De Tweede Ronde. Jaargang 15

[p. 16]

Stalling en reparatie
Atie Vogelenzang

Zwemmer had nooit beter geweten of Albert was zijn vader. Totdat hij op ongeveer achtjarige leeftijd, zoals de meeste kinderen dat op een gegeven moment doen, was gaan fantaseren over zijn echtheid als kind van déze ouders. Toen hij dan ook had gewaagd ‘Hoor ik wel bij jullie?’ probeerde zijn moeder die vraag te negeren door er overheen te praten en wendde migraine voor toen dat niet lukte. Maar Albert had Zwemmers vraag opgevat als hét teken dat het zover scheen te zijn. Hij kweet zich betrokken en voorzichtig van een ondankbare taak.

Albert was inderdaad niet Zwemmers echte vader. Hij was met de moeder van Zwemmer getrouwd nadat zij tijdens een van die onbekommerde zomers die volgden op de euforie van de bevrijding in '45 zwanger was geraakt van een in Rotterdam gelegerde marinier, die echter tot haar grote ontgoocheling al getrouwd bleek te zijn en bovendien niet van zins, bloedproeven en een gerechtelijke procedure ten spijt, het jongetje als zijn kind te erkennen.

Albert daarentegen, had al geruime tijd een oogje op Zwemmers moeder gehad. Maar hij gaf zichzelf geen schijn van kans sinds tijdens een van de bombardementen op Rotterdam de trap instortte waaronder hij gemakshalve beschutting had gezocht. Hij kwam er goed vanaf. Maar de erfenis was een verbrijzelde knie en een diepe snijwond verticaal over zijn mond. De knie bleef stijf en de snijwond werd slordig gehecht, waardoor de indruk van een hazelip zich onmiskenbaar opdrong. Albert vond zichzelf lelijk, was ongeschikt voor zwaar werk, kortom: hij had niets te bieden. Wanneer hij haar tegenkwam, keek hij altijd belangstellend in de kindervagen, waarin de bastaard meestal zoet lag te pruttelen, stelde nooit vragen en zag ineens zijn kans schoon toen hij dacht de middelen te hebben gevonden om in hun onderhoud te kunnen voorzien. Zij zei ja, hij liet een snor staan en zorgde ervoor dat het kind zijn naam kreeg. Die middelen bestonden daaruit dat Albert de hand had kunnen leggen op een fietsenstalling annex herstel-inrichting aan de Beneden-Oostzeedijk, dichtbij het voetbalstadion van Excelsior waar Albert, zoals vaders dat graag doen, Zwemmer op zaterdag- en zondagmiddagen bij thuiswedstrijden geregeld mee naar toe nam.

[p. 17]

Deze onthullingen, verpakt in een voor een kind te bevatten verhaal, brachten geen schade toe aan de tere kinderziel van Zwemmer, want voor kinderen die deze vraag stellen is het toch het mooist om te horen dat ze inderdaad afstammen van een verre graaf, om dan verder te kunnen dromen over de dag dat deze adellijke vader, overladen met geschenken, zijn lang gemiste erfgenaam komt opeisen. Dat het in dit geval maar een Nederlandse beroepsmarinier in het voormalig Nederlands-Indië betrof, maakte de zaak er niet minder spannend en romantisch om.

Het veranderde in ieder geval in de relatie tussen Zwemmer en Albert niets wezenlijks. En naarmate hij ouder werd, nam de gedachte aan de man die zijn vader moest zijn in de fantasie van Zwemmer steeds bescheidener proporties aan. Uiteindelijk werd hij een vage figuur op de achtergrond met nauwelijks een rol van enige importantie, naar wie hooguit soms nog een fletse nieuwsgierigheid uitging.

Zwemmer en Albert bleven samen naar Excelsior gaan en Zwemmer hing nog steeds graag en vaak in de werkplaats van Albert rond, waar ze op een gegeven moment met gebruikte onderdelen een Berini M21 dubbelzit uit '54 opknapten.

Slechts af en toe kwam het onderwerp, als ze zo samen aan het knutselen waren, nog wel eens ter sprake. Maar omdat er nooit iets van de man vernomen werd, hield dat op een gegeven moment ook op.

De brief van Zwemmers vader kwam toen hij bijna zeventien was. Hij kwam waarschijnlijk op een doordeweekse dag, maar raakte op onverklaarbare wijze tussen de post voor de ‘rijwielstalling en herstel-inrichting’ van Albert Daardoor ontving Zwemmer hem pas dagen later. Dat was belangrijk, want het zou hem dwingen tot een wellicht overhaaste beslissing. Albert overhandigde hem de enveloppe met een nauwelijks verstaanbare verontschuldiging. Wanneer Albert aan het werk was, viel hij vaker moeilijk te verstaan omdat hij de gewoonte had schroefjes en moertjes in zijn mond te verzamelen en die pas aan het einde van de dag uit te spugen.

De naam van de afzender op de enveloppe, ‘W.M. Gramser’, bezorgde Zwemmer plots trillende vingers plus een dof bonzen tussen zijn oren. En hoewel hij razend nieuwsgierig was naar de inhoud, kwam hij in eerste instantie toch niet verder dan een besluiteloos om en om draaien van de enveloppe.

Tussen de middag aan tafel keek Zwemmer naar zijn moeder, terwijl ze een schaal met haringen op tafel zette, witbrood in een broodmandje schikte en naast de schaal plaatste.

[p. 18]

Albert vouwde zijn krant op en legde die weg. Hij schepte gesnipperde uitjes op zijn bord, nam een boterham uit het mandje en pakte toen een haring die hij zorgvuldig met de uitjes bedekte. Als op afspraak gooiden zowel Albert als Zwemmers moeder hun hoofd in de nek en hielden de haringen boven hun geopende monden. Het ging zo gelijk op dat het wel ingestudeerd leek; als de figuren van een dans. En hoewel ze iedere zaterdag haring aten, merkte Zwemmer dat zijn mond nog steeds de neiging had langzaam open te zakken terwijl hij naar ze keek. Zijn moeder smakte tevreden toen ze de vis naar binnen werkte. Haar lippen glommen vet. Albert morste uitjes op zijn manchester broek en de jabo op de vloer die er, omdat hij pas gekeerd was, weer zo goed als nieuw uitzag.

‘Ik heb een brief gekregen. Van mijn vader.’

Het klonk bruusker dan Zwemmer wou en dan hij het van tevoren voor zichzelf had gerepeteerd.

Albert stopte even met het eten van de op zijn schoot terecht gekomen uisnippers en prikte bedaard een nieuwe haring aan zijn vork. Zwemmer sneed de zijne in stukjes. En net toen hij het eigenlijk niet meer verwachtte, vroeg zijn moeder quasi neutraal: ‘Wat wil ie?’.

Ze keek op van haar bord. Hij bespeurde kort een waakzame blik in haar ogen.

Zwemmer haalde geruststellend zijn schouders op. ‘Wat denk je? 2-1 voor ons?’ zei hij tegen Albert, vooruitlopend op de voetbalmatch van Excelsior die middag.

Eigenlijk was hij veel te opgewonden om te eten en dat kwam maar deels door de wedstrijd van die middag. Toch dwong hij zich een partje haring in zijn mond te steken en snel er achteraan nog een paar. Hij voelde dat ze naar hem keek en dat ze wachtte op meer. Het meer dat hij eigenlijk niet kwijt wou of kon, omdat hij het zelf ook allemaal niet zo precies wist. De brief had hem nogal overvallen en hij voelde zich geen tijd gegund de voors en tegens eens op een rijtje te zetten. Toen zei hij vlug met zijn mond vol en in de ijdele hoop dat het haar zou ontgaan: ‘Hij zou me wel eens willen zien,’ en dook een beetje in zijn schouders weg terwijl hij het bloed naar zijn wangen voelde stijgen, alsof hij zich ergens schuldig aan had gemaakt.

Zijn moeder knipperde niet eens met haar ogen. Maar Zwemmer wist op de een of andere manier toch heel zeker dat haar van zijn gemompelde antwoord niets was ontgaan. Ze schoof haar bord van zich af en rolde haar servet op. Albert aarzelde even toen hij zag dat zijn vrouw blijkbaar uitgegeten was, knipoogde bemoedigend naar Zwem-

[p. 19]

mer, bereidde toen zijn haring zoals hij hem liefst at en begon aan een onwennige solo.

‘Mam, we gaan,’ zei Zwemmer met zijn hoofd om de hoek van de keukendeur.

Zijn moeder bewoog vaag instemmend haar hoofd en schonk kokend water uit de ketel in het afwasteiltje. Ze draaide het gas van het tweepitsbutagasstel uit en woof een dikke, blauwzwarte bromvlieg weg die zoemend in steeds kleiner wordende cirkels boven de lege schalen en borden vloog met daarin nog de vettige, zilvergrijze sporen van de haringen. Ze liet wat koud water uit de kraan bij het kokende water in het teiltje lopen en spoot er mondjesmaat Castella vaatwas in.

‘Je lijkt op hem. Je lijkt ontzettend veel op hem. Een echte Gramser,’ zei ze onverwacht.

Het kostte haar zichtbaar moeite om over het onderwerp te praten, want ze moest verschillende keren nadrukkelijk slikken, alsof haar de haring van even daarvoor in de keel was blijven steken. Haar handen bleven roerloos in het afwaswater ondergedompeld. Er vormden zich twee dunne kraagjes van sop rond haar polsen. Het keukenraam boven het aanrecht was van onderaf door de stoom van het kokende water beslagen. Dikke condensdruppels trokken heldere sporen naar beneden en toonden een beperkt uitzicht op de straat en de steile trap naar de hoger gelegen Oostzeedijk.

Zijn moeder veegde met haar hand de condens van het raam en staarde naar buiten.

‘Wanneer?’

Maar nog voor Zwemmer zijn antwoord kon geven, opgelucht dat zij er impliciet haar goedkeuring aan scheen te hechten, zei ze bijna dreigend: ‘Vergeet niet dat hij destijds in naam van God heeft gezworen dat je niet van hem was!’

Ze zweeg. Er viel een stilte die alleen verstoord werd door het zoemen van de vlieg die, op zoek naar de weg naar buiten, met tikkende geluiden tegen het glas van de keukenruit vloog. Het ergerde Zwemmer, maar hij wou niets doen wat haar zou afleiden van het gesprek. Hij plukte vertwijfeld aan de door zijn moeder zelf gebreide lange sjaal in de kleuren van Excelsior.

‘Hij heeft je nieuwsgierig gemaakt,’ zei ze spijtig. ‘Kom eens hier.’

Zwemmer kwam naast haar staan. De vlieg landde op de sponning van de ruit. Ze knikte met haar hoofd naar het keukenraam, terwijl ze de eerste borden in het water onderdompelde. Op de stoep leunde Albert hijgend op het stuur van de glimmend opgepoetste Berini die hij vanwege zijn slechte been meestal uiterst moeizaam kreeg aange-

[p. 20]

trapt. Hij hees het ding op de standaard en gaf trots kleine beetjes gas om hem aan de praat te houden. Het achterwiel tolde als een razende in het rond. Uit de uitlaat kwamen lange rookpluimen die wegdreven in de vochtige herfstlucht.

‘Dát is je vader... en wat die ander betreft: dat is verleden tijd. Voorgoed.’

Zwemmer hoorde het zoemen verstommen, zag hoe zijn moeder met haar besopte vingers de vlieg in zijn hoekje dooddrukte en wegblies. Het verpletterde diertje belandde op het schuim van het afwaswater en dobberde verloren rond.

Excelsior verloor een futloze wedstrijd door één doelpunt van Holland Sport in de laatste minuut. Zwemmer en Albert schuifelden na het eindsignaal zwijgzaam, de eerste nogal katterig, in de stroom mee naar de uitgang. Daar kocht Albert bij wijze van troost twee halve warme worsten, die hij vervolgens gedwongen was in zijn eentje op te eten, omdat Zwemmer slechtgehumeurd weigerde.

Albert nam voorzichtige happen van de dampende worst, terwijl Zwemmer zijn sjaal een keer extra om zijn nek sloeg en kouwelijk zijn handen in de zakken van zijn wat te dunne jas stak.

De menigte dromde gedesoriënteerd en besluiteloos voor het hekwerk van het stadion samen. Zelfs de straatlantaarns leken te weifelen voordat ze aanfloepten om vervolgens met hun matte gele licht, even plots als vanuit een hinderlaag, een leger van langgerekte schaduwen op de been te brengen, die de menigte genadeloos uiteenjoeg om daarna een man-tegen-man achtervolging in te zetten.

Het regende niet, maar er zat zoveel vocht in de lucht dat de straat glom en de Berini een lange rij druppels aan het stuur droeg. Zwemmer poerde met de neus van zijn schoen in een dikke, vochtige koek van afgevallen rottende bladeren en keek onopvallend maar kritisch naar Albert die, inmiddels zichtbaar zonder trek, aan de tweede worst begon. Toen hij ook nog ternauwernood een oprisping onderdrukte kon Zwemmer het niet laten om kortaf te zeggen: ‘Gooi toch weg als u genoeg hebt.’

Albert schudde langzaam maar vastberaden zijn hoofd. Zwemmer wist natuurlijk best dat dat vergeefse moeite was. Hij hoorde het immers bijna dagelijks: Albert had échte honger gekend in de oorlogswinter. Die kon geen eten weggooien.

Albert besloot blijkbaar evenwel de rest te bewaren, want hij wikkelde zorgvuldig het vetvrije papiertje opnieuw om het stompje worst en stak het weg.

[p. 21]

‘Krent,’ dacht Zwemmer met onberedeneerd opkomende ergernis. Tegelijkertijd nam hij zich die gedachte kwalijk. En ook dat irriteerde hem weer. Hij wendde verward zijn ogen af.

‘Ik wou je zo iets laten zien,’ zei Albert. Hij veegde zijn vingers aan zijn broek af en knoopte opgewekt zijn jas dicht.

‘Ik kan niet. Dat weet u toch.’

De toon waarop Zwemmer dat zei klonk verongelijkt.

‘Mijn váder!’ verduidelijkte hij snauwerig en harder dan nodig was toen Albert hem verbaasd aankeek. Albert gebaarde dat het al goed was en draaide zich om naar de Berini.

‘Het heeft geen haast. Ik kan het ook wel alleen’.

's Avonds lag Zwemmer op zijn buik gekeerd, nog half aangekleed, op zijn bed. Hij bladerde afwezig door het bovenste exemplaar van een stapel ‘Kapitein Rob’-beeldverhalen, die hij onder zijn bed bewaarde. Hij had zijn hoofdkussen dubbelgevouwen en zijn linkerarm er zo omheen geslagen dat het net genoeg opbolde om zijn half opgerichte hoofd steun te bieden.

Hij had schoenen, broek en sokken uitgetrokken en de deken over zijn blote benen geslagen. Hij vond het lekker om de geruwde stof van de gestikte molton deken tegen zijn blote huid te voelen en wreef met zijn hielen tegen het molton, waardoor zijn bilspieren zich spanden.

Het beeldverhaal kon hem niet boeien. Zijn ogen dwaalden onwillekeurig af en staarden enige tijd peinzend naar het craquelé in het bruin gebloemde balatum dat in het midden van de kamer in twee helften over elkaar was geslagen. Toen hij zijn arm strekte en zijn vinger onder de overslaande helft wrong, brokkelde het onverwacht af. Hij gooide de afgebroken stukjes onder zijn bed. Hij merkte dat zijn ene arm begon te slapen en rolde zich daarom op zijn rug terwijl hij klaarwakker naar het plafond staarde. Hij hoorde voetstappen die hij aan Albert toeschreef de trap opkomen en even later aarzelend stilhouden voor zijn deur. Hij zag dat de deurklink heel zachtjes naar beneden bewoog.

De deur gaf niet mee. Dat kon ook niet, want Zwemmer had hem op slot gedaan nadat hij er eerder die avond in geslaagd was onopgemerkt het huis binnen te sluipen. Hij had geen zin om te praten, omdat dat onvermijdelijk over zijn vader zon gaan.

Hij wou alleen zijn. Als om die gedachte kracht bij te zetten, trok hij de deken over zijn hoofd en hoorde hoe de voetstappen zich verwijderden. Door de in het molton gestikte naden viel een zwak licht on-

[p. 22]

der de deken, waardoor hij vaag de contouren van zijn eigen lichaam kon onderscheiden. Kort daarna klonken vanuit de belendende kamer de vertrouwde geluiden van Albert en zijn moeder die naar bed gingen, terwijl ze, voor Zwemmer onverstaanbaar, tegen elkaar mompelden. Hij veronderstelde dat ze zouden gissen naar het verloop van de ontmoeting met zijn vader.

Ze hoefden zich geen zorgen te maken. Zwemmer had hem niet gezien. Dat kwam niet omdat de man niet was komen opdagen, maar omdat Zwemmer er zelf, toen puntje bij paaltje kwam, te schijterig voor was geweest. Hij was domweg weggevlucht. En wat het ergste was, hij snapte zelf niet eens waarom. Maar het schijnbaar onomkeerbare van de consequentie, namelijk dat het nu te laat was, drong zich des te heviger aan hem op en bedrukte hem.

Ineens merkte hij dat hij tegen opkomende tranen lag te vechten. Hij sloeg de molton deken weg en sprak zichzelf vermanend toe: hij had die kerel immers niet eens gezien? Dat had hij voor hij die beroerde brief ontving ook niet, dus in wezen was er niets veranderd. Waar maakte hij zich eigenlijk zo druk om? Met woedende bewegingen kleedde hij zich verder uit, stapte onbesuisd weer in bed, stompte het hoofdkussen recht en probeerde de slaap te vatten.

Na een half uur gaf hij die poging op. Zijn vingers schraapten tastend langs het behang, op zoek naar het koordje van het licht. Albert snurkte in de andere kamer en buiten hoorde hij de driftig krassende voetstappen van een vrouw op hoge hakken onder zijn raam voorbijgaan. Met zijn ogen dicht probeerde hij geconcentreerd te bepalen welke kant ze uitliep, tot het geluid wegstierf.

Hij voelde dat hij moest plassen. Een tocht naar beneden lokte hem echter helemaal niet, daarom besloot hij in de wasbak te plassen. Hij huiverde toen hij de warmte van zijn bed verliet. Er gleed een kille windvlaag langs zijn hals en rug die hem het gevoel gaf dat het tochtte in de kamer. De gordijnen bewogen zachtjes voor het raam heen en weer. Hij schoof ze iets opzij en controleerde het raam. Terwijl hij naar buiten keek sloeg hij de gordijnen beschermend om zich heen. De Hoflaankerk sloeg haar uren, slagen die Zwemmer zachtjes voor zich uit prevelend meetelde. Op de verlaten Oostzeedijk liep nog één late voetganger. Een man, die onder een lantaarnpaal halt hield. Maar het kon even goed zijn dat hij daar al een tijdje stond en alleen maar wat heen en weer liep om warm te blijven. Hij stak blijkbaar een sigaret op, want Zwemmer zag de punt van de sigaret in het donker rood opgloeien. De rookwolkjes van de sigaret kringelden omhoog naar het

[p. 23]

licht van de lantaarn en losten op. Hoewel het niet goed te onderscheiden viel, had Zwemmer het idee dat de man naar hem toegekeerd stond en zelfs gericht zijn kant uitkeek. Hoe langer hij keek, des te meer overtuigd hij daarvan raakte. Het intrigeerde hem op een vreemde manier en hij was niet in staat zijn ogen van de figuur los te maken. Zijn maag kromp zenuwachtig samen.

Het volgende moment graaide Zwemmer zijn kleren bij elkaar en kleedde zich vliegensvlug aan, zoveel mogelijk vermijdend rumoer te maken. Hij opende zijn kamerdeur en liep op zijn tenen, maar zo snel hij kon, naar de trap. Toen die onder zijn bedachtzame schreden naar beneden toch nog onwaarschijnlijk hard kraakte, hield hij tot het uiterste gespannen zijn adem in om die pas beneden gekomen via zijn neus sissend te laten ontsnappen. Hij rende met knikkende knieën de straat over en begon aan een eindeloos lijkende steile klim naar de Oostzeedijk, zijn armen naar voren gestrekt alsof hij op die manier hoopte zijn doel naar zich toe te kunnen trekken.

Toen hij buiten adem op de Oostzeedijk stond, was hij er zo van overtuigd zijn vader te zullen treffen zoals hij die vanuit zijn kamer had zien staan, dat zijn lippen zich bij voorbaat tot een flauwe glimlach plooiden. Het drong niet onmiddellijk tot hem door dat er niemand stond. Zwemmer draaide verdwaasd om zijn as, terwijl hij ongelovig de omgeving afspeurde, ieder moment een tikje op zijn schouder verwachtend. Tegen beter weten in liep hij zelfs terug naar de trap.

Hij ging op de bovenste trede zitten en staarde wezenloos naar het huizenblok voor zich. Zijn eigen raam stak in de donkere gevel als een baken op zee schemerig af. Toen zoog zijn blik zich vast aan een langwerpig bord dat hij niet kende en dat boven de brede deuren van Alberts stalling en werkplaats hing.

Het moest Albert veel moeite hebben gekost het bord daar in zijn eentje bevestigd te krijgen:

ALBERT ZWEMMER & ZOON
voor stalling en reparatie