De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 194]

Vier gedichten
Helena Anhava^*
(Vertaling Adriaan van der Hoeven)

Ze was als jong meisje net voor de revolutie uit
Petersburg gekomen, had een baantje aan de
kassa van de naaimachinefabriek gekregen. Haar
ouders waren verdwenen, haar vader was
schoenmaker geweest, meer zei ze niet van hen.
Ze leefde lang, eenzaam en zuinig, krap,
knarsetandend, wantrouwig. Ze spaarde en
spaarde en na lang gespaard te hebben kon ze
een reisje maken, maar naar Leningrad zou ze
nooit gaan. Ze had een karaktertrek die ze bijna
als een sport bedreef: al verlangde ze duidelijk
naar gezelschap, ze hield het tegelijk af, ze stelde
het met haar scherpe tong op de proef en als de
ander zich terugtrok, constateerde ze haast
tevreden: natuurlijk werd het niets. Tijdens haar
laatste levensdagen, bijna tachtig was ze, zei ze
het, liet het zich haast verwonderd ontglippen,
alsof ze uiteindelijk iets weg gaf, waar ze op had
moeten passen; en als een kind dat iets gevonden
heeft in de tuin of waarvan een leraar heeft
gezegd dat het lelijk is en ze kan er nog niet over
spreken, maar het is haar aan te zien, zoals een
kind en terwijl ze degene die naast haar zat stijf
bij de hand hield, zei ze het en uit die zin kwam
heel die elementaire teleurstelling naar voren,
heel dat aan alle kanten vrekkige, angstige,
achterdochtige leven: ‘Ze schoten hem neer
tegen de muur van de kerk, hem, een
schoenmaker, die altijd zo goed voor de armen
was geweest.’

* Helena Anhava (1925), begon als novelliste, maar schrijft vooral poëzie, waarbij ze vaak uitgaat van een alledaags detail om over het leven en zichzelf te kunnen filosoferen. Ze verzette zich sterk tegen het dogmatisme van de linksradicalen in de jaren zeventig. Ze heeft veel vertaald.

[Fins]

Oli tullut nuorena tyttönä
Pietarista juuri ennen kumousta,
saanut paikan
ompelukoneliikkeen kassasta.
Vanhemmat hävisivät, isä oli
ollut suutari, juuri muuta heistä
ei puhuttu. Eli pitkän yksinäisen
säästeliään elämän, niukasti,
kitkuttaen, epäluuloisena. Säästi
ja säästi ja pitkään säästettyään
saattoi tehdä jokusen matkan,
vain Leningradiin hän ei ikinä
menisi. Oli omaisuus, miltei
urheilulajiksi kehitetty: vaikka
selvästi kaipasi ihmisiä, hän
samalla hylki, testasi terävällä
kielellään ja jos toinen vetäyti,
melkein tyytyväisenä totesi:
tietenkin petti. Viimeisinä
elinpäivinään, liki
kahdeksankymmenen hän sen
sanoi, pudotti suustaan kuin
kummastellen, kuin olisi lopulta
luovuttanut pois jotain mitä oli
pantu vartioimaan; ja niinkuin
lapsi jota on pihalla lyöty tai
jonka ulkonäköä opettaja on
solvannut eikä se vielä voi kertoa
siitä mutta sen näkee päältä,
niinkuin lapsi ja pidellen kovin
sormin sen kädestä joka istui
vieressä hän sen sanoi ja siitä
lauseesta selittyi koko
peruspettymys, koko kaikkiin
suuntiin kitsas, pelokas,
epäluuloinen elämä: ‘He
ampuivat hänet kirkon seinää
vasten, hänet, suutarin, joka aina
oli ollut niin hyvä köyhille.’

[p. 195]

[Augustus 1970]

Augustus 1970. Ik ben op bezoek in een verwant
land. Het is niet alleen door de taal dat we
verwant zijn, maar ook door de geschiedenis:
volgens het geheime bijgevoegde protocol
raakten we, toen de wereld voor het laatst
verdeeld werd, beide in dezelfde invloedssfeer.
N. laat me het paleis van de voormalige president
zien, werpt een blik achterom, fluistert:
‘Hiervandaan werd hij naar Siberië
gedeporteerd.’ Waarom fluistert hij? Omdat we
in de meest bewuste van alle mogelijke werelden
zijn. Achter ons staat een groep toeristen, onder
hen kunnen er verklikkers zitten. Zelfs in de
meest bewuste van alle werelden past het niet de
waarheid hardop te zeggen.
In het park vertelt hij op zachte toon hoe hij zijn
ouders had verborgen, die men naar Siberië had
willen deporteren, toen bijna het hele dorp werd
leeggekamd. Iemand was ze van tevoren komen
waarschuwen. ‘Je zult wel niet weten dat hier de
groepsdeportaties met veewagens werden
uitgevoerd.’ ‘Waarom zouden ze gedeporteerd
worden?’ vraag ik. ‘Omdat ze land bezaten.
Allebei mijn broers zijn in Siberië gestorven.’
Waarom fluistert hij in het park? Omdat de
bomen en struiken oren hebben, in dit land.
‘Hoe kunnen jullie zo leven, hoe komt het dat
jullie niet ziek worden?’ vraag ik.
‘Jij weet niet waaraan een mens noodgedwongen
kan wennen... Je spreekt toch niet over deze
dingen in het hotel, je spreekt er toch niet over
op de boot, daar zit afluisterapparatuur.’
‘Jij moet ook niet met de verkeerde mensen
praten. Mijn reisgenoten zijn allemaal utopisten.
Ze willen geloven dat bij jullie de zaken goed
gaan.’
Ik maak kennis met een nieuwe familie, nooit
heb ik zo snel iemand leren kennen. Ze

[Fins]

Elokuu 1970. Olen käymässä
sukulaismaassa. Sukulaisiksi
meidät tekee paitsi yhteinen
kieliperhe, myös historia: salaisen
lisäpöytäkirjan mukaan olimme
joutuneet samaan etupiiriin, kun
maailmaa viimeksi jaettiin.
N. näyttää entisen presidentin
palatsia, vilkaisee taakseen,
kuiskaa: ‘Täältä hänet vietiin
Siperiaan.’ Miksi hän kuiskaa?
Koska me olemme tietoisimmassa
kaikista mahdollisista
maailmoista. Takanamme seisoo
turistiryhmä, heissä voi olla
ilmiantajia. Tietoisimmassa
kaikista mahdollisista
maailmoista ei totuutta sovi sanoa
ääneen.
Puistossa hän kertoo hiljaisella
äänellä miten oli piilotellut
vanhempiaan, jotka oli ollut
määrä viedä Siperiaan, kun
melkein koko kylä tyhjennettiin.
Joku oli käynyt ennalta
varoittamassa. ‘Sinä et taida tietää
että täällä joukkokuljetukset
suoritettiin härkävaunuilla.’
‘Miksi heidät sitten olisi viety?’,
kysyn. ‘Koska he omistivat
maata. Molemmat veljeni
kuolivat Siperiassa.’
Miksi hän puistossakin kuiskaa?
Koska puilla ja pensailla on
korvat, tässä maassa.
‘Miten te voitte elää näin, kuinka
te ette sairastu?’ kysyn.
‘Sinä et tiedä mihin ihmisen voi
olla pakko tottua... Ethän puhu
näistä hotellissa, ethän puhu
laivalla, siellä on kuuntelulaitteet.’
‘Älä sinäkään puhu väärille
ihmisille. Minun
matkaseuralaiseni ovat kaikki
utopisteja. He tahtovat uskoa että
teillä asiat ovat hyvin.’

[p. 196]

[Nederlands]

vertrouwen me. De woorden rollen als
vloedgolven uit de vrouw. ‘Praat niet zoveel,’
zegt de man. Dan barst hij zelf los:
‘En jullie jeugd jaagt de revolutie na. Een
systeem als dit willen ze, een systeem als dit, de
idioten! Kunnen jullie niets tegen ze beginnen,
jullie die het doorzien?’
‘Wij? De reactionairen! Een utopist gelooft wat
hij wil geloven.’
‘Idioten zijn het. Ze moesten hier maar eens
voor een maand komen, voor een jaar...’
Als we uiteengaan zegt de man: ‘Je zegt hier
toch niets over in het hotel, je zegt hier toch
niets over op de boot, daar bij jullie thuis noem
je toch geen namen.’
Ik praat er niet over, ik noem geen namen.
Thuis praat ik er alleen over met mensen die ik
vertrouw, in het vijandelijke land.
Ik slaap niet meer goed. Ik draag de last van
hun beklemming mee. De winter en het
voorjaar lang kan ik me niet losmaken van hun
bedreigde bestaan. In het land dat tegen zo'n
afschuwelijke prijs zijn vrijheid heeft gekocht,
in het land waar men zo'n leuk spel speelt:
revolutie.

[Fins]

Tutustun uuteen perheeseen,
koskaan en ole keneenkään
tutustunut näin nopeasti. He
luottavat minuun. Vaimolta tulee
puhetta nopeina syöksyinä. ‘Älä
puhu niin paljon’, sanoo mies.
Sitten hän itse puuskahtaa:
‘Ja teidän nuorisonne ajaa
vallankumousta. Tällaiseen
systeemiinkö he tahtovat, tähänkö
he tahtovat, hullut! Ettekö te mahda
heille mitään, te jotka näette?’
‘Mekö? Taantumukselliset! Utopisti
uskoo minkä tahtoo uskoa. ‘Hulluja
he ovat. Tulisivat tänne
kuukaudeksi, vuodeksi...
Erottaessa mies sanoo: ‘Ethän puhu
hotellissa, ethän puhu laivalla,
ethän sano nimiä kotona.’
En puhu, en sano nimiä. Kotona
puhun vain luotetuille,
vihollismaassa.
Menetän yöuneni. Olen heidän
ahdistuksellaan lastattu. Pitkin
talvea ja kevättä mieli on heidän
uhanalaisen clämänsä luona.
Hirveällä hinnalla vapaaksi
ostetussa maassa, jossa on niin
mukava leikkiä: vallankumousta.

[p. 197]

[Als de muren oren hebben]

Als de muren oren hebben, moet je een
schaduwtaal ontwikkelen. Dat leer je niet op
school, niet op de hogeschool, de
onderzoekende journalistiek kent die taal niet.
Ze gebruiken hun schaduwtaal knap: ‘De
kinderboekenschrijvers hebben het hier heel
behoorlijk, omdat Gorki vond dat kinderen
belangrijk zijn. Het is toch maar goed dat we
die Gorki hadden.’
Tijdens een rondrit met de bus vraagt iemand
wat voor salarissen hier betaald worden. ‘Een
schoonmaakster verdient evenveel als een
dokter, dat komt omdat de dokters zo vreselijk
stom zijn, ze hebben er op zijn minst zes zeven
jaar over gedaan om dokter te worden.’
Naast mij hebben twee Finse kinderen met
sterretjesogen juist verteld, dat ze bij de jonge
pioniers zijn. Ik werp een blik op hun moeder.
Ze ziet eruit alsof ze persoonlijk beledigd is.

[Fins]

Kun puhetta valvotaan, on
kehitettävä varjokieli. Sitä ei
opeteta koulussa, ei
korkeakoulussa, ei sitä osaa
tutkiva journalismi.
He käyttelevät varjokieltänsä
taitavasti: ‘Lastenkirjailijoilla on
täällä aika hyvin, koska Gorki oli
sitä mieltä että lapset ovat tärkeitä.
On se sentään hyvä että meillä oli
tämä Gorki.’
Kiertoajelulla linja-autossa joku
kysyy millaisia palkkoja täällä
maksetaan. ‘Siivojalla ja
lääkärillä on sama palkka, se
johtuu siitä kun lääkärit ovat niin
kauhean tyhmiä, heiltä on mennyt
ainakin kuusi seitsemän vuotta
ennen kuin ovat oppineet
lääkäreiksi.’
Vieressäni on kaksi suomalaista
tähtisilmää juuri kertonut
kuuluvansa pikku pioneereihin.
Vilkaisen heidän äitiään. Hänellä
on ilme kuin häntä
henkilökohtaisesti olisi loukattu.

[Als dat wat je leven gaf]

Als dat wat je leven gaf
in pijn is vertrokken,
is het alsof er een schommel stilhoudt,
de wereld buiten gehoorsafstand suist.
Je ziet het stille huis in het landschap,
de kinderen op hooihoogte ervoor,
iemand opent het zolderraam,
de lijsterbes vormt bessen.
Je komt langzaam naderbij
vanaf het meer
en ieder geritsel,
geruis, iedere geur
trekt de wegen open
naar alle zomers van de jeugd.

[Fins]

Kun se jolta sait elämän
on kivulla lähtenyt,
on kuin keinu pysähtyisi,
maailma humahtaisi
kuulumattomiin.
Näet hiljaisen talon maisemassa,
lapset heinänkorkuisina sen edessä,
joku avaa vintin ikkunan,
pihlaja tekee marjaa.
Lähestyt sitä hitaasti
järveltä päin
ja jokainen kahadus,
tuoksu, suhina
repäisee väylät auki
lapsuuden kaikkiin kesiin.