De Tweede Ronde. Jaargang 16

[p. 108]

Vertaald proza

[p. 109]

Noem dit hart
Proza en poëzie uit het nieuwe Zuid-Afrika
Robert Dorsman

‘Afrikaans is nie alleen die taal van my bewuswording nie, maar ek voel oortuig dat dit poëties meer bruikbaar is as Nederlands, veral vanweë sy groter soepelheid en bondigheid. Die blote feit dat mens gewoonlik 'n aantal minder lettergrepe nodig het in Afrikaans as in Nederlands om presies dieselfde uit te druk, is al prosodies 'n wins.’ Deze woorden schreef Elisabeth Eybers in 1963 in een beschouwing over haar poëzie.

De relatie tussen het Nederlands en het Afrikaans is vanouds problematisch. Al in 1905, memoreert Vernie February, ‘was daar 'n lewendige debat aan die gang oor die Afrikaanse en Nederlandse taal’. Sindsdien zijn beide talen alleen maar verder uit elkaar gegroeid; het Nederlands is in Zuid-Afrika langzamerhand een vreemde taal geworden, en hetzelfde geldt voor het Afrikaans in Nederland.

Nederlanders zijn niet zonder meer in staat teksten in het Afrikaans te lezen. Schijn bedriegt maar al te vaak. Met enige oefening en hardop lezen zijn eenvoudige teksten nog wel te volgen. Bij meer gecompliceerde literaire teksten is dat niet het geval.

Het Afrikaans is een rijke taal, die veel varianten kent. Vandaar dat alle teksten in dit nummer in vertaling zijn opgenomen, behalve het (onvertaalbare) gedicht noem dit hart van Breyten Breytenbach en de poëzie van Elisabeth Eybers (zie Voorwoord).

Dit nummer van De Tweede Ronde bevat poëzie en proza van Zuidafrikaanse auteurs die schrijven in het Afrikaans. Voor het proza in dit nummer is gezocht naar een evenwicht tussen in Nederland bekende schrijvers als Etienne van Heerden en Jeanne Goosen, en hier onbekende namen: Rachelle Greeff, Marlene van Niekerk en Melvin Whitebooi. Greeff heeft twee bundels met korte verhalen gepubliceerd en werkt nu aan een roman. Van Marlene van Niekerk verscheen in 1994 de roman Triomf, waarvoor de schrijfster niet minder dan drie literaire prijzen kreeg. Melvin Whitebooi is in Zuid-Afrika bekend als schrijver van hoorspelen,

[p. 110]

toneelstukken en televisiescenario's en is tevens literair redacteur bij een Zuidafrikaanse krant.

In november 1995 verscheen in Zuid-Afrika Relaas van 'n moord, het (autobiografische) prozadebuut van de dichter Antjie Krog waaruit een fragment werd gekozen.

Van Etienne van Heerden zijn twee prozastukken opgenomen. Het korte verhaal Tois en de tent dateert van vóór het annus mirabilis 1990 waarin Nelson Mandela werd vrijgelaten. In het fragment uit Die gas in rondawel Wilhelmina geeft Van Heerden op geheel eigen wijze inhoud aan de relatie Nederland/Zuid-Afrika. Deze tekst werd geschreven ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de werkgroep Kairos in Utrecht. Volgend jaar verschijnt bij Tafelberg in Kaapstad de complete roman, waarvan dit fragment deel uitmaakt.

De bijdrage van Henk van Woerden ten slotte omvat een fragment uit zijn tweede roman, Tikoes, die voorjaar 1996 bij uitgeverij Balans zal verschijnen. Dat ook het Nederlands een soepele taal kan zijn, blijkt overtuigend uit dit fragment.

Voor wat de poëzie betreft is gekozen voor dichters die in Nederland min (Krog, Du Plessis, Small, Stockenström) of meer (Breytenbach, Eybers) bekend zijn. In de afdeling Light Verse zijn bijdragen opgenomen van de Zuidafrikaanse cabaretier Pieter-Dirk Uys, de dichteres Wilma Stockenström en de dichter Adam Small.

De twee gedichten van Breyten Breytenbach komen uit Die hand vol vere, een selectie uit zijn poëzie die in Zuid-Afrika werd uitgegeven. Breytenbach leverde tevens de illustraties voor dit nummer. De bijdrage van Elisabeth Eybers omvat vijf nieuwe gedichten; de Engelse vertalingen zijn van haar eigen hand.

‘Langzaam maar zeker ontspint zich het verhaal van “Zuid-Afrika en zijn literatuur”’, schreef Gitte Postel in 1993. ‘De landsgrenzen fungeren als de kaft, en de teksten van schrijvers, critici en andere landgenoten lijken op te treden als de actieve elementen die elkaar bijstaan of bestrijden en voortdurend in dialoog zijn. Hoe meer je leest, hoe meer het beeld van Zuid-Afrika wordt uitgebreid en ingevuld.’

Dit Zuidafrikaanse nummer hoopt bij te dragen tot een verdere invulling van dat beeld. De keuze voor Afrikaanstalig werk houdt echter wel een forse beperking in: geen aandacht wordt besteed

[p. 111]

aan blanke en zwarte Engelstalige schrijvers en aan schrijvers die de voorkeur geven aan het Xhosa, het Zulu of een van de zeven andere talen van Zuid-Afrika. Wellicht komt er binnen niet al te lange tijd een nummer van De Tweede Ronde met bijdragen van andere Zuidafrikaanse schrijvers die hier niet aan bod konden komen.

Met dank aan Erik van den Bergh en Maria Bolten voor hun kritische steun bij de samenstelling en de vertaling.

Robert Dorsman, Visioen van 'n nasie: poëzie uit Zuid-Afrika, De Tweede Ronde, herfst 1995.

Eybers, Elisabeth, Voetpad van verkenning, Kaapstad, 1978.

V.A. February, Laat het ons ernst wezen (die verhouding Afrikaans-Nederlands) Leiden/Kaapstad 1991.

Gitte Postel, Vrijplaats of isoleercel, literatuuropvattingen in Nederland en Zuid-Afrika, in: De Gids, juni 1993.