De Tweede Ronde. Jaargang 15

[p. 109]

De schildpad
José Almada Negreiros
(Vertaling Harrie Lemmens)

Er was eens een man met een sterke eigen wil. Soms wandelde hij in z'n eentje langs 's heren wegen en een van die keren zag hij midden op de weg een dier dat hij daar niet vond thuishoren - een waterschildpad.

De man met de sterke eigen wil had nog nooit een waterschildpad gezien, maar meende toch dat het er een was. Hij kwam wat dichterbij en zag dat het inderdaad dat bewuste dier uit de zoologie was.

De man met de sterke eigen wil straalde, want nu had hij iets te vertellen bij het middageten, en hij rende naar huis. Halverwege bedacht hij dat ze het misschien niet zouden geloven, omdat hij het schildpadje niet bij zich had, en hij bleef met een ruk staan. Omdat hij een sterke eigen wil had, kon hij er niet tegen dat ze zouden denken dat hij het verzonnen had, en hij liep terug. Toen hij in de buurt van de bewuste plek kwam, had de schildpad, die het zaakje de eerste keer al niet helemaal vertrouwde, stiekem een gat in de grond gegraven.

De man met de sterke eigen wil keek in het gat en zag na lang turen niet meer dan wat je gewoonlijk ziet in gaten, dat wil zeggen diep donker. Van de schildpad geen spoor. Hij stak voorzichtig zijn hand in het gat, niets; vervolgens zijn arm tot aan de elleboog, weer niets; ten slotte zijn hele arm, maar het bleef niets. Hij had het natuurlijke hulpmiddel waarover de mens beschikt nu tot in de volle lengte uitgeprobeerd, en het resultaat was nihil.

Toen zocht hij zijn toevlucht tot een buitengewoon lange stok, veel langer dan stokken meestal zijn, en stak die in het gat, maar de schildpad zat nog veel dieper. Toen hij de stok losliet, viel die naar beneden en was voorgoed verloren.

Na enige andere manieren te hebben overwogen, gooide hij het daadwerkelijk over een andere boeg. Vlakbij stond een groot bassin, waar vrouwen de was deden, en naast dat bassin stond een flinke emmer, van het grootste model dat er is. Hij schepte de emmer boordevol water en goot hem leeg in het gat. Dat één emmer niet genoeg was, wist hij van tevoren al, en tien ook niet,

[p. 110]

maar toen hij op twee na bij nummer honderd was en het water in de verste verte nog niet tot aan de rand van het gat kwam, begon de man met de sterke eigen wil na te denken over alle soorten gaten die er zo al zijn.

‘En als ik nou tóch gewoon zou zeggen dat ik de schildpad heb gezien?’ dacht de man met de sterke eigen wil bij zichzelf. Nee, dat kon niet! ‘Iedereen kan zo denken, alleen ik niet, want ik heb een sterke eigen wil.’

De zon, dat rotding, hielp ook niet mee. Misschien was het beter helemaal niets van de schildpad te zeggen aan tafel. Terwijl hij daarover nadacht, richtten zijn schreden zich onwillekeurig naar het middageten.

‘Het gaat er al niet meer om dat ze mijn verhaal over de schildpad niet geloven, nee, nu gaat het alleen nog maar om mijn wilskracht. Mijn wilskracht wordt op de proef gesteld, dit is het juiste moment, laten we geen tijd verliezen! Niet zwak worden nu!’

Naast het gat lag een ijzeren schop, zo een van landarbeiders. Hij raapte hem op en begon het gat uit te graven. De eerste schop, de tweede, de derde; en het was een schitterende aanblik, dat majestueuze tafereel dat onze ogen getuige liet zijn van de grootste proeve van doorzettingsvermogen sinds de Oudheid. Telkens wanneer hij de schop in de grond stak, vol vertrouwen, robuust en met maar één doel voor ogen, was het zonneklaar dat daar een intacte wil aan het werk was; en ook al is het wetenschappelijk onmogelijk dat de aarde iedere keer openscheurde als hij de schop erin stak, had hij toch onmiskenbaar de indruk dat dat het geval was. O nee! Hij was geen doodgewone landarbeider. Het was overduidelijk dat hij een zeer sterke eigen wil had en puur toevallig daar stond te graven, omdat hij het zichzelf had opgelegd, uit dwang, uit geestelijke noodzaak, om andere redenen kortom dan landarbeiders, ter vervulling van een plicht, een belangrijke plicht, een zaak van leven en dood - de wil.

Hij was al bij zijn negentigste schop, maar spitte nog even fel en energiek als in het begin, een keer geen middageten kon hem niet schelen. Of het nu om een schildpad ging of om iets anders, de mensheid zou te zien krijgen hoe sterk iemands wil kan zijn.

Op duizend meter diepte loodrecht naar beneden, werd de man met de sterke eigen wil ineens bevangen door een afschuwelijke twijfel - hij wist niet meer zeker of hij bij de vijftig miljoen vierentachtigste schop was. Hij kon onmogelijk opnieuw beginnen, dan

[p. 111]

maar eentje minder.

Nog steeds had hij geen spoor gezien van de stok, het water of de schildpad. Alles wees erop dat hij een nutteloos gat had gegraven; toch wist de man met de sterke eigen wil dat hij moest doorgaan, ook al zag het er slecht uit. Want zeg nou zelf, als het karwei niet zwaar en lastig was, kon de wil er ook niet superlatief sterk en rijk uit komen.

Iedere notie van tijd en ruimte, en elke andere notie waarmee wij mensen de dagelijkse dingen waarnemen, werden een voor een vrijgesteld van deelname aan het graafwerk. Nu de tot één enkel ritme gedisciplineerde spieren volledig ter beschikking stonden, waren alle redeneringen en andere hersenkronkels overbodig, het enige dat nodig was, waren die spieren.

Soms, daar waar de aarde uit dikke lagen zand en modder bestond, schoot hij er doorheen, maar de winst die hij dan boekte, raakte hij meteen weer kwijt wanneer hij op een van die reusachtige rotsen stuitte welke in de ondergrond zitten. Er was niemand in de buurt die hem kon aansporen of stimuleren, zodat we de gedecideerdheid waarmee de man met de sterke eigen wil de schop van de landarbeider had gepakt, in herinnering moeten roepen om de intensiteit en duur van dit doorzettingsvermogen te verklaren. Zelfs het middelpunt van de aarde, dat toch tot vreugde zou moeten leiden bij degene die zich in de ingewanden van onze planeet waagt, ging onopgemerkt voorbij aan de man met de sterke eigen wil. Het gat was werkelijk eindeloos. Hoe diep hij ook groef, het ging steeds maar door. Dat verklaart natuurlijk wel waarom je zo weinig schildpadjes ziet, de gangen van de voordeur tot hun eigenlijke vertrekken zijn veel te lang.

Intussen had de familie van de man met de sterke eigen wil hem eerst als vermist opgegeven en ten slotte zware rouw aangenomen, en ze lieten niemand binnen in de kamer waar hij 's nachts placht te slapen.

Op een bepaald moment, toen hij al niet meer geloofde dat er ooit een einde aan zou komen, ging het gat niet meer verder, hield patsboem op, zomaar ineens, zonder enig opzien, gewoon als een gat in de grond waarvan je de bodem in het zonlicht ziet. Enfin, daar had zelfs verontwaardiging geen zin.

Zich suf peinzend zocht de man met de sterke eigen wil naar een besluit, een nieuw besluit, maar helaas, hij was alles vergeten, had alles van zich afgeschud, kon alleen nog maar spitten met een

[p. 112]

schop. Hij had vooral vreselijk veel slaap, dacht aan zijn bed met lakens, sprei en zacht kussen, zo ver weg! Verdomde rotschop! Verdomde schildpad! En hij stak de schop met kracht onder in het gat. Maar de schop schoot uit zijn handen en ging dieper dan hij dacht, maakte een scheur waardoor iets naar binnen kwam dat hij al lang vergeten was -het zonlicht. Zijn eerste gevoel was er een van blijdschap, maar dat duurde maar een paar tellen, meteen daarna kwam er een gevoel van schrik: zou hij echt dwars door de aarde heen gegraven hebben?

Om zich daarvan te vergewissen, maakte hij de scheur met zijn nagels breder en gluurde naar buiten. Wat hij zag was een vreemd land; mannen, vrouwen, bomen, bergen en huizen hadden andere afmetingen, heel andere dan hij kende. Ook de zon was niet dezelfde, ze was niet geel, maar van koper vol patina, en ze maakte lawaai als ze ergens op scheen. Maar het raarste moest nog komen: toen hij uit het gat wilde klimmen, dacht hij dat hij rechtop op de grond zou komen te staan, net zoals de inwoners van dat vreemde land, maar de enige manier om de dingen normaal te zien was door op zijn hoofd te gaan staan...

Omdat hij stierf van de dorst, besloot hij vlakbij water te gaan drinken, maar hij moest er op zijn handen naar toe lopen, zijn benen recht de lucht in, want als hij op zijn voeten stond, steeg het bloed hem naar het hoofd. Toen begon hij in te zien dat hij niets te verwachten had van dat land, waar ze trouwens niet door de mond praatten, maar door de neus.

Ineens werd hij overvallen door heimwee naar huis, zijn familie en zijn kamer. Gelukkig lag de weg naar huis open, hij had die zelf gebaand met een ijzeren schop. Hij dacht niet langer na en begon het hele gat terug door te kruipen. Hij kroop en kroop en kroop; hoger en hoger en hoger...

Toen hij boven kwam, lag er naast het gat iets dat er eerst niet was geweest - de grootste berg van Europa, beetje bij beetje door hem gemaakt, met de schoppen aarde, een voor een, tot hij ongemerkt enorm, kolossaal was geworden, de hoogste berg van Europa.

Door die berg was de stad waar zijn huis stond niet te zien, en ook de weg naar de stad niet, of de panoramisch prachtige omgeving van de stad. De berg stond overal bovenop.

De man met de sterke eigen wil was doodop, omdat hij twee keer dwars door de aarde heen was gekropen. Hij wilde alleen

[p. 113]

maar in zijn eigen lekkere bedje slapen, maar daarvoor moest hij eerst die grootste berg van Europa boven op de stad waar zijn huis stond weghalen. En dus pakte hij een andere schop van de landarbeiders en begon onmiddellijk de grootste berg van Europa af te graven. Een voor een gooide hij de schoppen terug in de aarde waarmee hij daar dwars doorheen had gegraven. De natuurlijke bergtoppen, de kruisen op de kerktorens, de daken van de huizen, zijn eigen huis, het kwam allemaal weer te voorschijn, veel mensen zaten onder het vuil, omdat ze begraven waren geweest, anderen waren gewond, de rest was onveranderd.

De man met de sterke eigen wil kon nu naar huis om uit te rusten, maar hij wilde meer, hij wilde alle schoppen teruggeven aan de aarde, allemaal. Er ontbraken er nog maar een paar, een paar dozijn slechts. Hij kon dus net zo goed doorgaan tot het eind. Toen hij de laatste schop aarde in het gat wilde gooien, dus de eerste die hij er in het begin uitgehaald had, merkte hij dat de aardkluit vanzelf bewoog, zonder dat iemand hem aanraakte; nieuwsgierig wilde hij zien waarom - het was de schildpad.