De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 157]

Een verhaal over Don Juan
V.S. Pritchett
(Vertaling René Kurpershoek)

Eén nacht in zijn leven heeft Don Juan alleen geslapen. Toen hij in de lente naar Sevilla terugkeerde, werd hij op enkele uren rijden van de stad opgehouden door de buiten zijn oevers getreden Guadalquivir, een rivier zo vuil als een oude leeuw na de regentijd, en hij zag zich gedwongen te blijven logeren op de finca van de familie Quintero. Bij zijn aankomst bleken deurlijst, muren en vensters behangen met de zwarte en violette draperieën van de rouw. Quintero's vrouw was dood. Dat was ze al een jaar. De jonge Quintero liet hem binnen en glimlachte zowaar toen hij Don Juan bemodderd en druipnat als een verregend haantje in de regen zag staan. Zijn glimlach had iets boosaardige: Quintero was gek van eenzaamheid en verdriet. De man die alle vrouwen bezeten en afgedankt had, was te gast bij een man die krankzinnig was doordat hij er slechts één verloren had.

‘Mijn huis is het uwe,’ zei Quintero, de gewone formule bezigend. Verbijstering stond in zijn blik te lezen; aan wie rouwt, komen de wereld en de mensen erin werkelijk noch geloofwaardig voor. De ironie buigt de stem van de rouwende, en ook Quintero's overige begroetingen hadden iets boosaardigs; hij kon Don Juan nu ontvangen zonder de vrees, de schrik die hij de echtgenoten van Sevilla aanjoeg. Het was zeer juist, dacht Quintero, dat Don Juan eenmaal in zijn leven in een leeg huis kwam.

Er was zelfs (daarvan vergewiste Don Juan zich terstond) geen meid, want Quintero liet zich nog slechts door een huisknecht bedienen, daar hij de aanblik van vrouwen niet langer velen kon. Deze huisknecht droogde de kleren van de gast en bracht na een uur of twee een slecht maal, dat in de maag op en neer stampte als mensen die in de kou op een koets wachten. Quintero folterde zijn lichaam zowel als zijn geest, en de vertrouwde pijnen die zich weldra aandienden, martelden hem en brachten hem aan de praat over zijn vrouw. Het verdriet had Quintero ook tot een toneelspeler gemaakt. Terwijl

[p. 158]

hij sprak van zijn schone, lag in zijn ogen de holle, kaarsdoorspookte schemer van het theater. Hij verwijlde bij hun vrijage, bij kleinigheden van haar schoonheid en temperament, en beschreef hoe hij haar vanuit de kerk in allerijl naar het bruidsbed had gevoerd, als iemand die met een schaaltje diamanten de straten door snelt, de veiligheid van een bankkluis in. De aanwezigheid van Don Juan maakte elke man tot een kunstenaar in het vertellen van zijn eigen liefdesgeschiedenis - hij moest de grote verleider tandtergend prikkelen en overtreffen - en Quintero, die het hele verhaal afdraaide in grandioze stijl, kon de verleiding niet weerstaan te vertellen dat zijn bruid in haar bruidsnacht was gestorven.

‘Man!’ riep Don Juan uit. Dadelijk stak hij van wal met eigen verhalen. Maar Quintero luisterde amper; hij was teruggekeerd in de toestand van uitputting en leegte die eigen is aan de rouw. Terwijl Don Juan vertelde, volgde de krankzinnige zijn eigen gedachten als een acteur die zich mompelend op zijn volgende opkomst voorbereidt; en de gedachte die hem was ingevallen toen Don Juan voor zijn deur verscheen, keerde thans terug: een man die maakt dat een andere man zich triomfantelijk voelt omdat zijn vrouw dood is, moet wel een onmens zijn. Met een half oor luisterend, en geholpen door zijn indigestie, voelde Quintero van binnen de gezamenlijke haat van alle echtgenoten van Sevilla voor deze diabolische man. En terwijl Quintero hierover peinsde, bedacht hij dat hij waarschijnlijk niet toevallig over een middel tot wraak beschikte.

Het besluit werd genomen. Daar de wijn op was, riep Quintero zijn huisknecht en droeg hem op Don Juan een andere kamer te geven.

‘Want,’ zei Quintero droogweg, ‘het bezoek van zijne excellentie is een eer, en ik kan iemand die in de fijnst geparfumeerde vertrekken van Spanje heeft geslapen niet toestaan te overnachten in een kamer die stinkt als een bokkestal.’

‘De afgesloten kamer?’ vroeg de huisknecht, hoogstverbaasd dat de kamer waar nog het grote, dynastieke echtelijke bed stond en waar zijn meester sinds de dood van mevrouw slechts een half dozijn nachten had geslapen, aan een vreemde werd gegeven.

Maar naar dat vertrek ging Quintero zijn gast voor, en hij wenste hem welterusten met een blik waarin kwade bedoelingen zo fel schitterden dat Don Juan, die gevoelig was voor dergelijke details, heel wel begreep dat de kat alleen in de kooi werd gelaten omdat de vogel al-

[p. 159]

lang gevlogen was. De vernedering was onaangenaam. In de ogen van Don Juan strekte de nacht zich voor hem uit als een woestijn.

Wat een bed om in te liggen - zo breed, zo onzegbaar leeg, zo vilein misplaatst! Hij trok zijn kleren uit en snoot de lampepit. Hij ging liggen in het besef dat aan weerszijden van hem dorre vlakten beddelaken lagen, guur en onbewoond, behalve door luizen. Een woestijn. Hij hoefde maar een arm een duimbreed opzij te bewegen of een been uit te strekken, hoe behoedzaam ook, of hij verzonk in troosteloosheid. Mijlen rondom vonden de tastende voet, de verkennende vingers of knie slechts een liefdeloos Antarctica. Maar roerloos stilliggen was een voorproef van het graf. En ook dat was hem niet gegeven; want weliswaar deed de wijn hem gedurig geeuwen, maar het akelige maal vierde kermis in zijn maag en wekte hem telkens ruw zodra hij op de rand van de slaap was aangeland.

Alleen slapen in een tweepersoons bed is een kunst, maar een kunst die Don Juan niet meester was. Het probleem is eenvoudig op te lossen. Kan men aan de ene kant van het bed niet slapen, dan schuift men op en probeert de andere kant. Wel twee uur of meer waren voorbijgegaan eer dit tot hem doordrong. Zwaar van hoofd begaf hij zich de woestijn in en de kille nachtlucht tussen de lakens tochtte en deed hem huiveren. Hij strekte zijn arm uit en bewoog zich naar het kussen aan gene zijde. O, die koude, die meer dan maagdelijke frigiditeit van linnengoed! Hij legde zijn hoofd neer, trok zijn knieën op, en huiverde. Hij zou wel spoedig weer warm worden, dacht hij, maar intussen had hij het zo koud als het koudste ijs. Het was niet te geloven.

IJs was het woord voor dat kussen en die lakens. IJs. Was hij ziek? Had hij kou gevat in de regen dat zijn tanden zo klapperden en zijn benen zo rilden? In plaats van langzaam op te warmen kreeg hij het steeds kouder. Nu reikte de koude al tot zijn voorhoofd en zijn wangen, streek ze met armen van ijs langs zijn lichaam, als benen van ijs over zijn benen. Plotseling bijgelovig richtte hij zich op zijn handen op en tuurde in het donker naar het kussen; hij sloeg het beddegoed open en keek op het laken; zijn adem was heet, maar tegen zijn wang blies een adem killer dan het graf; zijn schouders en lichaam waren verhit, maar leden van sneeuw trokken hem omlaag. En hij zou zijn ijzende vermoedens hebben uitgeschreeuwd wanneer niet lippen als van nat ijs zich op de zijne hadden geopend, en

[p. 160]

hij zonk neer in een kus, onmiskenbaar een kus, die hem bevroor als een winter.

Quintero, in zijn eigen vertrek, lag te luisteren. In zijn ogen stond de extase van de waanzin en zijn oren waren gespitst. Hij wachtte op de angstschreeuw. Hij kende de verschijning. Er zou een schreeuw klinken, dan gestommel, handen die worstelden naar het licht, vuisten die bonsden op de deur. En Quintero had de deur afgesloten. Maar toen de schreeuw uitbleef, begon Quintero in zichzelf te praten, herinneringen ophalend aan de nacht waarin de verschijning voor het eerst bij hem was gekomen en hem sprakeloos, happend naar adem en verstijfd had achtergelaten. Het zou nog beter zijn als er géén schreeuw kwam. Quintero lag de hele nacht wakker, bouwde luchtkasteel op luchtkasteel van triomfantelijke wraak, terwijl hij intussen de ovaties van de getrouwde mannen van Sevilla in ontvangst nam. ‘De hengst is gelubd!’ Vroeg in de morgen ontsloot Quintero de deur en ging beneden ongeduldig zitten wachten. Hij was na deze nacht geradbraakt.

Eindelijk kwam Don Juan beneden. Hij was (zag Quintero) bleek - of leek dat maar zo?

‘Hebt u goed geslapen?’ vroeg Quintero slinks.

‘Uitstekend,’ antwoordde Don Juan.

‘Zelf slaap ik nooit goed in een vreemd bed,’ insinueerde Quintero. Don Juan glimlachte en antwoordde dat hij meer gewend was aan vreemde bedden dan aan het zijne. Quintero's blik werd duister.

‘Ik moet mij verontschuldigen; het bed was zeer groot,’ zei hij.

Maar, zei Don Juan, grote bedden waren hem uit de aard der zaak even vertrouwd als vreemde. Quintero beet op zijn nagels. Er waren die nacht geluiden gehoord - iets als een gil, rumoer. De huisknecht had het ook gehoord. Don Juan antwoordde hem dat rumoer in de nacht hem in het begin van zijn carrière inderdaad had gestoord, maar nu deerde het hem niet meer. Quintero perste zijn nagels in zijn handpalmen. Hij speelde zijn troef uit.

‘Het was helaas,’ zei Quintero, ‘een koud bed. U moet het ijzig koud hebben gehad.’

‘Ik heb het nooit lang koud,’ zei Don Juan, en onbewust de stijl van een gedicht voorafschaduwend dat bijna twee eeuwen later te zijner nagedachtenis zou worden geschreven, declameerde hij: ‘Het bloed van Don Juan is heet, want de zon is het bloed van Don Juan.’ Quintero keek. Zijn ogen schoten als vliegen achter iedere beweging

[p. 161]

van zijn gast aan. Hij keek hoe hij zijn koffie dronk. Hij keek hoe hij de stijgbeugels van zijn paard strakker stelde. Hij keek hoe Don Juan in het zadel wipte. Don Juan neuriede, en toen hij wegreed zong hij, met die hemeltergende tenor van hem, die was als hanegekraai in de olijfgaarden.

Quintero ging naar binnen en wreef over zijn ongeschoren kin. Toen liep hij de straatweg weer op, waar de figuur van Don Juan nog slechts een stofwolkje tussen de eucalyptusbomen was. Quintero ging naar het vertrek waar Don Juan had geslapen en staarde er rond, vol van verwijten en verdenkingen. Hij riep de huisknecht.

‘Ik slaap vannacht hier,’ zei Quintero.

De huisknecht antwoordde omzichtig. Quintero was weer krankzinnig en de maan was pas in haar eerste kwartier. Die dag zag de knecht zijn meester steeds in de richting van Sevilla kijken. Het was te warm na de vele regen, en het land stoomde als een wasserij.

En toen de avond viel, lachte Quintero om zijn donkere vermoedens. Hij ging naar het vertrek en terwijl hij zich uitkleedde dacht hij aan de geruststelling van die ijskoude lippen, die ijspegelvingers, die ijzige armen. Ze was de vorige nacht niet gekomen - wat een trouw! Te bedenken, zo zou hij berouwvol tegen het spook zeggen, hoezeer zijn boosaardigheid hem had verward, dat hij zo laaghartig en goedgelovig was geweest de doden te gebruiken voor een grap.

De tranen stonden hem in de ogen toen hij ging liggen, en een poos lang dorst hij niet op zijn zij te gaan liggen en zijn hand uit te strekken naar hetgeen hij in zijn verwarring bereid was geweest te verraden. Hij verachtte zijn inborst. Hij hunkerde - maar ach, hoe kon hij daar thans op hopen? - naar dat wonder van herkenning en vergiffenis. En die hunkering was het die hem ten slotte in beweging bracht. Zijn handen strekten zich uit, en vonden andere handen.

De handen, de armen, de lippen kwamen uit hun onzichtbaarheid en geruisloosheid naar hem toe. Ze raakten hem aan, ze omstrengelden hem, ze trokken hem omlaag, maar - wat was dat? Hij gaf een schreeuw, hij worstelde om los te komen, trapte en vloekte; en zo werd hij door de huisknecht gevonden, worstelend met het beddegoed, van zich af slaand met vuisten en knieën, brullend dat hij in de hel was. Die handen, die lippen, die benen, schreeuwde hij, brandden hem. Ze waren niet langer van ijs. Ze waren van vuur.