De Tweede Ronde. Jaargang 8

[p. 178]

Beeld van de ‘groteske’
Luigi Pirandello^*
(Vertaling Anthonie Kee)

Achter het hekje van een moestuin, twee amandelboompjes.

's Winters leken ze dood.

Misschien waren ze het; misschien niet; of een wel en een niet. Niemand kon het zeggen, want bij bomen die niet altijd groen zijn moet je de maand maart afwachten om te zien welke dood zijn en welke niet.

In maart zag je dat slechts een van die twee boompjes leefde: dat achter de hoogste stijl van het hekje. En het was akelig om te zien hoe het andere daar kaal en dor bleef naast het boompje dat, in de heldere ochtend, de zon toelachte als in een geschitter van vlinders die willen neerstrijken en toch ook weer niet.

Maar toen ik een paar dagen later weer langs het hekje van die moestuin kwam - een verrassing. Of de twijfel dat ik me misschien de eerste keer vergist had. Van de twee boompjes stond niet meer dat achter de hoogste stijl in bloei, maar het andere. Was dit mogelijk?

Het had hevig geregend, die dagen. Had het geweld van de regen wellicht de bloesem van het ene weggeslagen en het andere doen ontwaken uit zijn winterslaap, waarin het te lang was blijven talmen?

Kijk, ja: er aarzelden nog een paar overgebleven blaadjes, wit maar vergeeld, aan de takken van het boompje dat het eerst gebloeid had. De regen had dus werkelijk een eind gemaakt aan de vrolijke, voortijdige bloei.

Maar de verrassing herhaalde zich, levendiger en met een schaterlach, toen van nabij duidelijk werd hoe en waarmee dat andere boompje in bloei stond, daar achter het hekje van die gesloten moestuin.

* De Siciliaanse schrijver Luigi Pirandello (1867-1936) vestigde zijn naam met Il fu Mattea Pascal (1904), waarvan in 1981 een Nederlandse vertaling (van Jenny Tuin) verscheen bij Uitg. Peter van der Velden. In Nederland heeft Pirandello vooral naam als toneelschrijver. Zijn stukken ‘Zes personages op zoek naar een auteur’ en ‘Hendrik IV’ zijn in Nederland opgevoerd. Maar Pirandello schreef ook zeven romans, 250 verhalen en vele essays.
Beeld van de ‘groteske’ uit 1920 is een metafoor van een van de meest wezenlijke kenmerken van Pirandello's werk, namelijk de vraag: Wat is schijn en wat werkelijkheid? Wat is echt, wat is vals? Waar is het masker en waar het ‘naakte leven’?

[p. 179]

Met witte slakjes, mijne heren! Het waren geen bloemen! Het waren slakjes! Al die kromme takken van dat dode boompje waren overdekt, versierd met arabesken van witte slakjes die zojuist, na de onstuimige stortregen, van de vette grond waren opgeschuimd.

En het was net of, in het pittige, vochtige grijs van de lucht die nog lang niet was opgeklaard, dat boompje, dat voor de grap aldus in bloei stond, snedig opmerkte, om het andere dat zo snel zijn bloesem had verloren te plagen:

- Kijk mij eens! Zie je? Ik nu wel en jij niet. Ik bloei zoals ik kan.

Een bloei waarbij - ongetwijfeld - iemand die meende dat hij erom moest lachen, een beetje zijn best zou moeten doen. Want zo leuk was het niet om zo te bloeien.

Zogenaamd in bloei, ja; maar laten we elkaar goed begrijpen.

Ze wilden heus geen echte bloemen lijken, al die witte slakjes; en ook geen namaakbloemen, alsof ze van stof waren of van papier of van was. Nee. Ze wilden lijken wat ze werkelijk waren: witte slakjes die zich in vreemde toch natuurlijke arabesken hadden vastgezet op de kromme takken van het dode boompje.

O ja, het was dood! En die slakjesbloesem wilde ons heus niet wijsmaken dat de boom nog leefde. De bloesem gaf juist duidelijk te kennen in de dood van de boom te geloven en hem niet serieus te nemen door hem zo te laten bloeien. Godnogantoe, het was zonneklaar dat hij lachte om zichzelf, die bloesem.

Het was de schuld van de hevige stortregen die in de zware, zwarte wolken hing en alvorens los te barsten al lange tijd de hemel tot spelonk gemaakt had, in een verbijsterde, angstwekkende duisternis. Het boompje was eraan doodgegaan. En zodra de storm was losgebarsten had het andere boompje, dat in een illusie van mooi weer geprobeerd had te bloeien, dadelijk zijn bloemen verloren.

En het was evenmin de schuld van die slakjesbloesem dat de takken van het boompje, beroofd als ze waren van bedrieglijk lover, er zo totaal verkromd uitzagen. Een kortstondige illusie van lente kan de verkromming van de takken verbergen. Kale takken - ze zullen niet mooi gevonden worden - maar ze zijn nu eenmaal zo, krom.

Overigens, kijk eens hoe ook die aardige slakjes, hoe meer ze zich van dit alles bewust zijn, hun best doen de treurige kaalheid van de takken te verbloemen. Het zijn niet allemaal van die huisjesslakken. Kijk eens hier wat een iriserend gewriemel, nu ze beginnen te kwij-

[p. 180]

len! Ach ja, bloemen, geur; slakjes, kwijl! Maar toch is het mooi om te zien, dit kwijl dat licht geeft, dat nu eens opzwelt, zo een en al vuur, zo een en al weerschijn en kleur, en dan weer inzakt, koud; en van binnenuit komen, het ene wat langer, het andere wat minder lang, de ogen tevoorschijn van het slakje dat hoorntjes opzet om rond te kijken, op de tast, stiekem.

Maar u zegt: De echte bloemen! De levende blaadjes!

Ik weet het.

We zouden moeten leven en niet denken: ik bedoel, ons verheugen in de bloemen (als ze er zijn), in hun geur, en in de schaduw en de koelte van de bladeren (als ze er zijn); en niet bedenken dat in wezen, kom, met uw welnemen, bloemen en bladeren in de lente heel gewoon zijn.

Je zou als die stekelige, bittere plant moeten zijn, die lemmetvormige bladeren heeft met doornige punten, de plant die niet eens groen wil zijn, die ten slotte niet meer weet wat ze doet en omhoog gaat, omhoog, regelrecht en eenzaam de lucht in, en die op haar top, vanuit heel haar uiterste verlangen naar hoogte en lucht en zon een bloem uitperst, één enkele bloem en dan sterft.

Deze boompjes echter, die in familieverband bloeien, bijna groepsgewijs, in armoe en gebrek, allemaal tegelijk en op dezelfde wijze, wekken, dat verzeker ik u, bij een enkel buitenissig boompje de lust op om dood te gaan en op zekere dag zo in bloei te verschijnen, voor de grap, met witte slakjes.

Maar ook buitenissigheid werkt aanstekelijk. En helaas, er zijn nu zo veel van die boompjes die zo zijn gaan bloeien, met slakjes!

Zo veel, dat het ons bijna te veel wordt.