De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 17]

Passanten
L.H. Wiener

Schippers die in een jachthaven willen overnachten die niet hun thuishaven is heten: passanten.

Voor het schip betaalt de passant liggeld en voor zichzelf en de eventuele passagiers een gering bedrag aan wat wordt genoemd: toeristenbelasting. Beide bedragen worden door de havenmeester genoteerd op het zogeheten havenbriefje. De havenmeester is een funktionaris die toeziet op orde en veiligheid in een haven. De hoogte van het liggeld wordt niet afgemeten aan de waarde of het tonnage van het schip, maar aan de lengte en de daarbij passende box. Onder tonnage wordt verstaan de omvang van het schip uitgedrukt in gewichtstonnen (1 ton = 1000 kilogram), waarbij het netto-tonnage overeenkomt met de waterverplaatsing (Wet van Archimedes!) en het bruto-tonnage met de inhoud van het schip. Een box is een door meerpalen gemarkeerde ligplaats voor schepen.

De havenmeester gaat bij het berekenen van het ligtarief uit van de lengte-over-alles, i.e. de lengte van het schip gemeten in een rechte lijn van boeg tot hek. Het hek is het hoogste gedeelte van de achtersteven. Vanaf het hek voert men de nationaliteitsvlag. Iedere rechtgeaarde schipper houdt zich aan de verplichting zijn land van herkomst via een korrekte vlagvoering te tonen. Uitzondering hierop vormen nogal eens Duitsers, die niet schromen hun ware identiteit te verbergen achter de vlag van de natie waar zij zich min of meer toevallig bevinden.

Naast de Compagnieshaven heeft het voormalige Zuiderzeestadje Enkhuizen nog twee andere havens; te weten de Buyshaven en de Gemeentelijke haven, eerstgenoemde haven ten zuiden van het station, laatstgenoemde ten noorden daarvan. De Buyshaven heeft meer een privé-karakter dan de andere twee. De Gemeentelijke haven is het goedkoopst, maar daar wordt dan ook gestapeld, zodat tijdens zomerse weekeinden de schepen niet zelden acht- of tiendik tegen de kades liggen. Een niet gering aantal van deze schepen wordt bemand door Duitse schippers, die men soms kan herkennen aan de zwarte petjes die ze dragen, soms

[p. 18]

aan de Duitse vlag op het hek van hun schip, maar altijd aan de taal die ze nog steeds spreken: het Duits.

Heeft de lengte-over-alles (gewoonlijk afgekort als l.o.a. maar door jachthaven De Roompot te Kamperland als L.A.) voornamelijk financiële implikaties, de lengte van de waterlijn is eigenlijk alleen van belang voor de berekening van de maximale snelheid die een schip door het water kan halen, de zogenaamde rompsnelheid. De waterlijn is de grens tussen het ondergedompelde en het zich boven water bevindende gedeelte van het schip.

Jachtschippers bezeilen graag de Waddeneilanden.

Zeeland met zijn glasheldere Grevelingen, zijn mooie maar overladen Veersemeer en zijn magnifieke Oosterschelde (stroom en zout water!) heeft zijn eigen bekoring, maar er gaat toch niets boven een zeiltocht op de Waddenzee. Wad betekent oorspronkelijk: doorwaadbare- of bij eb droogvallende plaats. Jaarlijks bevindt de gemiddelde jachtschipper zich ongeveer een week op deze unieke binnenzee en alleen tijdens dit ‘rondje Wadden’ stelt hij zichzelf geen onbeantwoordbare vragen naar de zin van alles, want zeilen van bijvoorbeeld Nauerna naar Durgerdam naar Hoorn naar Enkhuizen naar Medemblik naar Den Oever naar Oude Schild naar Oost-Vlieland naar West-Terschelling naar Harlingen naar Makkum naar Stavoren naar Enkhuizen naar Edam en zo via Muiden terug naar Nauerna ìs de zin van alles.

Men kan wel het grootste gedeelte van zijn leven bijtijds naar bed gaan en vroeg opstaan en hard werken en zoveel mogelijk van de fles afblijven, maar veel zinvols levert dat verder niet op als men nooit eens een vlucht aalscholvers in de avondzon ziet verdwijnen, of een hondewacht loopt en de stramme ochtendkou in zijn botten voelt kruipen, of zijn voeten schroeit aan het hete stalen dek, of kraaiepoten van zout uit zijn ooghoeken moet vegen, of zelfgeraapte mosselen en alikruiken aan boord heeft gekookt, of voor top en takel heeft moeten weglopen in zestig knopen wind en tussen voortjagende golven en wolken de versregel ‘fear death by water’ in zijn hoofd heeft horen bonken, kortom: als men nooit eens met zijn volle bewustzijn meewentelt in het grote, eeuwige wiel van de natuur.

Voor top en takel weglopen betekent: door winddruk louter op schip en verstaging voortbewogen worden, zonder enig bijgezet zeil. De hondewacht is de minst begeerde wacht: van twaalf uur 's nachts tot vier uur 's ochtends.

[p. 19]

Jachtschippers die als passant op weg naar de Waddeneilanden de Compagnieshaven te Enkhuizen aandoen hebben die keuze om minstens twee redenen gemaakt: een grondige reiniging van lijf en leden enerzijds en proviandering anderzijds. Voor anker gaan of droogvallen zijn feitelijk aanlokkelijker alternatieven, maar niet altijd opportuun. Droogvallen is het schip met afgaand tij (vallend water) op wad of plaat aan de grond zetten. Proviandering kan meestentijds goed gekombineerd worden met het innemen van drinkwater, bunkeren en douchen. Bunkeren is het laden van motorbrandstof.

De douches in de Compagnieshaven te Enkhuizen werken op munten, te verkrijgen in het havenkantoor. Het waslokaal aldaar wordt gewoonlijk druk bezocht en dat is niet verwonderlijk als men bedenkt dat deze jachthaven bij volledig bezette kapaciteit meer dan zeshonderd schepen kan akkommoderen. Bij uitzondering kan het echter voorkomen dat men er, zelfs tijdens het hoogseizoen, de douches onbezet vindt en bijvoorbeeld slechts twee passanten-op-leeftijd aantreft bij de lange aluminium was-goot-met-spiegels. Zo vol overgave staan sommigen daar hun handen te wassen en zo intensief zijn ze daarbij in onderling gesprek, dat men niet wordt opgemerkt als men achter ze langslopend een willekeurige douchekabine binnengaat.

Het gesproken woord, de eigenlijke konversatie dus, wordt door het dreunende water weggespoeld. In aluminium wasgoten valt water dreunend neer, in aardewerken wasbakken is het werkwoord klateren meer op zijn plaats.

Douchende passanten kunnen de konversatie aan de aluminium wasgoot evenmin volgen als daar de kranen worden dichtgedraaid, omdat zij inmiddels hun eigen waterlawaai produceren, dat meestal klinkt als een gestadig licht-sissend geruis. Maar als in de wasruimte van de Compagnieshaven te Enkhuizen geen enkele kraan meer loopt, zoals zich eens voordeed op 14 augustus 1988, 's middags om half vier, dan is ieder ter plaatse gevoerd gesprek luid en duidelijk te verstaan.

Losse woorden kunnen, mits in een bepaalde volgorde geplaatst, zinnen vormen. Allerlei zinnen; ook zinnen die bij het aanhoren ervan de adem doen stokken en een uitbarsting van razernij teweegbrengen waaraan men liever niet ten prooi zou vallen, maar die onbedwingbaar erupteert. Als kotsen. Als een plotseling overkomende vlaag van zestig knopen wind. Een knoop is een in de zeevaart gebezigde snelheidsaanduiding,

[p. 20]

overeenkomende met 1 zeemijl per uur (1852 meter).

Niet slechts uitspraken gedaan in de landstaal kunnen deze extreme invloed op lichaam en geest van de toehoorder uitoefenen, ook mededelingen gedaan in iedere andere taal kunnen dezelfde uitwerking hebben, indien men althans in voldoende mate van deze taal op de hoogte is.

Het Duits is een taal als een rupsband op asfalt, als een tank op kasseien, als een pantserdivisie op klinkers; dat is genoegzaam bekend, maar een taal die voor Hollandse jachtschippers toch gemakkelijk te volgen is. Veel woorden spreken voor zich, zoals: alles, propaganda, persönlich, kein, schuld, befehl, endlich, vergessen en van andere is de betekenis niet moeilijk te onthouden. Zo betekent lager bier en konzentration aandacht.

En zo kan het gebeuren dat men geheel onverwachts gekonfronteerd wordt met een in de Duitse taal gevoerde konversatie die zo indruist tegen iedere vorm van morele waardigheid en stijl, die zo laf en leugenachtig is van strekking, zo flagrant eerloos en zo grievend voor zoveel doden, dat de zich in een douche-kabine afdrogende passant aanvankelijk verstijft van schrik en verontwaardiging.

Een goed advies lijkt nu te zijn zich trachten te beheersen en vooral niet in schelden te vervallen. Een cyniese terechtwijzing, bij voorkeur uitgesproken in de taal des aanstoots zelf, zal wellicht meer effekt sorteren dan het onbeheerst uiten van invektieven. Maar een ieder is nu eenmaal gebonden aan zijn eigen geaardheid en als in het gegeven voorval de aanvankelijke verstijving overgaat in trillen, de schrik in afschuw en de verontwaardiging in agressie, dan zal het vermoedelijke resultaat een niet meer te onderdrukken driftbui zijn. Een vlaag van woede waarbij men iedere gedragskode vergeet en in verscheidene talen door elkaar begint te schelden, terwijl men zich zo snel mogelijk in zijn kleding werkt, om daarna de deur van de douche-kabine met kracht open te stoten.

Moet men vervolgens overgaan tot een fysieke konfrontatie? Of juist niet en doet men er beter aan zich naar zijn schip te begeven, zonder wie dan ook nog een blik waardig te keuren? Een moeilijke vraag.

Hoe stelt men zich een ‘fysieke konfrontatie’ trouwens voor? Als een handgemeen? Als een woordenwisseling? Als het uitstralen van louter minachting in het voorbijlopen?

Getalsmatig is men in het nadeel. De verhouding is ten slotte twee tegen één. Maar dat is geen overweging. Bovendien betreft het passanten-

[p. 21]

op-leeftijd. Twee laffe, oude Duitsers. En tweemaal laf is dubbel laf.

Zoals ook bleek op 14 augustus 1988, 's middags om zes over half vier, in het waslokaal van de Compagnieshaven te Enkhuizen. De nagalm van de konversatie hing nog wel in de ruimte, maar de daders waren schielijk verdwenen.

Passanten die na het provianderen, het bunkeren en het douchen niet meer in de Compagnieshaven willen overnachten, terwijl het al te laat is om nog koers te zetten naar een andere bestemming, kunnen hun schip losgooien, hun box verlaten en voor anker gaan op de rede van Enkhuizen. Rede betekent: door de natuurlijke gesteldheid min of meer beschutte ankerplaats buiten de haven.