De Tweede Ronde. Jaargang 8

[p. 38]

Bar-Bodega Petrovitch
L.H. Wiener

Eens, heel lang geleden nu, het was in het najaar van 1967, zat ik op een avond laat in het café van Jans de Kraai aan de Buurtweg te Zandvoort. Ik was tweeëntwintig en al een eind op weg om heel beroemd te worden. Ik had dat jaar twee boeken gepubliceerd. Een verhalenbundel en een roman, maar liefst. Eén van mijn verhalen zou worden verfilmd en ik werd gevraagd voor interviews. Het was eigenlijk een benijdenswaardig debuut, zoals tegenwoordig alleen nog aan veelbelovende, jonge schrijfsters ten deel valt.

Twee boeken in één jaar en het ging me eigenlijk nog niet hard genoeg. Ik was al tweeëntwintig, ik had een goudader aangeboord en niets of niemand kon mijn pad naar faam nog kruisen. Ik was in oorlog met de wereld en de wereld stond op achterstand. Zou ik de Nobelprijs weigeren?

Dit zijn wel aangename gedachten als je bloed wilt zien en ook al proeft wanneer je aan je glaasje nipt om één uur 's nachts in het café van Jans de Kraai, maar het liep tegen sluitingstijd en ik moest mijn heil ergens anders zoeken.

- We gaon spuie!..., schreeuwde de nazaat die het café toen dreef, ten teken dat het tijd was om op te krassen.

De biljarters maakten hun laatste karamboles, de kaarters haalden hun laatste slagen binnen en ik dronk de laatste druppels bloed uit mijn glas. Ik liep naar de toog om te betalen toen mijn blik werd getroffen door een foto van een stokoude, in het zwart geklede vissersvrouw. Dat was Jans de Kraai, wist ik, de oudste vrouw van Zandvoort, van Nederland wellicht. Honderddrie was ze, of honderdvier. Een door zout en tijd gelooid gelaat. Die was er al toen ze de platte bommen nog met paarden het strand op sleepten, rekende ik uit, en tegen de kousenpaal leunden om het zand van hun vereelte vissersvoeten te slaan. Haar eigenlijke naam was niet Kraai of De Kraai; het was zo'n dorpse bijnaam, zoals je er wel meer had, maar waaraan ze haar bijnaam verdiend had viel uit de foto niet op te maken, want op haar zwarte kledij na vertoonde haar verschijning geen enkele gelijkenis met een kraai. Ze had meer weg van

[p. 39]

een in de kelder vergeten, gerimpelde eigenheimer.

Je had namen als: Botje, Pottenkees, Klaas de Zeebeer en dergelijke.

Klaas de Zeebeer...

Toen ik me die naam te binnen bracht bekroop me een eigenaardig gevoel dat ik aanvankelijk niet kon thuisbrengen; het was een gevoel dat men ondergaat als men aan een belofte herinnerd wordt die men niet is nagekomen of aan een afspraak die men vergeten is.

Klaas de Zeebeer...

Ik leunde met mijn rug tegen de bar en staarde voor me uit.

Het gevoel werd allengs sterker maar ik kon het nog steeds niet koppelen aan een konkrete herinnering. Botje was een voetballer van Zandvoortmeeuwen van wie de mare ging dat hij eens bij het uittrappen van de bal rechtstreeks een doelpunt had gescoord. Pottenkees, dat was ook al zo'n honderdjarige, die een winkeltje in strandartikelen dreef dat zo uit de vorige eeuw was neergeplant: poppetjes en bootjes gemaakt van schelpen, papieren windmolentjes op een stokje, houten scheepjes en ronde, witte zonnemutsen. En Klaas de Zeebeer, ja, hij was inmiddels overleden, maar een jaar of tien tevoren zou iedere Zandvoorter die niet doof was geweten hebben om wie het ging. Klaas de Zeebeer, dorpsomroeper van Zandvoort, laatste lid van een uitgestorven gilde.

Hij verplaatste zich per driewieler.

Dit vervoermiddel werd met de handen voortbewogen via een ketting op het voorwiel en een tandrad met handgrepen op borsthoogte. Door met de handgrepen te malen ging het voertuig vooruit, door handgrepen en overbrenging naar links of rechts te bewegen kon hij sturen. Het was eigenlijk de eerste gemechaniseerde invalidenwagen. Ik herinnerde me de lange, zwarte kettingkast.

Langzaam tastte mijn geheugen het verleden af op zoek naar een verklaring voor dat onbestemde gevoel dat zo hardnekkig bezit van me genomen had. En toen ineens wist ik het: Bar-Bodega Petrovitch! Natuurlijk! Dat was het!

Een hele keten van associaties sloot zich plotseling onverbrekelijk. Bar-Bodega Petrovitch, daar moest ik naar toe! Mijn vaste voornemen van jaren her - hoe oud was ik destijds, twaalf? Dertien? - helemaal vergeten. Maar nu... beter moment was er niet!

In mijn geest zag ik Klaas de Zeebeer weer naderbijkomen; het was

[p. 40]

op het pleintje waar de Marnixstraat samenkwam met de Westerparkstraat en de Oosterparkstraat. Ik zag zijn tandeloze mond met die slappe, wapperende lippen.

En het koperen bekken dat hij de lucht in tilde als zijn tijd gekomen was.

En de houten steel met de benen knop, als een brokkelige biljartbal.

En de boodschap die hij verkondigde.

Altijd eender, jaar in jaar uit dezelfde.

Daar kwam hij aan.

Hij draaide zijn voorwiel scheef en stopte. Het was 1957. Hij trok bekken en knots tevoorschijn en ranselde erop los. Een paar kinderen imiteerden hem en even dreigde hij zijn knots als wapen te gebruiken, maar toen galmde zijn stem zo luid en duidelijk dat het wel leek of hij zojuist het café van Jans de Kraai was binnengereden:

heden avond...

acht uur...

bar-bodega petrovitch...

de bekende radio...

en televisie artiest...

En dan volgde de naam van een illustere entertainer uit die tijd. Bar-Bodega Petrovitch maakte de attrakties die er geboden werden niet bekend met een advertentie in het plaatselijke weekblad, maar bij monde van een speciaal daarvoor aangestelde omroeper...

In 1957 was ik twaalf en ik wist precies waar alle uilen die er in en om Zandvoort leefden te vinden waren, maar wat een Bodega was dat wist ik niet. Bodega, het klonk buitenlands en chique. Het woord café kende ik wel. Dat was een Frans woord en betekende: koffie. Een café was dus een soort koffiehuis. Een bar was van lager allooi en stond gelijk aan: kroeg. Daar werd drank gedronken door mislukkelingen. De kombinatie: Bar-Bodega was dus geheimzinnig. Waar nog bijkwam dat de zaak altijd op slot was. Een zware, houten deur met een getralied kijkluikje. Daar stond je voor en je kwam er niet in. Die deur werd bediend door een portier en als je soms toevallig bezoekers naar binnen zag gaan en je spiedde langs hun volwassen lijven, dan kreeg je nog niet meer te zien dan een kleine, donkere ruimte, afgesloten door een rond gordijn. Heel spannend was dat. En achter dat gordijn gebeurde het. Wat wist ik niet, maar ik had

[p. 41]

me voorgenomen om, als ik oud genoeg was, het geheim van Bar-Bodega Petrovitch te ontsluieren. Maar het intrigerendste aan de Bar-Bodega Petrovitch was de heer Petrovitch zelf, de eigenaar van de zaak. Hij was een bekende figuur in het openbare leven van het Zandvoort uit mijn jeugd. Altijd verzorgd in uiterlijk, altijd voorkomend in manieren ging er van zijn verschijning iets onopdringerig dominerends uit. Een leider was hij, van nature. Een lenig bewegende man, in strak gesneden zomerpak, altijd aanwezig bij officiële gebeurtenissen in het dorp. Onberispelijk gekapt met messcherpe scheiding in gebrilliantineerd, glanzend zwart haar.

Dragan Petrovitch, een naam als een zweepslag.

Staand op het bordes van het Raadhuis, de applaudisserende en juichende mensen beneden toesprekend aan het slot van de een of andere manifestatie, of met een mikrofoon in zijn hand in de avondzon de uitslag bekendmakend van de een of andere wedstrijd. Dragan Petrovitch; als het dorp ergens voor was uitgelopen, dan voerde hij waarschijnlijk het woord, of was het andersom en liep het dorp juist uit om hem te horen spreken? En te zien?

Zo stond ik op die avond in het café van Jans de Kraai en trachtte te analyseren wat mij vroeger zo had aangetrokken in die man die ik helemaal niet persoonlijk kende en met wie ik nog nooit een woord had gewisseld en ik kwam tot de slotsom dat het was door het sukses dat van hem afstraalde. Zijn sukses; ja, dat was het toverwoord.

Vroeger zou ik het niet onder woorden hebben kunnen brengen - de invloed die ik van hem onderging was louter van intuïtieve aard - maar op dat moment, tien jaar later, dacht ik: als Zandvoort Casablanca was dan was Dragan Petrovitch Humphrey Bogart en zijn Bar-Bodega Rick's. Er waren andere voorbeelden te bedenken, maar geen betere. Ik vond het zelf een mooie vergelijking en gaf mijn fantasie enkele ogenblikken de vrije teugel. Bar-Bodega Petrovitch, waar het nachtleven van een mondaine badplaats zich afspeelde, waar men pas naartoe ging als alle andere café's gesloten waren, waar duistere zaken werden gedaan, de handel in Duitse slavinnen welig tierde, waar het naar verdovende middelen rook en waar in achterkamertjes voor astronomiese bedragen werd vergokt. Bar-Bodega Petrovitch. Als Rick Petrovitch met zijn vingers knipte was het met je gedaan, maar als hij de croupier een knipoog gaf stond je winst vast.

Door een paar harde klappen van metaal op metaal ontwaakte ik

[p. 42]

uit mijn mijmering en zag ik dat zich op de nazaat na niemand meer in de zaak bevond. Hij was doende asbakken te legen in een grotere.

Het was kwart over één.

Om half twee die nacht opende zich dan de zware, houten deur van Bar-Bodega Petrovitch in de Kerkstraat te Zandvoort. Er stond echter geen portier achter. De barkeeper zelf bleek helemaal van achter de bar vandaan gekomen om hem te openen. We gingen door het magiese gordijn. Zigeunerklanken op de achtergrond.

Ik keek om me heen.

Eén man aan de bar en twee paren aan een lage tafel bij een open haard, waarin geluidloos een brok hout smeulde. Verder niemand, maar het was buiten het seizoen en erg laat.

Dit was dus het interieur van een Bodega, schoot het door me heen. Een tapkast met een totaal funktieloos rieten dak erboven. Je kwam ze ook wel eens tegen met een dakbedekking van echte pannen. Prentbriefkaarten achter de bar. Een glazen kast met verlichte flessen. Bakstenen muren met ingemetselde nisjes, waarin lampjes stonden of poppen. Veel poppen en beestjes. Langs de muren en langs het geblindeerde raam de gewone tafeltjes met de alombekende namaak-Perziese kleedjes. Nergens een podium of een verhoging. Wel een plastic schuifwand.

Een van de vrouwen bij de haard begon te frummelen aan de knoopjes van haar blouse en het gezelschap proestte van het lachen. Ik nam plaats aan de bar en deed mijn bestelling bij de barkeeper die inmiddels zijn positie al weer lang en breed en dik had ingenomen. Hij droeg een zwart smokingjasje, een wit overhemd met roesjes op de borst en een bordeaux-rood vlinderdasje.

De man aan de bar nam met lange, benige vingers een slokje uit een klein glaasje. Port of Madeira of iets dergelijks. Hij zat aan het korte gedeelte van de bar; ik aan het lange.

Plotseling herkende ik hem en zag dat het de heer Petrovitch was.

Ik kreeg een lichte schok.

Daar zat hij!

De mysterieuze aristokraat!

- Goedenavond, zei ik, zo neutraal mogelijk en ik hoopte dat hij niets aan me had gezien.

Hij knikte, maar zweeg.

De barkeeper stond bij de kassa in een stapel bonnen te vlooien.

[p. 43]

Ik nam een slok van mijn glas en bestudeerde onder het drinken zo onopvallend mogelijk het uiterlijk van deze man die tien jaar eerder zoiets was geweest als voorzitter van de plaatselijke winkeliersvereniging, terwijl hij volgens mij President-Direkteur had kunnen zijn van een groot Internationaal Concern.

Hij was zichtbaar ouder geworden en zag er vermoeid uit.

Ik schatte zijn leeftijd ergens halverwege de vijftig. Zijn kleding zat, als vanouds, perfekt, maar in zijn hals was het begin te zien van lelvorming.

- U bent toch meneer Petrovitch?, vroeg ik.

Hij nam me even nadenkend op en antwoordde toen:

- Ja, inderdaad...

- Mag ik u iets aanbieden?

Hij leek even te aarzelen, maar antwoordde toen:

- Ja, graag ja, dank u...

Dragan Petrovitch zei U tegen mij. Dit was een histories moment en ik besloot het met gepaste nieuwsgierigheid uit te buiten.

Ik wenkte de barkeeper die het glaasje, dat nog half vol stond, bijvulde uit een houten kruik met koperbeslag; een voorraadje drank dat kennelijk bestemd was voor privégebruik.

- Wel stil vanavond..., zei ik toen.

- Ja. Ja..., antwoordde de heer Petrovitch.

Het zigeunerorkestje zaagde moedeloos voort uit diverse hoeken van de lokaliteit.

- De weekends maken zeker veel goed?, ging ik monter verder.

- O ja. Jazeker, ja...

- En het seizoen natuurlijk...

- Ja, natuurlijk... Ja...

Hij haalde nu uit zijn binnenzak een zilveren sigarettenkoker tevoorschijn, knipte hem open en hield hem mij voor. Ik bedankte.

Stilte.

Ik nam een grote slok uit mijn glas.

- Uw ouders hadden hier vlak naast toch een ijssalon?

- Ja, inderdaad ja...

- Daar ben ik heel wat keren geweest... Prima ijs...

- O ja...

- Ja...

Hij gaf zichzelf vuur met een grote, zilveren aansteker, nadat hij met het mondstuk van zijn sigaret een aantal keren op het harde op-

[p. 44]

pervlak van de koker had getikt. Het was de ouderwetse, zo niet klassieke wijze van opsteken; zo uit het filmmuseum. Het was alsof ik tegenover Humphrey Bogart zelf zat. Of beter gezegd: zijn slome broer.

- U bent toch van Tsjechische afstamming?...

- Ja, inderdaad ja...

- Bent u al lang genaturaliseerd?

- O ja, heel lang al. Ja...

Ik overwoog een moment of hij dit gedrag speelde, een bestudeerde houding aannam, maar die gedachte zette ik met stelligheid van me af.

Hij inhaleerde diep, tastte naar zijn glaasje en dronk het behoedzaam voor de helft leeg. Ik dacht dat ik zijn vingers zag trillen, maar ik kan het me ook verbeeld hebben.

Wat was er met hem gebeurd? Was hij ziek? Of aan de drank, zoals dat heette? In een flits zag ik hem weer voor me op het bordes van het Raadhuis, met naast hem de burgemeester. Hij voerde het woord en de burgemeester stond naast hèm. En ik stond tussen de menigte, op mijn gympen, mijn handen ruikend naar hars en uilen en ik keek omhoog en om me heen en ik dacht: zo wil ik worden, later...

De barkeeper liep achter de bar vandaan de zaak in en ik hoorde hem achter mijn rug afrekenen met het gezelschap dat even later onder zijn escorte vertrok. In de nieuwe stilte die nu viel voelde ik mij ineens zeer ongemakkelijk, hetgeen de barkeeper misschien aanvoelde, want voor het eerst liet hij de bonnen naast de kassa met rust.

- Het is zeker wel uitgestorven in het dorp? informeerde hij.

Ik mompelde iets instemmends.

Zijn loze poging om de pijnlijke stilte te doorbreken maakte dat ik me nog ongemakkelijker ging voelen. Gelukkig was toen de plaat afgelopen, zodat hij zich bezig kon gaan houden met het opzetten van een nieuwe, waarvoor hij uitgebreid de tijd nam, de zigeunerplaat omzichtig van de draaitafel lichtte, hem zorgvuldig terug deed in de hoes, met opmerkelijke zorg de juiste plaats zocht om hem op te bergen en daarna heel sekuur met zijn pink langs de brede rij platenhoesruggen bleef lopen om een geschikte nieuwe plaat te selekteren. Het was allemaal namaak, allemaal het doden van tijd.

En ik was te laf om op te staan en af te rekenen.

Op de een of andere manier zat ik klem in die akelige sfeer die

[p. 45]

er op dat moment heerste.

De heer Petrovitch leegde zijn glaasje nu helemaal. Dat ging op een typiese wijze. Hij tilde het eerst op, bracht zijn hand voorzichtig naar zijn mond, maar aarzelde daar even, alsof hij zich op het laatste moment bedacht of alsof hij eerst nog even aan de inhoud wilde ruiken, maar toen trok hij zijn hoofd met een korte, heftige ruk naar achteren en goot het glaasje met een even korte, heftige, geheel synchroon lopende polsbeweging leeg, waarna hij het weer heel zachtjes terugzette op de bar en zijn lange hand met de slanke vingers ernaast deponeerde.

- Mijn vrouw kon vroeger heel mooi zingen..., zei hij toen, plotseling.

Ik keek hem aan, maar hij ontweek mijn blik en drukte zijn sigaret, traag knikkend, in de asbak uit.

De nieuwe muziek waardoor de stilte toen gelukkig werd doorbroken was van het genre ‘hot club de France’, zeer muzikaal en virtuoos, maar de sombere atmosfeer werd er toch nauwelijks door verlicht.

Uit de hand van de heer Petrovitch rees toen even zijn wijsvinger van de bar op en onmiddellijk reikte de barkeeper naar de houten kruik en schonk zijn glaasje weer vol.

- U krijgt iets aangeboden van het huis, sprak hij daarop tegen mij.

Ik schoof werktuiglijk mijn glas naar voren.

Nu zat ik helemaal gevangen.

Ik keek op mijn horloge. Tien voor twee.

- Tot hoe laat blijft u eigenlijk open vannacht, vroeg ik en alleen ik kende de diepere betekenis van die vraag.

De barkeeper zette mijn zojuist opnieuw gevulde glas op een vers viltje voor me neer, keek zelf even op zijn horloge en zei toen:

- Door de week meestal tot een uur of twee... maar we hebben vergunning tot vier uur...

- Ja, inderdaad..., merkte de heer Petrovitch nu op.

Ik richtte mijn blik op een leren ezeltje, dat twee miniatuur-chiantiflesjes met zich meezeulde.

Het is nu twintig jaar later, 1987.

De heer Petrovitch is reeds lang overleden.

De barkeeper van wie later bekend werd dat hij de Bar-Bodega,

[p. 46]

in de goede jaren, voor een vermogen had opgelicht is nadien, in de slechte jaren, elders in Zandvoort een hotel begonnen.

Van de Bar-Bodega Petrovitch is geen spoor meer over. Het onstuitbare leger der zogeheten ‘kledingboetieks’ heeft ook deze zaak onder de voet gelopen.

En wat mijzelf betreft?

Hoe zal ik het zeggen?

Vroeger had ik het niet onder woorden kunnen brengen, maar misschien kan ik het nog het beste zo samenvatten: in het najaar van 1967 was ik al tweeëntwintig en bijna beroemd, nu in 1987 ben ik pas tweeënveertig en is er in mijn hals geen spoor te bekennen van lelvorming.