De Tweede Ronde. Jaargang 12

[p. 79]

Vertaald proza

[p. 80]

Drie brieven
Pietro Aretino^*
(Vertaling Pietha de Voogd)

XXXIII
Aan Agostino Ricchi

Als wetenschap en kennis kostbaarder waren dan het leven, zou ik je mijn zoon, manen om je gewone werk te doen, maar aangezien het leven van groter belang is, vraag ik je hier bij ons te komen om, zonder je hersens te pijnigen met de dekselse werken van Aristoteles, te leren hoe je gezond kunt blijven voor de duur van deze rabiate hitte, die het geduld van de mensen zo op de proef stelt. Ik voor mij geniet meer van het uit de lucht zien vallen van de sneeuw dan van de geseling der zoele briesjes. Ik vind de winter echt een abt die behaaglijk dobbert op de gemakken des levens, hem verschaft door eten, slapen en met te veel goesting je weet wel doen. De zomer daarentegen is als een rijke courtisane die loom en klam van het zweet op haar rug ligt en niets anders doet dan drinken en nog eens drinken. De koele wijnen en al de met zo veel nagemaakte wind en frissigheid uitgemonsterde kamers die je je in juni en juli maar denken kan, zijn niet zoveel waard als een hap van dat met olie ingesmeerde brood dat je in december en januari rond het haardvuur eet, onder het wegslorpen van een paar kroezen most, terwijl je een stukje karbonade van het ronddraaiend gebraad lospeutert, je niet bekommerend om je mond en vingers die je bij het verschalken brandt. En 's nachts ga je dan naar binnen waar de beddepan al kwartier voor je heeft gemaakt en waar je je vriendin in de armen sluit of in je eentje in een krul onder de dekens kruipt en troost zoekt in de verzachtende warmte; regen, donderslagen en het geraas van de noorderwind helpen je niet meer op te staan tot de dag aanbreekt. Maar wie kan het beestachtige tijdverdrijf velen

* Pietro Aretino (1492-1556) bracht het van schoenlapperszoon tot voornaam ingezetene van Venetië, gevreesd om zijn pamfletten, befaamd om zijn dialogen en berucht om zijn wellustige sonnetten (in het Nederlands vertaald door Ernst van Altena). Hij schreef ook kunstig gecomponeerde brieven, waarvan er hier drie zijn opgenomen. De eerste is gericht aan een jongere vriend, de tweede aan de eigenaar van zijn huis en de derde aan zijn vriend Titiaan (Tiziano di Gregorio Vecellio).

[p. 81]

van vlooien, wandluizen, muggen en vliegen, die allerhinderlijkste toegift bij al het andere ongerief van de zomer? Welke je poedelnaakt op de lakens doet belanden, en de trouweloze dienstknecht die je koelte moet toewapperen, krijgt er een lachstuip van en laat je meteen in de steek zodra hij denkt dat je je ogen hebt gesloten; zodat het gebeurt dat je in het schoonst van je slaap ontwaakt en, opnieuw zwetend, iets drinkt, puft en, al woelend, een eindje van jezelf af zou willen schuiven, als het mogelijk was je van jezelf te scheiden, en de overlast van de hitte tast je dusdanig aan dat je wegsmelt van het gezweet. En als je niet zou sterven van de trek in meloen, verleider van de keel, waardoor je verlangt naar zijn seizoen, zou je de warmte wel ontvluchten zoals landlopers de kou. Er zijn tallozen die naar de zomer hunkeren wegens de overdaad aan fruit en die jubelen over de artisjokken, kersen, vijgen, perziken en druiven; alsof de truffels, olijven en kardoenen van de winter niet veel kostbaarder waren. Je kout wel anders rond een knappend vuur dan in de schaduw van een mooie beuk, want de schaduw verlangt duizend strijkages. Zij kan het niet stellen zonder het gekwinkeleer van vogels, het gemurmel van beekjes, het zuchten van de wind, de frisheid van het gras en meer van die lariekoek; maar met een paar dorre takken kun je wel vier of vijf uur keuvelen, de kastanjes op het rooster, de wijn tussen de benen. Ja, we houden van de winter die de lente van de snedige invallen is. Maar om het weer over onszelf te hebben, zeg ik dat je maar hier moet komen, want ik heb een kamertje in gereedheid laten brengen waar je kunt slapen als een roos en waar van heinde en ver knaapjes op afkomen. Verder heb ik je niets te zeggen, behalve of je zo goed wilt zijn me aan te bevelen bij de heer Sperone en bij Ferraguto.

Venetië, 10 juli 1537

[p. 82]

XLII
Aan Domenico Bollani

Ik zou, zeer geachte heer, vinden dat ik me zou bezondigen aan ondankbaarheid als ik niet een deel van wat ik u schuldig ben zou vereffenen met een lofzang op de goddelijke schoonheid van de plek waar uw huis, dat ik met het grootste genoegen van mijn leven bewoon, is neergezet, want het staat op een plaats die noch aan de bovenkant, noch aan de onderkant, noch aan de ene, noch aan de andere zijkant onvolkomenheden heeft. Daarom huiver ik over de verdiensten ervan te spreken, zoals je zou huiveren te spreken over die van de keizer. Hij die het bouwde, verleende het immers het voorrecht van de fraaiste kant van het Canal Grande. En aangezien dat de patriarch aller kanalen en Venetië de pausin aller steden is, kan ik in alle oprechtheid zeggen dat ik de mooiste straat en het oogstrelendste uitzicht van heel de wereld geniet. Ik kan op markttijd niet aan het raam gaan staan, of ik zie duizend mensen en even zovele gondels. Als ik naar rechts kijk, zie ik de pleintjes van de vlees- en de vismarkt, en links zie ik de brug en de Fondaco dei tedeschi; waar die twee gezichtsvelden samenkomen, zie ik de Rialto, volgepakt met kooplui. Ik zie druiven in de boten, wild en gevogelte inde winkels, groenten op straat. Wat geef ik erom stroompjes water graslanden te zien bevloeien als ik 's ochtends vroeg het water overdekt zie met alle denkbare produkten die het seizoen levert. Het is zo aardig om te zien hoe de leveranciers van al die ladingen fruit en groente hun waren verdelen over al diegenen die ze ter bestemder plekke brengen! Maar dat is allemaal een grap vergeleken bij het schouwspel van de twintig, vijfentwintig zeilboten vol meloenen die op elkaar gepakt liggen en zo bijna een eiland vormen voor de menigte die is toegesneld om ze al snuffelend en wegend te keuren. Over de mooie, van zijde, goud en edelstenen glimmende dames die trots op het bankje van hun boten tronen, zal ik het, om geen afbreuk te doen aan hun reputatie van ijdelheid, maar niet hebben. Maar wel zeg ik u dat ik me kapot lach als ik het bootvolk hoor losbarsten in geschreeuw, gefluit en gejoel naar de vrouwtjes die zich zonder scharlaken kousen door dienstknechten laten roeien. En wie zou niet in zijn broek piesen bij het zien van een boot vol net uit de kroeg gestapte Duitsers

[p. 83]

die in de koudste tijd van het jaar omslaat, zoals de beroemde Giulio Camillo en ik laatst zagen? Die mag me graag fijntjes vertellen dat de entree van zo'n soort huis, donker, onhandig en met een beestachtige trap, veel weg heeft van de verschrikkelijke naam die ik me heb verworven door luidkeels de waarheid te verkondigen; verder zegt hij dat wie wél met mij omgaat, uit mijn pure, oprechte, vanzelfsprekende vriendschap zo'n kalme voldoening put als je voelt wanneer je in je deuropening staat of op bovengenoemde balkons. Maar om u geen van de visuele verrukkingen te onthouden: aan de ene kant geniet ik van de sinaasappelbomen die de voet van het Palazzo dei Camerlinghi goud kleuren en aan de andere kant van het water en de brug van San Giovan Crisostomo. Ook de winterzon waagt het nooit op te komen zonder eerst mijn bed, mijn werkkamer, mijn keuken, mijn kamers en mijn salon te begroeten. En wat ik nog het meest waardeer, is de voornaamheid van de buren. Tegenover me woont de hoog in aanzien staande, welbespraakte, hooggeachte Maffio Lioni, die met zijn uitzonderlijke deugden de knappe koppen van Girolamo, Piero en Luigi, zijn bewonderenswaardige zonen, kennis en manieren heeft bijgebracht. Dan heb ik nog Sirena, leven en ziel van mijn werk. En ik heb de edelmoedige Francesco Moccinico, wiens prach thuis altijd openstaat voor hoge heren en edellieden. Naast mij zie ik de brave borst Giambattista Spinelli, in wiens ouderlijk huis de Cavorlini wonen, aan wie God moge goedmaken wat het lot hen heeft aangedaan. Ook de dierbare, welgemanierde nabijheid van mevrouw Jacopa acht ik geen gering geluk. Kortom, als ik mijn tastzin en mijn andere zintuigen zou bevredigen zoals ik mijn kijklust bevredig, dan zou de kamer waarvan ik nu de lof zing een paradijs zijn, maar ik ben al tevreden met al het plezier dat de voorwerpen erin me kunnen schenken. Ik word ook niet vergeten door de hoge heren van buiten en binnen de stad die veelvuldig bij me aan de deur komen; en dan de trots die me vleugels geeft, als ik de bucentaurus op en neer zie varen; en dan nog de roeiwedstrijden en de feesten ter opluistering van het Canal Grande dat ik met mijn blik beheers. En wat te zeggen van de lichtjes, die na het avonduur eenzame sterren lijken, op de plek waar ze de spullen verkopen die wij voor ons middag- en avondmaal nodig hebben? En wat van de muziek die 's nachts mijn oren kietelt met een harmonie van zoete klanken? Eer zou ik de diepzinnigheid onder woorden kunnen brengen

[p. 84]

van de oordeelskracht die u in uw brieven en in het openbaar bestuur ten toon spreidt, dan dat ik aan het eind zou komen van de verrukkingen die ik ervaar bij het moois dat ik zie. Als er dus in de lariekoek die ik schrijf af en toe een vleugje bezieling zichtbaar wordt, dan komt dat niet door het licht, niet door de schaduw, niet door het violet en niet door het groen, maar door de genade die me ten deel valt nu ik mij verheug in het ijle geluk van uw woning, waarin ik, zo God wil, in gezondheid en kracht al de jaren zal doorbrengen die een eerzaam man verdient te leven.

Venetië, 27 oktober 1537

LXXXIV
Aan Titiaan

Waarde vriend, na in strijd met mijn gewoonte alleen te hebben gedineerd, of liever gezegd, in gezelschap van de kwellingen van de vierdaagse koorts waardoor ik niets proef van wat ik ook eet, stond ik van tafel op, verzadigd van dezelfde vertwijfeling waarmee ik aan tafel was gegaan. Zo gaf ik me over, de armen op de vensterbank geleund en daar boven mijn borst gevleid en bijna heel de rest van mijn persoon, aan het kijken naar het prachtige schouwspel dat de talrijke bootjes boden, die, niet minder afgeladen met vreemdelingen dan met lui van hier, niet alleen de toeschouwers vermaakten, maar het Canal Grande zelf, vermaak voor ieder die het bevaart. Nauwelijks had ik plezier beleefd aan twee gondels die met even zoveel puike gondeliers om het hardst voeren, of ik vergaapte me aan de menigte die op de Rialto-brug, de Riva dei Camerlinghi, de vismarkt, de halte van het bootje bij Santa Sofia en de Casa da Mosto was gaan staan om de regatta te zien. Terwijl al deze mensenstromen vrolijk joelend huns weegs gingen, richt ik, als een man die zichzelf te veel is en niet weet wat hij met zijn ideeën en gedachten aan moet, mijn blik op de hemel, die sinds God hem schiep nooit verfraaid was met zulk een bekoorlijk tafereel van licht en schaduw. Bijgevolg zag de lucht er zo uit als diegenen haar zouden willen schilderen die jou benijden omdat ze het niet kunnen zoals jij, die haar voor je ziet terwijl ik erover vertel.

[p. 85]

Om te beginnen de huizen die, hoewel van echte steen, onecht leken; en daarna ontwaar je de lucht die ik op een paar plaatsen puur en stralend zag, en elders nevelig en grauw. Stel je ook mijn verwondering voor over de wolken van gecondenseerd vocht die half in het zicht voor me hingen, vlakbij de daken van de gebouwen, en half aan de linkerkant, maar aan de rechterkant was alles ineengevloeid tot een grauw zwart. Ik verbaasde me wel over al die verschillende kleuren die ze vertoonden; de meest nabije gloeiden van de vlammen van het zonnevuur en de meest afgelegen bloosden van een maar deels ontbrand vermiljoen. O, met welk een schone streken veegden de penselen van de natuur de lucht opzij, weg van de palazzi, zoals jij, Vecellio, dat doet als je je landschappen schildert. Op sommige plaatsen was zij groen-blauw, op andere blauw-groen, zoals de grillige natuur, leermeester aller leermeesters, haar ook werkelijk maakt. Met licht- en schaduwpartijen plaatst zij op achter- of voorgrond wat zij op voor- of achtergrond wenst, zodat ik, die weet hoe jouw penseel geest is van haar geest, drie of vier keer uitriep: ‘O, Titiaan, waar ben je?’ Want ik geloof heilig dat als jij had geschilderd wat ik je nu vertel, je bij de mensen eenzelfde verbazing had gewekt als die mij van mijn stuk bracht; want met het aanschouwen van wat ik je zojuist beschreef voedde ik mijn ziel zolang het wonder van dat tafereel duurde.

Mei, te Venetië, 1544

Het Canal Grande: detail van een stadsgezicht van Venetië in 1500