De Tweede Ronde. Jaargang 8

[p. 169]

Proteus
Drs. P

De veehoeder van Poseidon was dan wel bejaard, maar zijn werk deed hij naar behoren, en met plezier.

En wat men bij zo'n grotbewoner niet zou verwachten - talenten had hij ook. Zo kon hij de toekomst voorspellen; maar veel opzienbarender was zijn veranderingstruc. Dat deed niemand hem na. Van zeekoeienoppasser werd hij als bij toverslag vis, duizendpoot, vogel, slang... Het was moeilijk om vat op hem te krijgen.

Voor liefhebbers van letterraadsels is er een exercitie die denkelijk een naam heeft,¹ die ik echter alleen omschrijvend kan aanduiden. Maak blik van zand door telkens één letter te vervangen (alle tussenliggende woorden moeten natuurlijk wel goed Nederlands zijn. Oplossing: zand-rand-raad-raap-kaap-klap-klip-klik-blik. De kunst is, zo weinig mogelijk stappen te maken; ik heb daarom het tikwerk even onderbroken om een woord op te zoeken, en het blijkt te bestaan, dus ik corrigeer: zand-band-baad-baak-blak-blik.

De opgave wint iets aan charme als de trefwoorden elkaars tegengestelden zijn. Bijvoorbeeld groot-klein, stout-braaf, rock-mooi. Men kan ook uitgaan van gewone verwantschap als in fruit-mesje, vuur-heet en bont-pels.

Woordparen te kust en te keur. En legitieme tussenwoorden zijn ook dikker gezaaid dan men zou denken: tot dusver had ik het woord blak nooit ontmoet.²

Nu komt de letterkunde in het geding. De Proteus is een versvorm (schema aabbcc..., metrum naar verkiezing) waarin elk rijmwoord één letter verschilt van het voorgaande.

Dat rijm is wel een handicap. Veel woorden, hoe gangbaar ook, blijken rijmloos. Verder hoef ik u niet te vertellen dat woorden beginnend met een klinker onbruikbaar zijn. En hoed u voor rijk rijm. De serie lang-bang-band-hand-hond-bond-bont-pont-port-kort is technisch onaanvechtbaar, maar bond-bont stuit tegen de borst. Beter voldoet lang-rang-ring-zing-zong-long-lont-pont-port-kort. Of vervang bond... port

1 Woordgolf (red.)

2 cf. De Tweede Ronde, zomer 1987, p. 141.

[p. 170]

door honk-lonk-lont-lort. Lort is natuurlijk een vorm van het werkwoord lorren.

Engels is rijker aan korte wooren dan Nederlands, dunkt me. Een op het oog gedurfde reis van bring naar fetch kan in tweeëntwintig stappen worden volbracht - misschien zelfs minder, bij goed zoeken. Voor four-letter words (tool-slit maar ook soup-meat, om nog te zwijgen van fuck-suck) is de route korter. Waarbij men moet bedenken, dat de rijmplicht het aantal stappen verhoogt. Voorts staat genietbaarheid van de tekst voorop, dus we houden niet vast aan de eis van uiterste kortheid. Opdat het gedicht evenwel niet overmatig uitdijt zou ik voor onze taal vierletterwoorden aanbevelen. Als gezegd - het assortiment is ruim, terwijl omkering van de volgorde een totaal andere tekst zal opleveren.

Bij voldoende bezeten- en gelegenheid moet een kloeke proteus-bundel uitvoerbaar zijn.

Een zwemmer uit Madras zei: ‘Ha, wat leuk!
Ik zie waarempel een sigarenpeuk
Hij ligt bij dat hotel daar in een perk’
('s Mans ogen deden vakbekwaam hun werk)
‘Hier geeft Voorzienigheid me vast een wenk
Zij weet, hoe gunstig ik daarover denk
Elk voordeel, elke vondst verdient mijn dank
Hoewel... de redenering gaat wat mank:
Als ik van roken een gewoonte maak
Bederft het mijn gestel - dat zie je vaak
Mijn longen worden zwart, mijn huid wordt vaal
Het beste is, dat ik die peuk niet haal’
Daarop werd hij gegrepen door een haai
Zodat hij kwam te sterven. Hè, wat saai

[p. 171]

 

Dit stuk lyriek betreft een dame

 

Ik noem haar echter niet bij name

 

‘In 't leven,’ zei die, ‘is het nare’

 

(Dat leven was dan wel het hare)

 

‘Dat men misleid wordt door het hart -

 

Of door 't libido, voor mijn part

 

Wie in mijn tere delen port

 

Berisp ik, maar dat duurt slechts kort:

 

Eerst in het bed, dan in de kost

 

Ik stop zijn sokken, lees zijn post...

 

Ik raak betrokken als de pest

 

En dat bevalt me niet zo best

 

Het samenleven heeft je beet

 

Zo word je huisvrouw voor je 't weet

 

Dus loop ik weg, waarna ik weer

 

Contact krijg met een vlotte heer’

O Proteus, zij u lang of kort
Probeer uw kracht, ga op de hort
Reis - leef niet willoos als een hork
Of als een hooibaal op een vork
(Terwijl ik druk naar woorden vors
En merk: een gagel heet ook pors)
U krijgt beslist een goede pers
Straks wordt u nog een albumvers