De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 181]

Zeven gedichten
Philippe Jaccottet^*
(Vertaling Peter Verstegen)

Maan in de vroege zomerochtend

In de steeds lichter lucht
blinkt nog deze traan
of zwakke vlam achter glas
wanneer uit de slaap van de bergen
een gouden damp opstijgt

Blijf zo maar zweven
in de balans van de ochtend
tussen 't beloofde houtvuur
en die verloren parel

* Philippe Jaccottet werd in 1925 geboren in het Zwitserse Moudon, maar woont sinds 1953 in la Drôme (Provence). Hij maakte naam als vertaler (van o.m. Montale, Ungaretti; Hölderlin, Rilke, Thomas Mann, Musil), maar is ook een van de markantste figuren uit de hedendaagse Franse poëzie. Zijn voornaamste bundels zijn: l'Effraie et autres poésies, 1954, la Promenade sous les arbres, 1957, Airs, 1967, Paysages avec figures absentes, 1970, A la lumière d'hiver, 1977, en Pensées sous les nuages, 1983.

Lune a l'aube d'été

Dans l'air de plus en plus clair
scintille encore cette larme
ou faible flamme dans du verre
quand du sommeil des montagnes
monte une vapeur dorée

Demeure ainsi suspendue
sur la balance de l'aube
entre la braise promise
et cette perle perdue

Vroeger

heb ik, bangerik die van niets wist, amper leefde,
die mijn ogen bedolf onder beelden,
gedaan alsof ik stervenden en doden tot gids kon zijn.

Ik, een beschermde dichter,
die werd gespaard, die amper te lijden had
durfde wegen banen in de afgrond.

Nu, met de lamp uitgeblazen,
nu mijn hand meer dwaalt, meer beeft,
begin ik er langzaam opnieuw mee, nu in de lucht.

[Frans]

Autrefois,
moi l'effrayé, l'ignorant, vivant à peine,
me couvrant d'images les yeux,
j'ai prétendu guider mourants et morts.

Moi, poète abrité,
épargné, souffrant à peine,
aller tracer des routes jusque-là!

A présent, lampe soufflée,
main plus errante, qui tremble,
je recommence lentement dans l'air.

[p. 182]

[Wat ik in hem dacht te lezen, als ik dorst lezen]

Wat ik in hem dacht te lezen, als ik dorst lezen,
was meer dan verbazing: met stomheid geslagen zijn
als voor een eeuw van duister waar hij doorheen moest,
wat een droefheid, als je die golven zag van verdriet!
Het onnoembare forceerde de toegang tot zijn leven.
Een afgrond die overrompelt. En als verweer
een droefheid die gaapte als een afgrond.

Hij die altijd zo hield van zijn beslotenheid, zijn muren,
hij die de sleutels van zijn huis achterhield.

[Frans]

Ce que je croyais lire en lui, quand j'osais lire,
était plus que l'étonnement: une stupeur
comme devant un siècle de ténèbres à franchir,
une tristesse! à voir ces houles de souffrance.
L'innommable enfonçait les barrières de sa vie.
Un gouffre qui assaille. Et pour défense
une tristesse béant comme un gouffre.

Lui qui avait toujours aimé son clos, ses murs,
lui qui gardait les clefs de la maison.

De dodenwake

We houden ons stil
in de kamer van de doden:
we houden de kaars wat hoger
en zien hoe ze ons verlaten.

Op de drempel spreek ik
iets luider en zeg
een paar woorden
om hen bij te lichten.

Maar zij die zelfs van onder
de sneeuw hebben gebeden,
de vogel van de dageraad
laat straks hun stem weer klinken.

La veillée funèbre

On ne fait pas de bruit
dans la chambre des morts:
on lève la bougie
et les voit s'éloigner.

J'élève un peu la voix
sur le seuil de la porte
et je dis quelques mots
pour éclairer leur route.

Mais ceux qui ont prié
même de sous la neige,
l'oiseau du petit jour
vient leur voix relayer.

[p. 183]

Spreken
1

Spreken is gemakkelijk, en woorden zetten op papier,
daarmee riskeer je doorgaans heel weinig:
't is kantwerksterswerk voor de huismus,
vreedzaam (je hebt de kaars zelfs kunnen vragen
om een zachter, bedrieglijker schijnsel),
alle woorden staan geschreven in dezelfde inkt,
‘bloem’ en ‘doem’ bijvoorbeeld verschillen niet veel,
en ik kan nog zo hard ‘bloed’ blijven schrijven, van boven
tot onder aan de pagina, die krijgt er geen bloedvlek van,
en ik geen wond.

Ook gebeurt het dat je een afschuw krijgt van dit spel,
dat je niet meer begrijpt waar je op uit was
toen je het speelde, in plaats van je buiten te wagen
en iets beters te doen met je handen.

Dat
is als je je aan het verdriet niet meer kunt onttrekken,
als het lijkt op iemand die nadert
en de nevels verscheurt waarin je gewikkeld bent,
de obstakels een voor een opruimt, de afstand
die steeds minder verweer biedt overbrugt - plotseling zo nabij
dat je alleen nog het smoel ervan ziet
groter dan de hemel.

[Frans]

Parler est facile, et tracer des mots sur la page,
en règle générale, est risquer peu de chose:
un ouvrage de dentellière, calfeutré,
paisible (on a pu même demander
à la bougie une clarté plus douce, plus trompeuse),
tous les mots sont écrits de la même encre,
‘fleur’ et ‘peur’ par exemple sont presque pareils,
et j'aurai beau répéter ‘sang’ du haut en bas
de la page, elle n'en sera pas tachée,
ni moi blessé.

Aussi arrive-t-il qu'on prenne ce jeu en horreur,
qu'on ne comprenne plus ce qu'on a voulu faire
en y jouant, au lieu de se risquer dehors
et de faire meilleur usage de ses mains.

Cela,
c'est quand on ne peut plus se dérober à la douleur,
qu'elle ressemble à quelqu'un qui approche
en déchirant les brumes dont on s'enveloppe,
abattant un à un les obstacles, traversant
la distance de plus en plus faible - si près soudain
qu'on ne voit plus que son mufle plus large
que le ciel.

[p. 184]

[Nederlands]

Dan lijkt spreken een leugen of erger: laffe
belediging van het verdriet en verspilling
van het beetje tijd en kracht dat ons nog rest.

[Frans]

Parler alors semble mensonge, ou pire: lâche
insulte à la douleur, et gaspillage
du peu de temps et de forces qui nous reste.

2

Iedereen heeft wel eens gezien (al proberen ze ons
tegenwoordig zelfs het zien van vuur te ontzeggen)
wat er wordt van een vel papier dat je bij een vlam houdt,
hoe het zich gehaast samentrekt, verschrompelt,
verrafelt. dat kan ook ons overkomen,
die krampachtig terugtrekkende beweging, altijd te laat,
en toch dag na dag opnieuw geprobeerd,
steeds zwakker, schrikachtiger, met meer horten en stoten,
bij iets veel ergers dan vuur.

Want al is vuur verwoestend, het heeft nog iets prachtigs,
het is rood, het is te vergelijken met de tijger
of met de roos, desnoods kun je doen alsof,
je kunt je verbeelden dat je ernaar verlangt
als naar een taal of een lichaam;
anders gezegd, het is altijd al stof
voor poëzie geweest, zoiets kan de bladzij verschroeien
en met een opeens veel hogere, fellere vlam
de kamer tot aan bed of tuin verlichten
zonder dat je je eraan brandt - nee, juist alsof
je vuriger wordt in zijn nabijheid, alsof het je weer

2

Chacun a vu un jour (encore qu'aujourd'hui
on cherche à nous cacher jusqu'à la vue du feu)
ce que devient la feuille de papier près de la flamme,
comme elle se rétracte, hâtivement, se racornit,
s'effrange... Il peut nous arriver cela aussi,
ce mouvement de retrait convulsif, toujours trop tard,
et néanmoins recommencé pendant des jours,
toujours plus faible, effrayé, saccadé,
devant bien pire que du feu.
Car le feu a encore une splendeur, même s'il ruine,
il est rouge, il se laisse comparer au tigre
ou à la rose, à la rigueur on peut prétendre,
on peut s'imaginer qu'on le désire
comme une langue ou comme un corps;
autrement dit, c'est matière à poème
depuis toujours, cela peut embraser la page
et d'une flamme soudain plus haute et plus vive
illuminer ta chambre jusqu'au lit ou au jardin
sans vous brûler - comme si, au contraire,
on était dans son voisinage plus ardent, comme s'il

[p. 185]

[Nederlands]

op adem liet komen, alsof je
opnieuw een jongeman bent voor wie
de toekomst geen einde heeft.

't Is iets anders, iets ergers, waardoor een mens
samenkrimpt in zichzelf, terugdeinst tot helemaal
achter in de kamer, en willekeurig wie
te hulp roept, willekeurig hoe:
Het is iets zonder vorm of gezicht, zonder naam,
iets dat zich niet laat temmen in rake beeldspraak,
of onderwerpen aan de wetten van het woord,
iets dat de bladzij verscheurt
zoals het de huid verscheurt,
waardoor je alleen nog in beestentaal kan praten.

[Frans]

vous rendait le souffle, comme si
l'on était de nouveau un homme jeune devant qui
l'avenir n'a pas de fin...

C'est autre chose, et pire, ce qui fait un être
se recroqueviller sur lui-même, reculer
tout au fond de la chambre, appeler à l'aide
n'importe qui, n'importe comment:
c'est ce qui n'a ni forme, ni visage, ni aucun nom,
ce qu'on ne peut apprivoiser dans les images
heureuses, ni soumettre aux lois des mots,
ce qui déchire la page
comme cela déchire la peau,
ce qui empêche de parler en autre langue que de bête.

[Oh mijn vrienden van toen, wat wordt er van ons]

Oh mijn vrienden van toen, wat wordt er van ons,
ons bloed verbleekt, onze hoop is besnoeid,
We worden voorzichtig en gierig,
snel buiten adem - oude waakhonden met niet veel zaaks
om te bewaken of in te bijten -,
we beginnen op onze vaders te lijken.

Is er dan niet één manier om te winnen
of tenminste niet te verliezen voor het je tijd is?
We hebben de sombere scharnieren van de oude dag
horen knarsen toen we ons er voor het eerst
op betrapten te lopen met ons hoofd omgedraaid
naar het verleden, klaar ons te kronen met herinnering.

[Frans]

Oh mes amis d'un temps, que devenons-nous,
notre sang pâlit, notre espérance est abrégée,
nous nous faisons prudents et avares,
vite essoufflés - vieux chiens de garde sans grand-chose
à garder ni à mordre -,
nous commençons à ressembler à nos pères...
N'y a-t-il donc aucun moyen de vaincre
ou au moins de ne pas être vaincu avant le temps?
Nous avons entendu grincer les gonds sombres de l'âge
le jour où pour la première fois
nous nous sommes surpris marchant la tête retournée
vers le passé, prêts à nous couronner de souvenirs...

[p. 186]

[Nederlands]

Is er geen andere weg
dan wegkwijnen in bazelende wijsheid,
het leugenlabyrint of de vergeefse angst?

Een weg die niet berust op een vorm van bedrog
als schmink en reukwater van de oudgeworden adonis,
niet op het gejeremieer van het stompe voorwerp,
niet op het stamelen van de gek die geen buren meer heeft
dan agressieve slapelozen zonder gezicht?

Als het zien van het zichtbare niet meer te harden is, als
de schoonheid echt niet meer voor ons is
- het trillen van de lippen bij het uitdoen van de jurk -,
laten we dan daaronder zoeken,
laten we verder zoeken, daar waar de woorden zich verbergen
en waarheen ons blind een schim geleidt, zomaar een schim,
of zomaar een hond in dezelfde tint, geduldig.

[Frans]

N'y a-t-il pas d'autre chemin
que dépérir dans la sagesse radoteuse,
le labyrinthe des mensonges ou la peur vaine?

Un chemin qui ne soit ni imposture
comme les fards et les parfums du vieux beau,
ni le geignement de l'outil émoussé,
ni le bégaiement de l'aliéné qui n'a plus de voisin
qu'agressif, insomniaque et sans visage?

Si la vue du visible n'est plus soutenable, si
la beauté n'est vraiment plus pour nous
- le tremblement des lèvres écartant la robe -,
cherchons encore par-dessous,
cherchons plus loin, là où les mots se dérobent
et où nous mène, aveugle, on ne sait quelle ombre
ou quel chien couleur d'ombre, et patient.

[p. 187]

[Nederlands]

Als er een doortocht is, kan die niet zichtbaar zijn,
als er een lamp is, zal het er niet zo een zijn
als de dienstmaagd droeg, twee passen voor de gast uit
- en je zag haar hand roze worden wanneer ze de vlam
beschermde, terwijl de ander de deur opendeed -,
als er een wachtwoord is, kan het geen woord zijn
dat je maar op hoeft te schrijven als een polisvoorwaarde.

Laten we liever zoeken buiten bereik, door maar wat te doen,
door vallen en opstaan of door te vergeten, iets dat
geen ‘zoeken’ of ‘vinden’ meer heet.

Oh vrienden bijna oud en ver weg,
nog probeer ik niet op mijn schreden terug te keren
- denk aan de lijsterbes, denk aan de meidoorn
vuurrood voor Paasavond. en het hart
kwijnt al, stort tranen op as -,
ik probeer,

maar er is bijna te veel
gewicht aan de donkere kant waar ik ons omlaag zie gaan,
en elke dag in balans komen met het onzichtbare,
wie zou dat nog kunnen, wie heeft het ooit gekund?

[Frans]

S'il y a un passage, il ne peut pas être visible,
s'il y a une lampe, elle ne sera pas de celles
que portait la servante deux pas devant l'hôte
- et l'on voyait sa main devenir rose en préservant
la flamme, quand l'autre poussait la porte -,
s'il y a un mot de passe, ce ne peut être un mot
qu'il suffirait d'inscrire ici comme une clause d'assurance.

Cherchons plutôt hors de portée, ou par je ne sais quel geste,
quel bond ou quel oubli qui ne s'appelle plus
ni ‘chercher’, ni ‘trouver’...

Oh amis devenus presque vieux et lointains,
j'essaie encore de ne pas me retourner sur mes traces
- rappelle-toi le cormier, rappelle-toi l'aubépine
brûlant pour la veillée de Pâques... et le coeur
de languir alors, de larmoyer sur de la cendre -,
j'essaie,

mais il y a presque trop
de poids du côté sombre où je nous vois descendre,
et redresser avec de l'invisible chaque jour,
qui le pourrait encore, qui l'a pu?