De Tweede Ronde. Jaargang 14

[p. 54]

Ik koop mijn eigen boek
István Örkény
(Vertaling: Lenke Havas en Barbara van Zwieten)

Als een boek verschijnt, heeft de auteur recht op dertig presentexemplaren; dat is bijna niets. De uitgever laat ze thuis bezorgen, de auteur gaat zitten en begint de lijst af te werken van degenen aan wie hij een gesigneerd exemplaar denkt te moeten geven. Zijn vrouw, zijn ouders, die aardige oom Ede, die lieve tante Etus, een enkel weliswaar ver maar gauw op zijn teentjes getrapt familielid, collega-schrijvers, zijn tandarts, zijn huidige vriendin en ook een of twee, soms wel drie oude liefdes. Het valt buiten het kader van dit verhaal, maar het is vermeldenswaard hoe ingewikkeld de verhoudingen tussen schrijvers in elkaar zitten als het gaat om gesigneerde exemplaren. Aan wie kan men het per post sturen, wie moet het persoonlijk overhandigd krijgen, voor wie is ‘met gevoelens van innige verbondenheid’ op zijn plaats, welke opdracht vraagt om ‘in oprechte vriendschap’, wanneer moet het zijn ‘met vriendelijke groeten’, wanneer is alleen de naam voldoende - dit alles heeft een rituele betekenis. Ik zou me belachelijk maken als ik een poging tot interpretatie van deze fijngevoeligheden zou wagen: zoveel verstand heb ik nog wel, dat ik daar niet aan begin. Het is al erg genoeg dat een mens na het wegwerken van zo'n dertigdelige boekentoren geen exemplaar voor zichzelf overhoudt en het bovendien benauwd krijgt bij de gedachte dat hij nog veel meer goede relaties een exemplaar verschuldigd is; en inderdaad, tegen het raam van zijn geheugen komt iedereen die hij niet had mogen vergeten zijn kiezelsteentje gooien. Zo is het mij onlangs ook vergaan. Ik had het gevoel dat ik ten opzichte van allerlei kennissen ernstig in gebreke was gebleven, en omdat ik toch net over de boulevard liep, ging ik een boekhandel binnen.

In zo'n situatie kan men zeggen: ‘Dag, ik ben die en die, ik wil graag een exemplaar van dat en dat boek van mij.’ Maar men kan ook zeggen: ‘Ik wil graag dat en dat boek van die en die auteur...’ Waarschijnlijk werpt de keuze een onthullend licht op het karakter van de schrijver; wat mij betreft, in wat voor licht ik ook kom te staan, ik kies

[p. 55]

voor de tweede benadering. Het blijft hoe dan ook vervelend, maar er staat tenminste niet op mijn voorhoofd geschreven hoe vervelend ik de situatie vind.

De verkoopster is een vrouw van rond de veertig met een vettig glimmend gezicht en ongekamd zwart haar. Dat ze van boeken houdt, wordt onmiddellijk duidelijk door het gebaar waarmee ze met de mouw van haar stofjas even over het omslag veegt als ze het gevraagde boek van de plank haalt.

‘Een heel mooi boek,’ zegt ze terwijl ze het aanreikt.

‘Echt waar?’ vraag ik. ‘Hebt u het uitgelezen?’

‘Helemaal,’ zegt ze.

‘En het is echt heel goed?’ vraag ik, want zoiets kun je beter twee keer gezegd krijgen.

‘Het is een goed boek,’ zegt ze nadrukkelijk.

Ik sla het op alsof ik het vluchtig wil inzien.

‘Dan wil ik graag nog vijf exemplaren,’ zeg ik.

‘Vijf stuks?’ vraagt ze, terwijl ze me aankijkt.

‘Ja, vijf,’ zeg ik een beetje verlegen.

‘U bedoelt, in totaal zes stuks?’ vraagt ze met onrust in haar stem.

‘Als dat zou kunnen,’ zeg ik.

‘Dat kan,’ mompelt zij en kijkt mij van achter haar bril verschrikt aan.

Traag grijpt ze achter zich, waar op de plank nog twee exemplaren met hun schouders tegen hun buren aangeleund staan. Ze veegt met haar mouw even over de buitenkant en legt de boeken voor mij neer. Hoopvol kijkt ze mij aan; ze verwacht waarschijnlijk dat ik genoegen neem met drie exemplaren.

Maar met drie exemplaren kan ik domweg geen genoegen nemen, ik moet er immers zes hebben. Een voor een neem ik de boeken in mijn handen, lees het titelblad, en nadat ik mij ervan heb overtuigd dat de tekst overal letterlijk dezelfde is, leg ik ze weer op een stapeltje. En wacht.

‘Dus u wilt er nog drie?’

‘Ja, graag.’

‘Is het voor een school?’ probeert ze mij te peilen.

‘Nee,’ zeg ik. ‘Alleen voor mezelf.’

‘Precies,’ zegt ze zenuwachtig en onzeker.

Zienderogen verandert haar gedrag. Ze pakt een ladder, klimt naar boven en komt met een stel boeken naar beneden. Niet één stofomslag wordt schoongeveegd. Terwijl ze een bon voor me uitschrijft,

[p. 56]

werpt ze me af en toe een onderzoekende blik toe. Zelfs mijn voorhoofd bevalt haar niet meer. Ze verdenkt mij van kwade bedoelingen, maar zonder te kunnen bedenken wat voor bedoelingen dat zouden kunnen zijn; want een boek is een speciaal voorwerp, dat verder nergens goed voor is. Het heeft geen zin boeken te hamsteren en speculeren kun je er al helemaal niet mee. Eén boek is gelijk aan honderd boeken. Je kunt een boek telkens opnieuw lezen, bovendien kunnen anderen het lezen; met een boek kun je een heleboel dingen doen, maar twee of meer exemplaren kopen, dat doe je niet. Wat voor zigeunerachtige streken had ik in de zin?

‘Werkt u misschien in een bibliotheek?’ vraagt ze vol nieuwe hoop.

‘Nee, nee,’ zeg ik, en bloos.

Ze geeft mij het bonnetje. Als ik van de kassa terugkom, moet ik plotseling denken aan dokter X, die nog niet zo lang geleden 's nachts naar het kind kwam kijken en geen geld wilde accepteren. Leuk is anders, maar ik heb nog een zevende exemplaar nodig.

Ik durf de verkoopster niet recht in de ogen te kijken, ik werp alleen even een zijdelingse blik op haar. Ik zie aan haar gezicht dat ze niet meer weet hoe ze het heeft, ik zie het haar dat telkens over het voorhoofd valt, ik zie de bril die net zo scheef op haar neus hangt als een dodelijk gewonde huzaar op zijn paard.

‘Anders nog iets?’ vraagt ze met trillende stem.

‘Nee, dat was het,’ zeg ik.

Ik stop de boeken in mijn aktentas en verlaat de winkel.

Aan de overkant van de boulevard, schuin tegenover mij, ligt nog een boekhandel. Maar ik neem liever een grote omweg en sla de tegenovergestelde richting in. Want als ik mij omdraai, zie ik dwars door het dubbele glas van deur en bril twee ogen die mij dreigend nastaren. Ik doe mijn best om door de menigte te worden opgeslokt en in het niets te verdwijnen.