De Tweede Ronde. Jaargang 9

[p. 8]

Alleen maar papier
Marten Toonder

Het waait nogal, en de zee dreunt tegen de rotsen. Al weer herfst, en het is nog maar zo kort geleden dat de lente begon. Dat gevoel krijgt men, als men ouder wordt en de wind om het huis giert.

Ik ben naar de zolder gegaan omdat daar mijn herinneringen liggen. Tegenwoordig houd ik me met het verleden bezig; stapels brievenmappen, gevuld met vergane zorgen en vergeten genoegens. Woorden en gedachten van gestorvenen zijn drukkend wanneer de storm in de schoorsteen huilt. Maar er zijn ook verrassingen, zoals een briefkaart van mijn vader, die uit een afgedankt sigarenkistje valt. Een ansicht uit Baltimore, die naar Braziliaanse tabak ruikt, en die mijn moeder kreeg, toen we in 1919 in Scheveningen woonden. ‘Lieve vr.,’ schreef hij. ‘Hoop dat jullie het goed maken. Hebben graan en kolen ingenomen voor Cork, en dan huistoe. Je liefh. M.’

Het valt me nu pas op, dat hij in die tijd een bondig schrijver was. Daar heb ik vroeger niet zo op gelet. Voor mij was hij toen een bijna legendarische figuur, die maar een paar weken per jaar thuis was, zodat ik eigenlijk niet wist of hij echt bestond. Net zo iemand als Sinterklaas. Voor mijn moeder moet dat moeilijk geweest zijn, maar daar staat men als kleuter niet zo bij stil.

Nu, 70 jaren later, wel. De branding beukt tegen de kust, en door de kieren van het oude dak fluit de oostenwind. Met dit soort weer vermaande ze ons altijd om aan vader te denken, in plaats van ruzie te maken. Vooral in 1919 deed ze dat. In die winter huilde de zeewind dagenlang door de lege Scheveningse straten, en de golven braken dag en nacht donderend op het strand. Daar kon ze niet tegen. Meer dan anders hield ze ons voor, dat vader in dit noodweer voor ons zijn leven waagde op die vréselijke zee. Die winter sprak dat me voor het eerst werkelijk aan. Het idee dat die geheimzinnige man daar op die enorme, brullende watermassa rondzwierf, ergens ver weg, maakte hem tot een mythische figuur.

[p. 9]

De zee is een geheimzinnig element; dat is zeker. Maar vreselijk? Niet voor mijn vader. Voor hem was het omgekeerde waar: De zee was de eigenlijke wereld, en het land was een plaats waar krioelende mensen elkander bedrogen en bevochten, roddelden en kletsten, stinkende fabrieken bouwden en vergiftige afval produceerden. Het deugde er niet, en in zijn hart was hij pas gelukkig, wanneer hij het deinen van zijn schip onder zich voelde en de wijde horizon om zich heen zag. Hij was een zeeman in hart en nieren; een wezen uit een andere wereld.

Het tochtte op de zolder, en omdat ik het koud kreeg besloot ik om op een andere dag terug te komen. Maar op dat moment trof ik onder een Verlies- en Winstrekening van 1954 een oud schoolschrift aan. ‘Catech.’ stond er verbleekt op het etiket. Dat herinnerde mij er aan, dat ik het meer dan zestig jaren geleden gebruikte om er godsdienstige aantekeningen in te maken. Ik ging in die tijd iets aan het geloof doen, want mijn moeder vond dat het bij de opvoeding hoorde. Zelf was ze helemaal niet kerks, maar ze had voorvaderen die Leraren in de Doopsgezinde Bediening waren, en zoiets schept verplichtingen.

Veel heb ik er niet van gemaakt, zie ik. Alleen de eerste pagina van het schrift is beschreven, en verder is het ongerept. Eigenaardig.

Ik heb het mee naar beneden genomen, want ik herinner me nu, dat de dominee al bij het begin verklaarde, dat hij geen waarde hechtte aan huiswerk. ‘Leren denken, dáár gaat het om,’ zei hij; en daarom gaf hij ons vragen op. Een beetje lusteloos heb ik die opgeschreven, en daarna vergeten. De goede predikant heeft van mij dan ook nooit een verstandig antwoord op die vragen gehad, en nu ik ze aandachtig heb overgelezen spijt me dat. ‘Wat is opmerkelijk in Genesis 1, vers 2?’ is de eerste. Genesis 1 is gemakkelijk te vinden; op de eerste pagina van de bijbel. Daar staat: ‘De aarde nu was woest en ledig, en duisternis lag op de afgrond; en de geest Gods zweefde op de wateren.’

Wat is daarin opmerkelijk?

De wateren natuurlijk. In die lege, woeste duisternis zweefde Gods geest er op. Heel merkwaardig, dat het een mensenleeftijd moest duren voordat ik me afvraag waar die wateren vandaan komen. Ze waren er dus al voordat het eigenlijke scheppen een aan-

[p. 10]

vang nam. Ze zijn er altijd geweest, net als God.

Dat doet me aan mijn vader denken, vooral nu de regen op het dak klettert en de wateren in de verte tegen de kust donderen.

De tweede opgave sluit op de eerste aan, maar heel onverwacht slaat hij op bijna de laatste pagina van de bijbel. Wanneer je het einde van een boek leest, weet je hoe het af zal lopen. Tot mijn verrassing dringt het nu plotseling tot me door, dat dit Boek, de Heilige Schrift, een heel schokkende afloop heeft.

‘Lees Openbaringen 21, vers 1,’ luidt de opgave. ‘Wat treft je daar in?’

‘En ik zag eenen nieuwen hemel en eene nieuwe aarde, want de eerste hemel en de eerste aarde was voorbij gegaan, en de zee was niet meer.’

Een gruwzaam einde. De zee was niet meer. Onvoorstelbaar. Alle leven komt uit de zee voort en 4/5 van de aarde is er mee bedekt. De aarde zonder zee! Het einde van alle leven in een dorre woestenij. Zou dàt de bedoeling van de schepping geweest zijn? En was dat, wat de dominee bedoelde? Er waren geruchten dat hij moeilijkheden had met de kerkeraad en de ouderlingen. Ik begreep toen niet waarom; maar na al die tijd wordt het me duidelijk. Ik heb de bijbel voorzichtig weer teruggezet.

God moet wel een grote hekel gehad hebben aan de wateren waar hij op zweefde toen de aarde nog woest en ledig was. Maar het omgekeerde is misschien ook het geval. Luister maar eens hoe de golven tekeer gaan.

Ik ken een Japanse animator, een Zen-Boeddhist die Toru Omoto heet. Hij heeft belangstelling voor de bijbel sinds hij ontdekte dat Jezus ook altijd in raadselen sprak.

Aan hem vertelde ik het verhaal van God en de wateren en hij luisterde oplettend, maar zonder verbazing. Toen nam hij zijn penseel en trok een cirkel op het papier, dat voor hem lag.

‘Yang and Yin,’ zei hij terwijl hij het ronde vlak vulde met de bekende zwarte en witte helft, die wij in het westen kikkervisjes noemen.

‘Yang left,’ vervolgde hij onderwijzend. ‘Spirit, creation. Is male. Yin right. Matter, conceiving. Female.’

Hij glimlachte toen hij mijn vage blik zag, en draaide de tekening

[p. 11]

een kwartslag om, zodat de zwarte helft onder kwam.

‘In bible Yang is on top,’ verklaarde hij. ‘The white spirit of God. And Yin is under.’

Ik keek verrast op, want ik zag daar iets dat ik al vaag vermoed had, en dat nu plotseling vorm kreeg.

‘Dat is een nuttige tekening,’ zei ik. ‘Ik wil hem graag hebben.’

Maar Omoto scheurde het papier met een vlugge beweging doormidden.

‘Is niks,’ zei hij verontschuldigend. ‘All is only paper. Kana.’