De Tweede Ronde. Jaargang 12

[p. 113]

Drie nieuwe versvormen
Drs. P

Dubbelgeslachtelijk rijm

U krijgt hier een nieuw soort gedicht op visite
Het rijm is tweeslachtig, zoals u wel ziet
Terstond - want u heeft toch dat heel erudiete -
Begrijpt u: dit is dus een hermafrodiet

Wat metrum betreft, kan men vrij disponeren
Het schema is duidelijk recht op en neer
U hoeft hier niet dagelijks mee te verkeren
Maar 't is wel een nuttig vermaak voor een keer

Enig speurwerk (in behoorlijk rijm- of retrograde woordenboek) levert een royaal aantal vrouwelijke woorden op, die bij amputatie een mannelijk woord of mannelijke eindlettergreep vormen.

Onontbeerlijk bijvoorbeeld wordt teruggebracht tot beer, probeer en wat nog meer op -beer eindigt. Hier behoort natuurlijk een ander -eerlijkwoord bij; dat zou heerlijk (met heer of beheer) kunnen zijn, of begeerlijk met regeer, navigeer of zoiets. Maar niet begeer, want het is slap en onnodig om inhoudelijk verwante woorden te gebruiken: grootte/groot/idiote/idioot wijzen we af. En wonder/wond of kiezen/kies ook, vanwege het klankverschil.

Het metrum van de straks te lezen voorbeelden is pentameter, waar ik nu eenmaal een zwak voor heb. Iets anders mag ook.

Verder is afwijking van het schema abab (a vrouwelijk) ruimhartig toegestaan. Uitbreiding natuurlijk eveneens: zes-, acht- en zelfs meerregeligheid laat zich denken - ik noem de paren kordater/soldaat, kater-/plakkaat, later/prelaat, pater/psychopaat en Lavater/derivaat. Het schema kan dan rustig abbabaabba worden, of wat u maar verkiest.

Kortom, als u de rijmcombinaties eenmaal hebt, is de dobber niet zwaar. Wel moet u dan nog een betoog opstellen dat zinnig en liefst onderhoudend uitvalt. Nu ja, die eis wordt weleens vaker aan teksten gesteld, en is geenszins onredelijk.

[p. 114]

 

Ach ja, ik overlaadde haar met weelde

 

Duur kledingstuk, vacantiereis, juweel...

 

Hetgeen niet wegnam dat ze zich verveelde

 

En kruiswoordraadsels hielpen ook niet veel

 

 

 

*

 

 

 

Hij staat niet slechts te boek als poëtaster -

 

Ook heet het dat hij jongetjes betast

 

Dit laatste doet hij af als voze laster

 

Maar van het ander heeft hij veel meer last

 

 

 

*

 

 

 

Bij volle maan verschijnt mij vaak een engel

 

Ze is bekoorlijk, maar gedraagt zich eng

 

En kan niet hebben dat ik haar omstrengel

 

‘Eerst wachten tot u dood bent,’ zegt ze streng

 

 

 

*

 

 

 

Men pakte hem. Bewijzen waren karig

 

Justitie kreeg het echter voor elkaar

 

Hij stapte op 't schavot en zei voorbarig

 

‘Ha, strakjes lig ik vredig op mijn baar’

 

‘Dat duurt nog even,’ sprak de beul meewarig

 

‘Eerst moet ik... maar dat wordt u wel gewaar’

[p. 115]

Bijstand

U zult allicht vies bij zijn als poëet

En nijver als een bij (zelfs monomaan)

Een bruikbaar woord blijkt bij u op te komen

Daar komt dan nog een ander bij te staan

Vandaar dat deze versvorm bijstand heet

Het komt wel op de stand der woorden aan

Dan wordt een stand van zaken waargenomen

Waarmee u aan uw stand heeft rechtgedaan

En kwam er iets tot stand door weet en zweet

Men dient bij deze exercitie uit te gaan van veelzijdige trefwoorden - die dus kunnen optreden als zelfstandig naamwoord (liefst in meer dan één betekenis), voorzetsel, werkwoordvorm en/of zo meer. Ze moeten ook in combinatie iets voorstellen. Mijn/streek, was/zak, weer/licht... met wat denkarbeid vindt men wel het een en ander.

Lengte, rijmschema en metrum naar verkiezing, al vind ik drie regels per trefwoord wel het minimum.

Het procédé laat zich uitbreiden door behendig trefwoordengebruik, bijvoorbeeld voet/stuk, stuk/werk, werk/pak, pak/ijs en zo verder.

Om de kolommen goed te profileren, behoort men leestekens achter de woorden te vermijden, terwijl samenstellingen als standpunt en olifantstand al helemaal onwenselijk zijn.

Bij zoveel handicaps is het niet eenvoudig om aan een zinnige tekst te komen, en het verdient dan ook aanbeveling dat men zich van zeer vruchtbare rijmklanken als -aat, -ier, -eden e.d. bedient en aldus over genoeg alternatieven beschikt.

Als de trefwoorden keurig recht onder elkaar staan - een kwestie van competent zetwerk - leveren ze het beeld op van twee (of meer) trappen, onderling verbonden door een overloop.

Het is gewoon rederijkerij, en de aanblik zal vormvrije, hermetische dichters hartkrampen en maagklachten bezorgen, misschien ook (je kunt nooit weten) een ernstige huidaandoening.

[p. 116]

 

Hij sputterde, maar zij als echte vrouw

 

Wou slechts in witte zij ter bruiloft gaan

 

En ook al leefden zij reeds lang in zonde

 

Het bleek, dat zij gezegd, haar goed te staan

 

Maar langs de zijkant van het kerkgebouw

 

Verscheen in kant en glitter zwarte Sjaan

 

‘Dit hier raakt kant nog wal! Jij met die blonde

 

Ik aan de kant hè? Schoft!’ Zij legde aan

 

En maakte hem van kant tot veler rouw

Trap

De versvorm hier vertoond is van vandaag
Ik trap aldus gesloten deuren in
Die act voert niemand uit op losse gronden
Eerst is door ons een trefzin aangelegd
Die wordt gebouwd met treden, zogezegd
En dit karwei, schoon groot, is af te ronden
Met vreugde, vriend, en veel gemak, vriendin
Het laatste woord hier is het woord omlaag

De taak waarvoor ik u te porren poog -
O, trap er maar niet in - is imposant
Beslist brengt zij veel denkwerk met zich mede
U durft? Wordt ons probeersel een succes?
We komen nu al dra in regel 6
Dan volgt er weer, in vlotte stijl, een trede
Maar aan het einde wordt het pas riant
En streven we met pronk en praal omhoog