De Tweede Ronde. Jaargang 16

[p. 42]

Ochtendwandeling met Arend
L.H. Wiener

Frankrijk, 22 augustus 1994, 08.15 UTC, 2.5 km Z.O. Fumel. Lot & Garonne. Half bewolkt. 19 graden C. Wind: 3 m/s. Alt. 190 m. Zicht: Arend.

Ik draag hem in een buidel voor mijn buik.

Arend, nu zeven maanden en negen dagen oud.

Door een onoplettendheid van de Goden toch nog mijn zoon geworden.

Veel te mager - volgens de doktoren - maar puntgaaf, volgens mij. Eyes like goddamn sea-shells.

In deze moderne draagconstructie kan hij armpjes en beentjes vrij bewegen en zijn lichaampje steun ik met de gespreide vingers van mijn handen: mijn duimen op zijn schouderbladen, mijn vingers rond zijn ribbetjes, zodat ik kan voorkomen dat zijn hoofd in de kadans van mijn passen ongemakkelijk tegen mijn borst stoot. Ik kijk hem van boven af op zijn kopje en buig me af en toe voorover om aan hem te ruiken en hem te zeggen wat me opvalt.

- Dikke Arend... fluister ik.

Aan de stille houding die hij dan aanneemt kan ik zien dat hij luistert. Zijn beentjes worden slap en zijn handjes staken hun zegeningen.

Ik kam zijn dunne haartjes met mijn snor.

Hij luistert alleen naar de tòòn van mijn stem, mijn woorden hebben nog geen inhoud. Iedere zin, mits uitgesproken met een guitige intonatie, brengt hem in opperste verrukking.

- Ze hebben hier alle vogels doodgeschoten... Dikke Arend, meld ik monter en onmiddellijk steekt hij zijn armpjes opgetogen vooruit.

-Ja, lieve jongetje, daar ziet het wel naar uit; op een paar verdwaalde corneilles en hirondelles na vliegt hier echt geen veer meer...

Hij betuigt nu zijn bijval met enkele triomfantelijke kreetjes. Ik blijf staan en kijk om me heen, terwijl ik mijn mond op zijn zachte schedeltje druk en zijn hartslag warm tegen mijn lippen voel kloppen.

[p. 43]

Het landschap is mooi en ruig, maar op de een of andere manier ook lelijk en dood: bomen, struiken, rotsen, de schaarse behuizing... alles is er wel, maar star en leeg, als het dekor van een verlaten toneel. Levenloos is misschien een beter woord voor wat ik zie.

Of is wat ik waarneem niet de waarheid? Is wat ik waarneem slechts het ‘onverborgene’ en daarmee een onvolledige werkelijkheid? Met andere woorden: is er meer dan ik zien kan? Zoals ik bijvoorbeeld wel de mist kan waarnemen boven het dal, maar niet het stadje Fumel dat er onder ligt. Hoe kan ik weten of de dieren die ik met Arend wil zien zich niet tijdelijk elders ophouden? Op de vlucht, bijvoorbeeld. Voor jagers. Of juist op jacht. Op de wieken misschien, of juist op stok. Op weg, op reis; net als wijzelf.

Gisterochtend, zondagochtend, knalden urenlang de dubbelloopsgeweerschoten van jagers door de vallei, waarbij zich een merkwaardig geluidseffekt voordeed, veroorzaakt door vorm en vegetatie van het landschap. Ieder afgevuurd schot werd gevolgd door een weerkaatsing die klonk als het voorbijdenderen van een trein. Heel onwezenlijk. Geen echoënde explosies, zoals men zou verwachten, maar een soort suizend gedaver, dat als een fantoom-TGV tussen de heuvels voortraasde.

We stoppen voor de afrastering van het onafzienbaar jachtgebied en ik bestudeer de verschrikkingen van het waarneembare terrein, die mij al eerder zijn opgevallen. Verschrikkingen, misschien niet voor fazanten (faisans) en patrijzen (?), maar zeker voor hazen (lièvres) en konijnen (lapins), want de heuvelglooiingen en velden zijn op een haast sadistiese wijze gemaaid. Men moet daar wel oog voor hebben natuurlijk. De begroeiing die bestaat uit een heideachtig gewas, een centimeter of dertig hoog en voor hazen en konijnen ideaal om zich in te verschuilen, is in banen van enige meters breed kort gesnoeid, waardoor dwars opgedreven vluchtend wild zich op regelmatige afstanden volledig onbeschut aan een dodelijke oversteek moet wagen. De rustende jager hoeft zich slechts op de kop van zo'n strook op te stellen en het wild loopt zo in zijn schootsveld.

Arend reikt naar een geel bordje dat aan het zware gaas bevestigd zit. chasse privee, lezen we, in zwarte belettering. En daaronder

[p. 44]

de dreigende verduidelijking: gardes assermentes.

De aksenten op de woorden zijn weggelaten zoals dat tevens het geval is op de verkeers- en plaatsnaamborden in dit land. Assermentés betekent beëdigd volgens Arends moeder, zodat men zou kunnen zeggen dat de smeerlapperij die zich voltrekt aan de ene kant van de omheining door de wet wordt bewaakt aan de andere kant.

Ik doe een pas naar voren om Arend zijn zin te geven en hij zijn vingertjes in het gaas kan steken, hetgeen hij met beide handjes gretig-tastend doet. Zijn motoriek is nog wat beverig, maar hij weet precies wat hij wil: alles opeten. Driftig begint hij aan het draad te trekken om er nog dichterbij te komen. En als ik dan nog iets naar voren schuifel, zodat de buidel de afrastering raakt, rekt hij zijn hoofd naar voren en sluiten zijn kaken zich met half geloken ogen van gelukzaligheid rond het gaas en begint hij verbeten te knagen.

- Dat hek krijg jij vandaag niet weg... kleine ijzervreter, lispel ik in zijn oor... terwijl ik met mijn lippen zijn zachte oorschelp samenknijp... (so sweet and so cool) misschien volgend jaar, als je tandjes hebt...

Onverdroten smakt hij voort.

Dan hoor ik achter me een auto naderen.

We bevinden ons op een grof grindpad dat zich van de weg heeft afgesplitst en langs het jachtterrein voert. Knarsenbandend komt de auto naderbij; dat is geen regulier verkeer.

Dat vóel je.

Opgepast nu!

Met een geraffineerde, aandachtverleggende aai over zijn bol haak ik Arend uit de omheining los en draai me om.

Naast me is een oude bestelwagen van het merk Renault tot stilstand gekomen. De wagen is volgestouwd met houten kratten. Zo vol zelfs dat de achterdeuren niet meer sluiten en met een touw bijeen gehouden moeten worden. De chauffeur loert me koud aan. Is hij een garde? Hij draagt geen uniform, maar een soort tenue van zware bruine corduroy en hij lijkt me wel degelijk verbonden met deze killing fields. Wat denkt hij nu? Weer zo'n pottekijker die hier niets te zoeken heeft en zo snel mogelijk moet oprotten? Weer zo'n stomme buitenlander die het hier zo graag mooi wil vinden?

Ik wil niet groeten. Niet als eerste tenminste. Hij ook niet; dat is evident. Wederzijds staan wij zo door een bestofte zijruit heen wrevel te genereren. Ik heb mijn zeilmes aan mijn riem; Ibberson, Shef-

[p. 45]

field. Roestvrij staal en al zo vaak geslepen dat het lemmet sinds de aanschaf gehalveerd is. Het is ook nu vlijmscherp, maar is dat genoeg? Arend hangt naar voren om de auto te betasten. Ik doe een pas schuin opzij om dat te verhinderen.

Er gaat een kramp door mijn lichaam.

Wat te doen als die man ineens een pistool trekt?

Een pistool trekt en vanachter het stuur begint te schieten.

Een paar schoten meer of minder, dat valt in dit gebied niet op.

Hoeveel toeristenlijken liggen hier al begraven?

En terwijl dergelijke gedachten door mijn hoofd ijlen, zakt langzaam het portierraampje open. De man bedient het met zijn linkerhand, zodat ik scherp let op de bewegingen van zijn rechter, die inderdaad beweegt, maar tot rust komt op de knop van de versnellingspook. Een logiese plek.

- Bonjour monsieur... klinkt het dan, niet eens onvriendelijk.

Extra oppassen dus.

Ik groet hem terug in vloeiend Frans. Easy.

Vervolgens zegt hij iets dat ik slechts gedeeltelijk versta. Een waarschuwing ongeveer dat wandelen hier niet veilig is, hetgeen ik al had begrepen, want een verdwaald schot hagel uit een dronken Frans geweer wordt door een hek van gaas niet gekeerd.

Wat is ‘val dood’ in het Frans?

Het zinnetje: J'irai cracher sur vos tombes gaat door mijn hoofd, maar in plaats van deze verwensing uit te spreken knik ik de man geruststellend toe en bedank hem voor de tip.

Langzaam rijdt hij verder, wiebelend door de gaten en butsen in het pad en in een flits zie ik dat de houten kratten in de laadruimte gevuld zijn met honderden jonge fazanten en patrijzen.

Dus toch... Een bestelwagen des doods...

In de overtuiging dat ik in mijn lafheid een duidelijk risiko heb vermeden en dus goed heb gehandeld, wend ik me van het hek af en begeef me naar een nabijgelegen bosmeertje.

Door een onoplettendheid van de Goden...

Dat zinnetje spookt maar door mijn hoofd.

Het bepaalt veelvuldig mijn gedrag, want de Goden zijn in de loop der tijd tot wraakgoden vervallen, gefrustreerd door hun onmacht en hun onsterfelijkheid. Nooit rust. Niets bereikt. En daarvan eeuwig getuige zijn. Ik kan hun vijandschap wel begrijpen, maar ik wil hun vijandschap niet delen. Ik wil eenvoudig niet met

[p. 46]

ze te maken hebben, maar die wil kan ik hen niet opleggen en steeds vaker voel ik hun bedreigende nabijheid. Zo ook vandaag. Zeer sterk zelfs.

Negenenveertig ben ik nu en al tweemaal eerder gewaarschuwd dat het de Goden niet welgevallig is als ik mij vader wil noemen. Hoeveel toeval moet er dan aan Arends geboorte worden gehecht? Of hoeveel genade? Of hoeveel uitgestelde wraak?

Dit is mijn somberste gedachte: dat de Goden het er niet bij laten zitten en zich alsnog zullen wreken; dat wat ik uitleg als onoplettendheid eigenlijk een wraakgierige list is, want Goden zijn even onberekenbaar als mensen, om niet te zeggen even onbetrouwbaar, maar mensen kun je zien en van Goden kan men hoogstens tekens ontwaren. En hoeveel tekens heb ik nog nodig eer ik aanvaard voorbestemd te zijn tot een naamloos verdwijnen in het niets? Wat voor recht denk ik te kunnen ontlenen aan het feit dat met mij een hele familie uitsterft? Hoe koppig kan ik blijven ontkennen dat dat al veel eerder had moeten gebeuren? Is de oorlog dan soms voor niets gevoerd? Hoe hoogmoedig ben ik om alsnog in de voetsporen van mijn vader te willen treden en solidair met hem te zijn? En tenminste onze naam te bewaren, zoals hij destijds voor zichzelf eveneens moet hebben besloten.

Is Arend willen hebben het noodlot tarten?

Arend...

Zijn wimpers zijn zo lang als... vlindervleugels...

Hij kan er zijn gelaat mee verkoelen.

Als hem iets overkomt is het mijn schuld.

In alle omstandigheden altijd.

Dit is een allesverzwelgende bezorgdheid.

We dalen voorzichtig een bebost talud af en gaan zitten aan de oever van de Lot die zich op die plaats verbreedt tot een klein meertje. Een betoverend mooi plekje, aan de overzijde van het water begrensd door een steil rotsmassief.

Ik neem de handjes van mijn zoon in mijn handen en leg mijn kin op zijn hoofd en staar in het glinsterende water. Het is helder als bronwater, maar door de vonkende lichtffikkeringen ondoorzichtig.

Zachtjes begin ik te prevelen:

- Als we nu in de bomen en in de lucht... vogels zouden zien, Dikke Arend... en in het water af en toe een springende forel... of

[p. 47]

zalm... dan zou het nu net zo goed vijfhonderd jaar geleden kunnen zijn... zo mooi is het hier... vind je niet... er zijn nog wel vissen hoor... maar die houden zich het liefste verborgen... denk maar aan de vogels... die zijn immers allemaal doodgeschoten... en wat je doodmaakt komt nooit meer terug...

Hij lijkt naar mijn woorden te luisteren maar ineens draait hij met een schok zijn hoofd een kwartslag weg om vervolgens zijwaarts te blijven staren.

En plotseling begint op een meter of drie afstand van waar we zitten de grond te roken. Dunne slierten blauwe rook warrelen uit het gras en het dode bosmateriaal omhoog.

Arend kijkt gefascineerd toe.

Bij mij overheerst ongeloof.

Brandrook uit een ochtendgrond?

Geleidelijk ontwikkelen zich wat forsere pluimen die door een aanzwellende zucht wind over het gras worden neergeblazen. Even is er een licht geknisper hoorbaar, maar als de adem van de wind wegvalt neemt ook de rookontwikkeling weer af en keert de stilte terug.

Voorzichtig staan we op om het vreemde fenomeen te bestuderen,

In het gras blijkt een cirkel te zijn weggebrand van ongeveer een meter doorsnee. Het centrum van de cirkel is gedoofd en bestaat uit witgrijze as, maar aan de windzijde smeult het vuur nog na en knaagt het met rode tandjes traag om zich heen. Wie of wat het vuur heeft veroorzaakt valt niet te zeggen. Nergens zie ik sporen die op menselijke aanwezigheid duiden, maar een vuur ontstaat niet spontaan. Vermoedelijk hebben zich hier spelende kinderen opgehouden of een onachtzame visser, maar kinderen spelen om acht uur 's ochtends meestal binnen en acht uur 's ochtends is voor vissers eerder een tijd om te beginnen met vissen dan om ermee te stoppen. En bovendien, 's ochtends is de grond doorgaans te vochtig om vlam te vatten. Toch moet er een logiese verklaring te bedenken zijn. Zou het kunnen dat het vuur de hele nacht heeft doorgesmeuld, nadat iemand hier gisteren op het heetst van de dag iets brandends heeft neergegooid? Een veenbrand kan weken broeien.

Op dat moment wordt de stilte stukgereten door een herhaald,

[p. 48]

hoog-keffend gekrijs. Het is direkt herkenbaar als het geluid dat een grote roofvogel maakt, maar met dit volume en deze heftigheid moet het dier wel in een staat van extreme opwinding verkeren.

Wat is hier gaande?

Ik loop van de ascirkel weg, zoek aan de waterkant een opening tussen de bomen en speur langs de hemel.

- Daar is hij, Arend, kijk..!

Ik strek mijn arm uit naar een gevleugelde koning, die ik echter als soort niet direkt herken. Ik knijp mijn ogen tot spleten samen en spied langs zijn kontouren, maar ik kan niet beslissen. Zijn breedvingerige silhouet beschrijft een trage cirkel in de thermiek boven de rotswand aan de overzijde en zijn machtige aanblik houdt mijn aandacht volledig gevangen. Godalmachtig, wat een power!

Hij lijkt wel bijna de spanwijdte van een condor te hebben, maar ik zit hier in Frankrijk en niet in Ecuador. Wellicht ben ik van zijn woeste opkomst zo onder de indruk geraakt dat ik zijn afmetingen overschat.

Het moet wel een steenarend zijn, de grootste soort roofvogel die in Europa voorkomt. Ademloos blijf ik hem volgen als hij, toonbeeld van schoonheid en kracht, langzaam wegstijgt boven de rotsen en zich, triomfantelijk krijsend, in steeds kleiner wordende kringen, de hemel in schroeft.

In een vlaag wind trekt dan met spetterende geluidjes de vuurrand van de ascirkel achter me opnieuw aan en met een schok dringt het tot me door dat ik weieens getuige zou kunnen zijn van een wonder.

En dan weet ik het zeker.

Wat ik zie is alleen voor mij bestemd en ook alleen door mij te begrijpen.

- Arend... fluister ik... die vogel daar, hoog in de lucht... dat is een Phoenix... een Phoenix is het... en dat betekent... mannetje... dat is een teken... de Goden hebben zich bedacht... en alles gaat opnieuw beginnen...

Ik volg de tovervogel totdat hij, op duizelingwekkende hoogte, door mijn tranende ogen niet meer kan worden waargenomen.

1994