De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 16]

Don Juan als onnavolgbaar voorbeeld
Adriaan Morriën

Uit Praag stuurde Ria Leigh mij een door haar zelf genomen foto van het theater waar op 28 oktober 1787 de première van Mozarts Don Giovanni plaatsvond, een dag nadat de componist zijn schepping had voltooid. Bij opvoeringen van deze opera wordt in de programmaboekjes dan ook vaak opgemerkt dat de inkt van de partituur nauwelijks was opgedroogd toen men nog met de repetities bezig was. Net als Don Juan leidde ook Mozart een opgejaagd leven en ook hij was allerminst afkerig van vrouwen. In elke man schuilt trouwens een Don Juan, maar de meeste mannen jagen zichzelf niet zozeer op als de legendarische vrouwenveroveraar dat heeft gedaan. Zij worden een paar keer verliefd en raken dan in een relatie of een huwelijk verzeild, waarvan moet worden afgewacht hoe duurzaam deze vormen van omgang zullen blijken te zijn. De drang om achter elke aantrekkelijke vrouw aan te draven, waarmee een man van nature is behept en waaraan hij in de meeste gevallen alleen al niet toegeeft omdat hij in onze gereglementeerde samenleving niet ongestraft tot het gebruik van extreme machtsmiddelen kan overgaan, wordt omgezet en gekanaliseerd in activiteiten die worden nagestreefd tot heil van allen en ter verrijking van elkeen. Wanneer ik op de TV heren zich zie inspannen (in de politiek, het zakenleven, de amusementssector etc.) denk ik vaak: Zouden dat nu werkelijk de dingen zijn waarmee zij zich het liefst onledig houden? Ik geloof er niets van. Het speelse dier in de man is niet getemd maar gedomesticeerd en afgericht. Het kan elk ogenblik (elk ‘verloren ogenblik’) de kop opsteken.

In Mozarts opera, waarvan de stof is ontleend aan een Spaans toneelstuk dat aan Tirso de Molina wordt toegeschreven, worden de veroveringen van de edelman als heldendaden bezongen en geboekstaafd. Tijdens een samenzijn met donna Elvira, die door de trouweloze geweldenaar in de steek is gelaten en niet in staat is hem te vergeten dan wel te vergeven, somt Leporello, de dienaar van Don Giovanni, de

[p. 17]

aantallen vrouwen op die zijn meester in de verschillende landen aan zijn zegewagen heeft geklonken. In Italië zijn het er 640, in Duitsland 230, in Frankrijk 100 (een merkwaardig afgerond en ook enigszins pover aantal), in Turkije (dat in de zeventiende eeuw aan het Habsburgse rijk grensde en blijkbaar voor liefdesavonturen toegankelijk was) 91. Maar in Spanje ‘son gia mille e tre’. In totaal 2064 vrouwen, een indrukwekkend gezelschap lievelingen.

In Mozarts opera lijkt de held nog lang niet op zijn retour te zijn, hij is nog even hartstochtelijk op zoek naar een nieuwe prooi als vanouds, een man in de beste jaren van zijn leven. Wanneer wij veronderstellen dat Don Giovanni vijftien tot twintig jaar met zijn opwindende tijdverdrijf bezig is geweest, betekent het dat in het tweede geval 100 vrouwen per jaar voor hem zijn gevallen, in het eerste omstreeks 140, een respectabel gemiddelde van 2 vrouwen per week of zelfs 5 in de veertien dagen. Een niet geringe prestatie die wij pas naar waarde kunnen schatten door te bedenken dat Don Giovanni zijn kortstondige aanbedenen niet alleen moest zien op te sporen, maar zich ook van hun omstandigheden, hun gewoonten, hun doen en laten op de hoogte diende te stellen, teneinde hun gangen te kunnen nagaan, hun een briefje te doen overhandigen, hen aan te spreken, te bepraten, te vermaken, te overtuigen, over te halen, te verleiden. Ik zwijg nu maar van de praktische problemen met betrekking tot vervoer, huisvesting e.d.

Uit de klacht van donna Elvira valt op te maken dat Giovanni met op zijn minst een deel van die 2000 vrouwen vaker dan slechts een enkele keer het bed heeft opgezocht en zelfs met een aantal van hen schijnverlovingen heeft onderhouden alvorens de benen te nemen. Het ligt dus voor de hand te concluderen dat de Spanjaard praktisch elke dag met een vrouw moest slapen. Zijn smaak voor vrouwen, zijn buitengewone erotische eetlust zijn niet slechts een natuurlijke behoefte, maar vooral ook een niet aflatende dwang. Don Juan moet en zal met een vrouw naar bed.

Don Juan is een legende, een droomfiguur. Het bijzondere aan hem is niet zozeer zijn dwangmatigheid, die veel mannen met hem gemeen hebben, als wel een zo meedogenloze behoefte aan afwisseling als uit de opsomming van Leporello blijkt, een afwisseling waarvoor hij bereid is zijn leven in de waagschaal te stellen. Mannen hebben

[p. 18]

hun leven vaak voor een vrouw in de waagschaal gesteld, maar het betreft dan altijd die Ene Vrouw, met uitsluiting van alle andere. Een enkele vrouw belichaamt de Grote Liefde die wordt gegeven en afgesmeekt. Bij Don Juan is geen enkele vrouw uitgesloten zolang zij niet is veroverd. De Grote Liefde wordt slechts voorgespiegeld, als een middel om de overgave af te dwingen en het glorierijke doel te bereiken, met opzet en heel bewust en niet als uiting van trouwhartigheid of naïveteit, zoals in het algemene liefdesverkeer. Wanneer een vrouw eenmaal aan Don Juans aandrang heeft toegegeven, wordt zij een cijfer, als aandeel aan een getal op de lijst van een knecht. Don Juans seksuele geobsedeerdheid is nauw verbonden met zijn narcistische heldhaftigheid. Maar ook die verbinding is aan het mannelijk gedrag nooit helemaal vreemd.