De Tweede Ronde. Jaargang 15

[p. 4]

Nederlands proza

[p. 5]

Barsten in het territorium
Frans Pointl

Mijn ontmoeting met de thans 28-jarige Nigeriaan Gbolahon Folami, in de zomer van 1992, leidde tot veel complicaties. In het verhaal ‘Als je maar ver genoeg op je tenen gaat staan’ heb ik de vernederende odyssee beschreven, waartoe deze op goed geluk naar ons land gekomen man was veroordeeld.

Maar hij laat zich niet snel uit het veld slaan en zet hardnekkig door. Bijna zeventien maanden ken ik hem nu, probeer ik hem bij te staan in de kosten van zijn studie en levensonderhoud. Het grote hotel waar hij een half jaar lang elk weekend als ‘room-attendant’ werkte, heeft het contract per september 1993 beëindigd, omdat het seizoen was afgelopen.

Eens per tien dagen komt hij mij 's avonds verslag doen van de stand zijner zaken. Een van die keren geef ik hem de krantenpagina van Het Parool, waarin het verhaal van zijn wel en wee is afgedrukt, als voorpublicatie uit mijn nieuwe verhalenbundel. De hele avond is hij erdoor geabsorbeerd, schrijft hij er moeilijke woorden en hele zinnen uit over. De hoofdpersoon ontmoet zichzelf in druk. Regelmatig consulteert hij Kramers woordenboek Nederlands.

‘Ja, dat heb ik precies zo gezegd,’ roept hij af en toe uit. Ik wijs op zijn beker cacao die kond staat te worden.

‘Waarom ben je gaan uitzoeken waar die vieze, slechte man werkt?’ vraagt hij verbaasd.

‘Ik was nieuwsgierig hoe een slecht mens er uitziet.’

Een paar weken hoor ik niets van hem. Ik hoop dat hij eindelijk werk heeft gevonden. Maar dan zou ik toch de eerste zijn die het hoorde?

Op een regenachtige avond gaat de telefoon. Het is Folami. Traag en stotterend vertelt hij dat hij zijn kamertje in Oost heeft opgezegd en weer bij ‘die man’ is gaan wonen. Deze is samen met hem naar de Vreemdelingendienst gegaan om de garantverklaring met een jaar te verlengen. Voorwaarde was dat Folami weer bij hem ging wonen. Pas volgend jaar heeft hij recht op een eigen verblijfsvergunning. Ik schrik van deze boodschap.

‘Waar is je zelfrespect gebleven?’

‘Ik moet het nog maar één jaar proberen vol te houden. Je moet drie

[p. 6]

jaar ingeschreven staan op het adres van degene die garant voor je staat.’

Eindelijk heeft hij nu het felbegeerde stempel in zijn paspoort. Hij bedankt me voor alles, wenst me het beste en hangt op. Het zit mij dwars dat hij naar zijn kwelgeest is teruggekeerd. Deze nicht bestaat uitsluitend uit schimpscheuten, alcohol en machtswellust. Hij is zo geperverteerd dat hij Folami een keer een plastic piemel in zijn armzalige kontje wou duwen, wat deze resoluut weigerde.

In de weken die volgen hoop ik steeds als ik naar mijn postbus ga een brief van Folami aan te treffen. Ik ben gedeprimeerd, maar laat de buitenwereld mijn gewone gezicht zien, zodat de spieren ervan aanvoelen als een strak masker. Extra lang houd ik mij op in de R.K. Begijnhofkapel H.H. Joannes en Ursula. Speciaal voor Folami ontsteek ik een extra kaars. Pas dan heb ik het gevoel dat de deur naar het gebed openzwaait. Ik vraag Jaweh, God, Allah, het Opperwezen of misschien wel mijn moeder om Folami te beschermen.

Een week later wordt er 's avonds om half twaalf aangebeld. Het is Folami, magerder dan ooit. Aan elke hand een grote weekendtas.

‘Hello, how are you?’ begroet hij me, alsof het om een beleefdheidsbezoekje gaat. Hij heeft nu definitief gekapt met zijn kwelgeest, die hem opnieuw begon te tiranniseren. De man had alle kasten afgesloten, zelfs een slot op koelkast en telefoon aangebracht. Op de buitendeur van de etage was een speciaal slot gekomen dat van binnen niet kon worden geopend. Als Folami niet naar het arbeidsbureau of de avondschool moest, werd hij opgesloten. Van zijn laatste loon had hij f 350, - aan kostgeld moeten betalen. Per dag kreeg hij een warme maaltijd. Had hij daarna nog trek, dan moest hij op eigen kosten naar de snackbar.

‘In elk geval heb ik nu mooi dat stempel, anders zou ik illegaal zijn. Maar waar moet ik heen? Geld heb ik niet. Als ik op straat slaap, stelen ze mijn tassen.’ Hoewel ik niet in staat ben iemand langer dan een paar uur in mijn territorium te verdragen, hoor ik mezelf zeggen dat hij kan blijven tot er een oplossing is. Ik kan op de stretcher slapen.

Ontroerd grijpt Folami mijn beide handen en houdt ze even vast. Ik zie de grote bruine handen met de witte lijnen en de typische lichte binnenzijden. Ik denk aan de treinen die hij 's nachts heeft moeten uitmesten. Hij blijft mijn handen vasthouden als ik ze wil bevrijden.

‘Ik zal cacao voor je maken.’

‘Not only for me.’

Met twee bekers cacao kom ik de huiskamer in, waar Folami is ver-

[p. 7]

diept in een buurtblad. Ik maak een paar planken vrij in de huiskamerkast, hij pakt zijn tassen uit. Ik wijs hem waar in huis handdoeken, brood, koffie, etc. te vinden zijn en geef hem mijn reservesleutels. Ik verschoon mijn bed en klap de stretcher uit. Folami is te lang voor dat ding. Hij komt de slaapkamer in en zegt dat hij te moe is om te douchen. Ik wijs naar het verschoonde bed. Snel ontkleedt hij zich en glipt in slip en T-shirt het bed in.

Als ik enkele uren later de slaapkamer binnenkom, zie ik dat mijn gast zich heeft blootgewoeld, zijn hemd is vanaf zijn navel omhooggeschoven. Zijn donkerbruine borst is totaal onbehaard. Ik bespeur een lichte, kruidige transpiratielucht die me niet afstoot, terwijl ik vies ben van lichaamsgeuren. Ik schuif zijn hemd omlaag en trek het dekbed over hem heen. Zijn grote, paarsige lippen zijn iets geopend, daarachter blikkert het wit van zijn enorme tanden. Hij snurkt - zou dat de hele nacht zo doorgaan? Ik kleed me uit en ga op de stretcher liggen. Omdraaien moet voorzichtig gebeuren, anders kantelt het ding. Nog steeds begrijp ik niet waarom ik zonder tegenwerping de deur van mijn territorium voor hem geopend heb.

‘Hé, je snurkt!’ roep ik. Ik sta op en tik hem op zijn verende ragebol. Aarzelend opent hij zijn ogen, rekt zich loom uit.

‘Je snurkt.’

‘Als ik koude lucht in mijn neusgaten krijg, ga ik snurken. In Nigeria is het 's nachts niet zo kil. Kun je de verwarming niet aanzetten?’

Hoewel ik niet in een verwarmd vertrek kan slapen, pak ik het elektrische kacheltje, zet dat voor zijn bed en schakel het in op stand 4. Inderdaad houdt het snurken na tien minuten op. Wat doe ik nu met mijn gebit? Zal ik het uitdoen? Dat doe ik altijd. Maar als hij eerder wakker wordt, zal hij mijn ingevallen, tandeloze mond zien. Na een uur doezelen word ik wakker met een gevoel alsof ik een kop en schotel in mijn mond heb. Ik houd het toch in.

De volgende morgen ontwaak ik met een pijnlijke rug en gekneusde heupen. De deur van de badcel is dicht, daarachter gespetter en een hevig gesnuif. Terwijl ik twee ontbijten maak, opent hij de badceldeur.

‘Mag ik ondergoed en sokken van je lenen?’

Ik pak het gevraagde. De badceldeur gaat op een kier open, zijn hand komt eruit en neemt de spullen aan. Als we beiden zijn aangekleed, ontbijten we.

‘Ik moet naar het arbeidsbureau. Heb je misschien een strippenkaart? En mag ik je tandenborstel even lenen?’ Ik heb alleen zo'n stomme protheseborstel. Verbaasd bekijkt hij die.

[p. 8]

‘Wat een rare tandenborstel.’

‘Dat is Amerikaans.’

Hij schrijft iets op een papiertje. Of ik wil kopen: een tandenborstel, tandpasta, Nivea bodylotion, Head & Shoulders shampoo.

Hij komt de kamer binnen in zijn knalrode jack, met een pet op. Boven de klep staat PEACE.

‘Vanavond wil ik graag Afrikaans eten, ik heb het zo lang zonder moeten doen. Ik proef het de laatste weken elke dag op mijn tong. Heb jij een grote braadpan?’ Ik antwoord dat ik alleen pannen van klein formaat heb.

‘Mag ik dan een grote braadpan, een snijplank en ingrediënten kopen? Vanavond zul je echt Afrikaans eten, daar kun je dan over schrijven.’ Weer krabbelt hij iets op een papiertje.

‘Ik heb alles bij elkaar opgeteld, met tweehonderd gulden red ik het wel. Afrikaans eten is duur en ik moet naar de kapper. Zo'n braadpan zal ook niet goedkoop zijn.’ Ik pak mijn portemonnee. Hij bedankt me.

Halfzes kom ik thuis. Bij de Hema heb ik twee tandenborstels gekocht, in één doorzichtige verpakking. De ene heeft een zwarte kern met een wit randje, de andere een witte kern met een zwart randje. Symbolisch? Folami staat in de keuken. Zijn haar is gekortwiekt, links is een minuscule inham, als het begin van een scheiding: het heeft iets hips. Ik complimenteer hem en hij lacht me ijdel toe. Ik kijk naar zijn kokerij. Hij heeft een forse zwarte braadpan gekocht, ik kijk erin: op het water ligt schuim, daaronder zie ik lappen vlees. Het ruikt een beetje naar Lux toiletzeep. Vragend kijk ik hem aan.

‘In Nigeria wassen we het vlees eerst met zeep, dan wordt het goed schoon.’

Ik vraag of hij het nog wel uitspoelt, anders is het straks schuimbekken geblazen. Hij knikt beamend, pakt een pan van de plank. Hij opent een zak en pakt er een paar grote tomaten uit die hij boven de pan uitknijpt tot hij alleen nog de rode velletjes in zijn hand houdt. Ik zie uien, knoflook, pepers, paprika's, zakjes met allerlei kruiden, ook een fles zonnebloemolie. Hij pakt een nieuwe pan en vult die voor de helft met rijst uit een enorme plastic zak. Hij begint de rijst te wassen.

Ik ga naar de woonkamer om mijn katten te begroeten. Het bevalt de oude ex-zwervers maar matig dat er een vreemde in de keuken staat. Ik hoor het lopen van de kraan en hakgeluiden op de pas aangeschafte broodplank. Helemaal uit Manzini gekomen om hier Afrikaans te koken. Terwijl ik aan mijn burootje zit te peinzen, roept hij me. Hij

[p. 9]

heeft keurig de tafel gedekt. Eerst schept hij mij op. Het ziet er lekker uit en ruikt ook goed. Zijn eigen bord schept hij zo vol dat ik vraag of hij geen kruiwagen nodig heeft. Dan eten we. Het is behoorlijk gepeperd. Na een paar happen brandt mijn keel bijna af, ik ren naar de keuken voor water. Verwonderd kijkt hij me aan.

‘Kun jij niet tegen een beetje peper? Peper is goed tegen ziektes. Omdat jullie zo weinig peper eten, liggen er hier zoveel mensen in het ziekenhuis.’

Dapper eet ik verder. Wat ik op mijn bord heb, zal ik opeten. Af en toe smakt hij en kraken zijn kaken. Hij heeft in no time zijn bord leeggegeten en schept het weer vol. Stel dat ik een grote prijs in de postcode loterij zou winnen; in het arcadische Heemstede zou ik een vrijstaand huis kopen. Folami zou ik de bovenverdieping geven. Er zou ook een wouw komen, mevrouw K? Al ruim een jaar bevind ik me in een stroomversnelling, alsof een grote hand me stuwt, Folami's hand? In elk geval pulseren zijn dagen.

Voor de derde maal schept hij zijn bord vol. De pannen zijn nu leeg. Ineens schiet zijn bedriegerij van vorig jaar me weer te binnen. In verband met zijn computercursus had hij me een AutoCad-basisboek gevraagd. Volgens hem kostte dat f 400, -. Na veel gesoe bat ging ik door de knieën. Maanden later vroeg ik of ik dat boek eens mocht zien. Geïrriteerd zei hij dat hij het nooit had gekocht. Hij had Nike-schoenen en een fles Boss ‘geurvloeistof’ aangeschaft. Ik had de pest in dat hij de boel had besodemieterd. Een paar dagen later dacht ik: zand erover.

Hij blijft tegen de klippen op eten. Dat magere lichaam is natuurlijk veel te kort gekomen en moet nu worden bijgetankt. Over dag loopt hij uitzendbureaus af, zonder resultaat. Wat hij verder uitspookt in de stad, weet ik niet. In elk geval zal hij niets uit mijn woning jatten, waar zich trouwens maar weinig waardevols bevindt. Als hij er is, gebruik ik mijn leeslineaal niet, mijn prothese houd ik 's nachts in. Hij blijft naarstig op zoek naar een kamer. Af en toe overhoor ik zijn Nederlandse lessen. Hij vordert moeizaam, hij wil het te snel en te fanatiek.

Op een zaterdag besluit Folami naar de markt in de Bijlmer te gaan.

‘Daar wonen veel Nigerianen. Ik spreek ze gewoon aan en vraag of ze een kamer voor me weten. Misschien tref ik wel iemand die uit mijn deel van Nigeria komt, waar ze Yoruba spreken.’ In een optimistische stemming vertrekt hij, na eerst de afwas te hebben gedaan. Hij is zo snel als de duivel op kerstmis. 's Avonds komt hij moe en teleurgesteld terug. Hij had diverse negers aangesproken en eindelijk een Nigeriaan getroffen, maar die sprak niet het Yoruba. De man gaf hem een adres

[p. 10]

in Kikkenstein. Een Ghanees hielp hem aan een adres in Kouwenoord. Bij het eerste adres moest Folami heel lang bellen. Eindelijk werd er opengedaan door een Nigeriaan. Folami vroeg of hij een kamer te huur had. ‘Fuck off man! You ruin my doorbell!’ schreeuwde zijn landgenoot. Het tweede adres klopte niet, er stond een verkeerde naam op de deur.

‘Ik eindig nog op straat in een kartonnen doos,’ verzucht hij.

Op een avond, Folami is naar de avondschool, wordt er gebeld. Ik neem de intercom op. Iemand die zijn naam niet noemt, wil me spreken. Ik doe open. Een grote brede kerel duwt de deur zo wijd open dat deze tegen de gangmuur slaat. Het is een louche type, een patjepeejer: tochtlatten tot aan zijn kin, een grote, vaalbruine snor waarvan de punten omhoog wijzen.

‘Woont Folami bij jou?’

‘Inderdaad, die verblijft hier tijdelijk tot hij een kamer gevonden heeft.’ Als een viswijf zet hij zijn handen in zijn zijden. Dergelijke types ben ik gewend, ik ken dat bedreigende; gewoon rustig recht in zijn ogen blijven kijken.

‘Me broer mot hem terug, hij heb voor hem getekend, hij heb recht op 'm.’

‘Je denkt zeker dat je over een bergmeubel praat. Waarom komt je broer zelf niet?’ De hork doet een pas vooruit en begint tegen me aan te duwen. Ik blijf hem aankijken, maar kosjer voel ik me niet. Als ik hem kon hypnotiseren, sprong hij nu van de galerij.

‘As jij niet zorgt dat Folami binne twee dage bij me broer terug is ken jij een tijdje in het ziekenhuis legge,’ zegt hij met stemverheffing.

‘Hij is een wij mens, hij neemt zijn eigen beslissingen.’

Op dat moment valt er iets met een klap in de keuken. Poelie is zeker weer op het gasstel gesprongen en heeft er een pan af gegooid.

‘Wil je nu weggaan, ik heb visite.’ Hij schrikt een beetje en doet een stap achteruit.

‘Je heb het gehoord, hè?’ Met een smak keilt hij de deur dicht.

‘Ik ben niet bang, God zal me beschermen,’ zegt Folami later op de avond.

Diezelfde avond, het is elf uur, vraagt hij me geld voor sigaretten en twee Bounty's. De vorige dag heb ik hem veertig gulden zakgeld gegeven, waar is dat aan opgegaan? Hij heeft een schoonmaakklus en moet de volgende ochtend om zes uur op. Omdat ik het niet kleiner heb, geef ik hem honderd gulden mee. 's Nachts om half twee komt hij terug. Ik zit nog te lezen.

[p. 11]

‘Heb je sigaretten? Mag ik het wisselgeld?’

‘Ik heb geen sigaretten en geen wisselgeld,’ antwoordt hij korzelig. Ik stel dat ik er recht op heb. Hij kijkt me woedend aan.

‘Vlakbij het Leidseplein is een bar, daar zit altijd een Surinam lady. Ze wordt door haar man mishandeld, ze heeft niet eens onderdak. Ik heb haar het geld gegeven.’

Ik begin te lachen. ‘A nice fairy tale!’

Hij kijkt nog kwader. ‘Ik wist wel dat jij me niet zou geloven. Now I go to bed because I have to get up at six o'clock.’ Ik vraag hem hoe die bar heet.

‘The Chocolate Bar.’

Ik pak de telefoongids. ‘Nou, die bestaat dus niet. En als die Surinam lady geen cent heeft, hoe kan ze daar dan zo vaak zitten? Ze moet toch consumpties gebruiken? Mag ik mijn sleutels terug?’

Hij smijt ze bijna in mijn gezicht. ‘You prove that I don't speak the truth!’

‘Bewijs jij maar dat je niet liegt.’

Op zijn gezicht verschijnt een scala van emoties: woede, irritatie, koppigheid. ‘Jij wil me niet begrijpen! In Nigeria doen we altijd zo als iemand hulp nodig heeft.’

‘Daarom zullen jullie altijd een arm land blijven.’

Hij slaat met zijn vlakke hand op tafel. ‘Je bent ineens een meneer van steen!’ roept hij.

‘Nee, een middelbare meneer met een leeslineaal.’ Hij zegt dat hij dat niet begrijpt.

In de week die volgt ben ik stug. Sympathie en mededogen slaan bij mij om in desinteresse en afstandelijkheid als iemand me een geintje flikt. Wat mij betreft kan hij nu oprotten. Ik wil weer in mijn eigen bed slapen, heb geen zin meer me lens te sjouwen aan boodschappen, heb mijn geld zelf nodig. Toch help ik hem weer met zijn huiswerk Nederlands. Hij vraagt of ik nog kwaad ben. Ik haal mijn schouders op, weet het eigenlijk niet.

We zitten aan de grote eikenhouten huiskamertafel. Hij schuift zijn stoel dicht naar de mijne toe. Een van zijn lange benen duwt de mijne uiteen. Hij werpt me een betekenisvolle blik toe die ik negeer. Hij blijft nog even met zijn been tegen het mijne duwen.

Een paar dagen later gebeurt hetzelfde tijdens het ontbijt. Nog langer blijft zijn been tegen het mijne aangedrukt. Strak kijkt hij me aan.

‘Listen, why don't we become partners. I need you and I know that you need me. We could live here together.’ Het timbre van zijn stem klinkt een nuance dieper dan gewoonlijk.

[p. 12]

‘Er is hier geen ruimte voor dat tweepersoonsbed van jou.’

Aandachtig besmeer ik mijn boterham met pindakaas, schuif mijn stoel wat opzij en neem een hap. Hij heeft gelijk: ik heb hem nodig - en hij mij. Jammer dat hij niet recht door zee is. Ik observeer zijn lange benen. Hij staat solider op de aarde geplant dan mevrouw K, wier mollig figuur en welgevormde handen ik bijzonder aantrekkelijk vind. Ik beken: door beiden wil ik worden geknuffeld, beiden wil ik strelen - geen andere intimiteiten. Hoe bereik ik het ene, terwijl ik de boot van het andere afhoud? Mevrouw K is Hongaarse van origine. Regelmatig zitten we tegenover elkaar in het kosjere eethuisje. Soms kijken we elkaar langdurig zwijgend aan, alsof we een antwoord voor elkaar paraat hebben dat er maar niet uit wil komen.

‘Gisteren is mijn kleindochter achttien geworden. Ik heb haar een ring gegeven met een prachtige diamant. Weet u wat ík kreeg toen ik achttien werd? Een enkele reis Auschwitz.’ Ik knik. We lepelen onze soep op.

‘Hebt u veel meegemaakt in de oorlog?’ vraagt ze met haar grappige accent.

‘De mijne begon pas erna.’

Ze kijkt me bevreemd aan. We eten verder en praten over trivialiteiten. Dan vertel ik haar in vogelvlucht over Folami. Ik beschrijf hem als integer en kwetsbaar. Ze knikt nadenkend.

‘Je weet wat wij joden zeggen: Wie een mens redt, redt een generatie.’