De Tweede Ronde. Jaargang 10

[p. 16]

Het tegenwicht
Frans Pointl

‘Willen jullie elkaar niet zo ordinair overschreeuwen? Elly, sluit die grote mond eens, achter een sinaasappelkar zou je beter op je plaats zijn dan hier.’

Ruim een maand vóór de grote vakantie in mijn tweede ulo-jaar, in 1949, zouden we ons eerste schoolreisje gaan maken. Elke leerling had ruim een jaar maandelijks een gulden in de vakantiepot gestort.

Flentrop, onze leraar Nederlands, Frans en Engels had gevraagd wie van ons een suggestie had waarheen te gaan. Iedereen begon spontaan te roepen: ‘Utrecht! De duinen bij Bloemendaal! Maastricht!’

Soms haatte ik Flentrop, niet alleen vanwege zijn bedompte adem die me bereikte wanneer hij vlakbij me stond. Daar kan een maaglijder niets aan doen, had moeder me gezegd. Flentrop was driftig, kon flink slaan, je oor gemeen omdraaien. Hij was dermate streng dat velen uit angst hun lessen er verbeten instampten. Ik beschouwde hem als twee personen in één lichaam.

Als hij in een vrij uur een verhaal voorlas dan deed hij dat fantastisch; ik sloot de ogen en zag de mensen waarover hij vertelde. Zelfs de intonatie van de verschillende personen deed hij perfect.

Soms, als ik mijn Frans niet voldoende had doorgenomen, hoopte ik dat het boze oog - of erger - hem op de repetitiedag zou treffen. Ik haatte hem en had tegelijkertijd een zwak voor hem.

Het was nu stil in de klas.

‘Maastricht is te ver voor één dag. Degene die dat riep, moet eens nakijken hoeveel kilometer die stad van Amsterdam is verwijderd en meer aandacht aan de aardrijkskundelessen besteden.’

Hij wees naar mij: ‘Frans, heb jij een suggestie?’

‘Heemstede, het Groenendaalse bos, het kleine dierenpark en de volière met tropische vogels. In het bos staat een tot restaurant verbouwd oud koetshuis waar we wat kunnen drinken.’

Flentrop dacht even na en knikte toen beamend. Hij vond het, ook gezien de korte reisduur, een goed idee.

[p. 17]

‘Hoe kun je zo iets doen...’ Moeder schudde haar hoofd en keek me verwijtend aan. Het noemen van dat dorp gold voor haar al als zwaar treife.

‘Het kwam zomaar in me op, ik dacht er nauwelijks bij na.’

‘Dat is het juist, dat laatste.’

ZIJ zal daar nimmermeer een voet zetten.

Op tien minuten afstand van het Groenendaalse bos lag onze kleine woning waar tot 1941 zo vele van onze naaste verwanten hadden gelogeerd. Tante Jet, tante Lies met de tweeling, tante Martha en oom Salomon, hun twee zoons, opa en oma.

Ik bedacht dat zeil, vloerkleden, gordijnen en enkele meubelstukken van ons misschien nog in dat huis aanwezig waren. Een goed gesitueerde gojse mevrouw had het huis (destijds een huurhuis) in 1942 gekocht; wie wil er nu op zo'n ongeluksbodem wonen?

Op slinkse wijze zou ik de wandeling van de klas naar het bos zó leiden dat ze zonder het te weten langs mijn huis en tuin zouden komen.

Ik keek naar de kleine foto in het nepzilveren lijstje op het buffet. Een joch van twee of drie staat onvast op zijn beentjes, hij draagt een wit kruippakje met brede bretelletjes. Hij heeft lang haar en een wipneusje. Een wipneus; toen ik tien jaar was verscheen er langzaam en op onverklaarbare wijze een bochel in.

‘Wat ben ik moe,’ gaapte ik, ‘ik ga maar naar bed toe.’

‘En de bloedsomloop van de kikker dan? Die repetitie krijg je morgenmiddag, je moet het ook nog uit je hoofd kunnen uittekenen,’ zei moeder. Ik antwoordde niet, begon me uit te kleden terwijl ik zacht zong: ‘In Holland staat een huis, in Holland staat een huis jaja, van singela singela hopsasa...’

Ik schrok toen een forse mep met mijn schoolagenda mijn hoofd trof; de eerste fysieke afstraffing die ze me na de oorlog gaf.

Ze verweet me dat ik wèl de hele avond de tijd had gehad in een schoolschrift allerlei nonsens over auto's te schrijven.

Inderdaad was ik die avond doende geweest allerlei details over de in mijn plakboeken aanwezige automodellen in een apart schrift te noteren. Van elk model vermeldde ik de naam van de ontwerper en de motorbouwer (het was vaak moeilijk om daar achter te komen), het soort chassis, de cylinderinhoud, het benzineverbruik, het rijklaar gewicht, enz.

[p. 18]

‘Ik zeg het voor je toekomst.’

Ergens dachten we op een zelfde lijn. De plakboeken waren mijn nabije toekomst; steeds futuristischer gemodelleerd reden de auto's de tijd in. Moeders foto-album echter was statisch, gericht op dood en verleden. Van mij eiste ze onverbiddelijk dat alles wat ik ondernam op de toekomst was geënt. mijn album vormde een tegenwicht voor het hare.

Ze merkte op dat ik me niet kon permitteren nog eens te blijven zitten.

‘Dat van de zesde klas was Hitlers schuld, dat weet u best.’

Ze deed alsof ze dat niet had gehoord en fulmineerde dat ik met al mijn gedroom een luftmensj zou worden die zijn verdere leven brood zonder beleg zou moeten eten. Het was haar opgevallen dat ik de laatste maanden zo'n grote schnabel had gekregen, ze weet dit aan de slechte invloed van mijn medescholieren.

Ik wist dat ze de daaropvolgende ochtend om halfzeven onvermurwbaar met het leerboek voor mijn bed zou staan. Terwijl ik mijn ogen nog uitwreef zou ik al hardhandig met de bloedsomloop van de kikker worden geconfronteerd.

Wat een geluk dat ik mezelf soms kon dwingen in zeer kort bestek iets uit het hoofd te leren, daarna een goed cijfer te halen.

Nu ik eerstdaags met de klas naar Heemstede zou gaan sloeg de verbittering nog heviger toe en ging ze de oude piano woedend te lijf. Daarmee joeg ze me de deur uit.

‘Arme Steinbach,’ mompelde ik terwijl ik de trappen afliep. Maar meneer Steinbach was al lang dood.

‘Het staat dus vast, volgende week maandag gaan we met de hele klas naar het Groenendaalse bos.’

Het is toch mesjoggaas dat ze me wil verbieden een plaats te bezoeken die voor haar taboe is geworden? dacht ik.

Moeder zweeg. Dagenlang bleef er een verwijtende blik in haar ogen; ze negeerde me nog meer dan ik gewoon was.

‘U hoeft heus niet zo te blijven kijken, het gaat toch door,’ zei ik koppig tijdens de avondmaaltijd.

Ze schoof haar bord met sjolent, waarvan ze nog bijna niets had gegeten van zich af, stond op en ging naar de keuken toe. Ze kwam terug met twee moten meloen en ging zitten.

‘Je grootvader was hier zo dol op.’

[p. 19]

Ik schoof de pitten, samengeklit in een slijmerige brij met mijn lepel van het vruchtvlees af.

Ze wees met de steel van haar lepel op mijn bord. ‘Elke pit is een dode.’ Neurotisch als ik was begon ik werktuiglijk de pitten te tellen, ze stuk voor stuk uit de brij schuivend.

Mijn terugverrekijker sprong op vlijmscherp. De kamer verdween.

We wandelen op de langehoutenpalenpier. Ik kijk omhoog naar opa's tevreden gezicht, naar zijn kunstig omhooggekrulde witte snorpunten, naar zijn harde hoge boord waaronder zijn das aan een elastiek hangt. Blij ben ik met het ijsje waarop een gekleurd parasolletje prijkt.

Scheveningen, zomer 1939, Wandelhoofd Wilhelmina.

Die maandag schijnt in Heemstede de zon. Kwetterend lopen we over de Binnenweg waaraan heel oude huisjes liggen, waarvan de smalle scheefgezakte ramen soms zó laag zijn dat het lijkt alsof ze in de grond willen verzinken.

We passeren het huis van de timmerman die gedurende de oorlog onze gehavende, vervloekte en gezegende oude piano heeft bewaard. Het is me niet gelukt langs mijn oude huis te komen; dat zou een rare omweg worden, zoiets zou Flentrop niet ontgaan.

We naderen Automobielfabriek Gebrs. Smit & Co. aan het eind van de Binnenweg, vlakbij het kleine kasteelachtige gemeentehuis. Bij de ingang van de garage staan wat mensen samengedromd.

Er staat dan ook een wel heel bijzondere auto, ìk zal dat niet weten, ik met mijn plakboeken vol uitgeknipte automodellen! Het is een maybach zeppelin, in zijn tijd alleen te vergelijken met een Rolls Royce. Opgewonden verdringen vooral de jongens uit onze klas zich eromheen, de meisjes tonen weinig interesse. Flentrop kijkt verbaasd.

De karamelkleurige wagen heeft zeer grote koplampen met lichtgeel glas die aan weerszijden van de imponerende radiateur-grille naast de spatborden zijn gemonteerd. Daaronder twee claxons als glanzende trompetten. Rechtsonder, vlakbij de plaats waar de nummerplaat behoort, bevindt zich een derde, kleinere lamp van donkergeel glas, een mistlamp. De wagen, die hoog op de wielen staat, heeft een linnen kap. Aan beide kanten van de lange motorkap

[p. 20]

troont een imposant reservewiel. Wat een auto.

Ik draai en draai er maar dromerig omheen.

Een meneer in een grijs kostuum komt op ons toe.

‘Schoolreisje zeker?’ Beamend knikt Flentrop. De meneer weet dat we uit Amsterdam komen, dat hoort hij aan ons accent.

‘Deze wagen is op een geheimzinnige manier door de Duitsers hier achtergelaten,’ hoor ik hem tegen Flentrop zeggen, ‘het vermoeden bestaat dat hij van Rauter is geweest.’

In een flits zie ik dezelfde wagen rijdend. Er zitten verwaand kijkende Duitse officieren in die naar een haag van opgewonden mensen zwaaien, waarvan een deel de Hitlergroet brengt.

Het maakt me galliesj, ik wijk achteruit, waardoor ik tegen Flentrop en de vreemde meneer aanbots.

Dan sta ik buiten en adem diep in. De wind draagt de zoete geuren van het grote bloemperk voor het gemeentehuis naar me toe.

Die auto heeft mijn verdere dag versjteerd.

Ik zie mezelf thuiskomen. Niets zal ze vragen. Ze zal doorgaan haar oorlog op de mijne te stapelen. In haar gezicht zal ik, dag in dag uit, die bevroren vuistslag blijven zien.