommetjes (en de zon en de maan, herder laat je schaapjes gaan).

Inmiddels zie ik iets dat lijkt op een pad dat tegen de helling oploopt. Als ik dat vandaag nog wil volgen, moet ik het nu doen, nu de zon nog niet te hoog staat. Ik heb al vastgesteld dat het niet gaat om een berg uit één stuk. Het zijn twee bulten - als bij een kameel - en ik besluit mijn kustwandeling op te schorten en het pad te volgen dat tegen de tweede, lagere, bult oploopt.

Het klimmen gaat aanvankelijk zonder veel problemen, al raak ik wel buiten adem en tekent het pad zich steeds vager af. Ik probeer zoveel mogelijk mijn verstand uit te schakelen en mijn voeten aan te moedigen hun weg te vinden. Dat lukt tot waar de steile flank overgaat in de flauwe welving van de rug. Daar is het behoorlijk verschroeid en verkoold. Er zijn haast geen stronken om je aan vast te houden en soms kruip ik op handen en voeten door de asresten. Maar de top, het punt vanwaar ik de zee aan de oostkust kan zien, is niet ver. Daar is het ook zo vlak dat ik rechtop kan lopen, letterlijk en figuurlijk, want ik heb het een beetje gemaakt. Ik betreur het haast dit panoramische en vreugdevolle uitzicht te moeten prijsgeven, maar ik moet verder. Nu begrijp ik waarom mensen op dergelijke plekken vlaggen planten.

De tocht omlaag is moeilijker en zelfs tamelijk griezelig, want voor je het weet, schuif je te hard en te onbeheerst omlaag. Blijkbaar heb ik ergens een fout pad gekozen, want op een gegeven moment kijk ik steil omlaag in de sleuf die de twee bulten scheidt. Alarmschellen rinkelen in mijn brein en het zweet breekt me uit. Ik druk me dicht tegen de geblakerde grond, luister naar het kloppen van mijn hart en schuif dan zo kalm en beheerst mogelijk uit de gevarenzone. Eén verkeerde beweging kan fatale gevolgen hebben.

Als je aan het strand bij het klauteren over de rotsen uitglijdt en je enkel verzwikt, is dat beroerd genoeg, maar als ik hier het ravijn

[p. 40]

inglijd, word ik - zelfs als ik de smak overleef - pas over een week gevonden. Ik weet het, ik weet het en ik zal het nooit meer doen, dus deze keer laat de Almachtige het bij een waarschuwing en ik kom behouden, zij het zwart als een schoorsteenveger, beneden. Ik ben zo aangeslagen dat ik mij rep naar mijn fiets op het strand van Bawean. Ik ben tijdig terug in mijn losmen en heb nog tijd om te baden voordat ik mijn lunch krijg opgediend.

Met koddige stapjes loopt mijn hospita op haar blote kaki over de ronde kiezelstenen van het erf. Dat is haar dagelijkse oefening om de meridianen in haar volslanke lijf te activeren. Ook maakt ze tegen de avond met de echtgenotes van andere notabelen in sukkeldraf een paar ommetjes om de alun alun. ‘Hoe was het, oom?’ Ik vertel haar van het uitzicht: het blauw, groen en azuur van de zee, de zandbanken en het rif, de branding en de schaduwen van wolken op het water. ‘Wat?!’ roept ze, ‘bent u daar helemaal bovenop geweest?’

Meer aanmoediging heb ik niet nodig, die middag ga ik terug. Inmiddels is het eb, zodat er nu meer strand is. Deze keer kies ik de oostkust, waar de felste zon al wegtrekt. Traag stappend, wadend door ondiep water, omzeil ik een mangrovebosje en daarachter ligt het strand in volle lengte en breedte voor me. Ook deze kust is leeg, maar allerminst verlaten. Kleine krabbetjes rennen weg voor het dreunen van mijn voetstappen, het zand en koraal knerpt en knispert onder mijn sandalen. Een weelde aan pastel-kleurige schelpen roept de drang op ze allemaal op te rapen, maar ik weersta de begeerte. Alleen een puntgave Nautilusschelp sjouw ik mee in een aangespoeld plastic tasje. Als ik straks thuiskom, zal ik een mooi verhaal opdissen over een blote, oudere heer met veel haar op zijn borst en algen in zijn baard - type Jan Wolkers op Rottum - die uit de golven opduikt en me deze schelp aanreikt om hem aan mijn hospes te geven die hier als kleine jongen kwam spelen. Als herinnering en bij wijze van lichte vermaning. (Je moet geen grappen maken in een vreemde taal. Zelfs zo'n slimme dame als mijn hospita kijkt me stomverbaasd aan en vraagt: ‘Wie kan dat geweest zijn, oom? Had hij geen broek aan? Een westerling? Noemde hij geen naam?’)

Naarmate ik dichter bij de zuidkaap kom, wijkt het lauwe-kroketwindje en worden de golven hoger en agressiever. De wind wakkert aan, haast beangstigend. Straks zullen we het beleven dat er - vanwege een zeebeving voor de kust van Madura - een vloed-

[p. 41]

golf van drie meter op Bawean afkomt, juist als ik fier sta te blikken over de baren. Hier fluistert de wind al lang niet meer, hier is het kabbelen gedaan. Het fluit en giert, bruist en beukt. Dat arme boompje dat zo ferm standhoudt, wekt mededogen en respect. De zilte wind geselt zijn spaarzame blaadjes.

Hoe vertel ik de afwezigen hoe vol dit kale landschap is? Het licht verandert aanhoudend van kleur en intensiteit, de bodemgesteldheid varieert van fijn, wit zand via koraal, kiezels en keien tot brede paletten van steen die met een bot keukenmes lijken te zijn gekerfd. Er is geritsel van onzichtbare, uiterst schuwe beestjes. Schelpen klappen hun dekseltjes op elkaar. Alles woelt en knerpt.

Van andere menselijke bezoekers is weinig te merken. Een keer zie ik een vrouw die op haar hurken zit te wroeten tussen keitjes op het strand nabij de vloedlijn. Ze kijkt niet op of om, ze is totaal gehuld in lappen en ik heb geen idee of het een jonge of een oude vrouw is, een hardwerkende pauper of een verdwaasde zonderling. Zoekt ze kreeftjes, zeewier, goud? In principe kun je overal edelstenen zoeken, maar meestal vind je iets anders. (Ik koester mijn schelp.)

De nabijheid van de zee, ons aller moeder, is even geruststellend als spannend, want al toont ze haar liefste gezicht, zij heeft een onberekenbaar karakter. Restanten wrakhout, aangespoelde stootkussens, stompjes nylonkabel verwijzen naar tomeloos maritiem geweld. De aanblik van de witgebleekte boomkarkassen op het strand is daarom zo huiveringwekkend, omdat de woede die erachter schuilt onpersoonlijk is en uitgesmeerd in de tijd. Ooit waren deze esthetische geraamtes lommerrijke jonge kerels in de kracht van hun leven. Maar ja, te veel drank en vrouwen, zware shag en windkracht zeven.

Na de zuidkaap te hebben gerond vervolg ik mijn weg in de luwte van de westkust. Het is inmiddels namiddag geworden en dus niet meer zo gloeiend heet. Af en toe schuift er een wolk voor de zon, het ijs smelt en de soep koelt af. Ik stel vast dat ik het eiland bijna in mijn zak heb. In de ochtend de bult beklommen, in de middag de verste landpunt gerond. Er kan pannebier worden gedronken. Hier en daar nog wat hang- en sluitwerk controleren, een kwastje verf en dan kunnen we uitkijken naar het volgende karwei.

Het eiland is me vertrouwder geworden. Vanochtend ontdekte ik dat het een kameel was, geen dromedaris. Vanmiddag is het een

[p. 42]

liggend dier geworden, wellustig gewelfd en begroeid met struweel dat om hygiënische of esthetische redenen hier en daar werd weggeschroeid. Ten zuiden van de tweede bult bevindt zich een klein, maar breed kiezelstrand dat vanaf land niet te zien is. Het loopt uit op die agressieve kaap waar de wind jakkert en de golven hoog opspatten, de clitoris van Pulau Selayar. Over het traject tot aan deze kaap heb ik anderhalf uur gedaan, de terugweg langs de westkant neemt niet meer dan een uur. De zee is van gedreven zilver, hier en daar bespikkeld met vissers op stelten. Het laatste stuk is me bekend van vanochtend.

Vlak voor de oversteek naar het vasteland zie ik twee mannen die zitten te rusten onder een boompje. Ze zien me aankomen en kijken, als ik passeer, recht voor zich uit. Een heeft een groot kapmes in zijn hand en hij beproeft met zijn duim het scherp van de snede. Moet ik nu bang worden? Wie weet hebben ze elkaar wijsgemaakt dat ik een rijke toerist ben die ze van zijn horloge kunnen beroven zonder dat er een haan naar kraait. ‘Goedemiddag, heren!’ Ze kijken schuw opzij en knikken een beetje. De anonimiteit is verbroken en daarmee de kans op een misdrijf.

Tevreden bestijg ik mijn fiets, nadat ik het plastic zakje met de Nautilusschelp zorgvuldig aan mijn stuur heb gebonden. Een bewijsje voor mijn hospes, want de winst heb ik al binnen, hoe die ook valt te specificeren. Voor anderen is een eiland een klodder land, een droge oase in een natte woestijn, voor mij is het een concrete verhevenheid, een verzetsdaad tegen de onmetelijkheid van de zee, die ons voedt en bedreigt. ‘Ho, ho!’ zegt mijn nuchtere ik, ‘je bent van A vertrokken, je hebt wat lopen dromen en je bent weer bij A uitgekomen, flink verbrand en een schelp rijker. Welgefeliciteerd.’

Ook dat is waar, ik heb geluisterd en gehuiverd, maar nu verheug ik me op de verwarring die ik bij mijn hospita teweeg zal brengen met mijn majestueuze schelp.