De Tweede Ronde. Jaargang 8

[p. 26]

Handel
Peter Smit

‘Wij’ waren uitzendkrachten. In rang nog lager dan de voor werk aan de lopende band afgekeurde man die de koffie rondbracht. Van hoe moeilijk het was om personeel te krijgen waren wij het levende bewijs.

‘Lange haren, vieze jekken, nooit op tijd en grote bekken,’ mopperde de afdelingschefs tegen elkaar. Dat van die grote bekken moet niet letterlijk genomen worden. Wel had een van ons de gewoonte om iedereen met ‘hé vogel’ aan te spreken. Yeah. Te gek. Steun de underground.

De chefs hadden het er maar moeilijk mee. Aanvankelijk hielden ze hun ondergeschikten aan hun kant door ons belachelijk te maken. Ze trokken gezichten, krabden zich omstandig onder de oksels, gooiden pinda's naar ons en hielden een collecte voor de kinderen van de kapper. Wij lieten het - peace, love en understanding - gelaten over ons heenkomen. Maar nadat een van ons langs zijn neus weg had opgemerkt dat het bedrijf binnenkort in Amerikaanse handen zou overgaan en dit een week later inderdaad gebeurde, keerden de kansen.

‘Die weten meer dan wij,’ werd er om ons heen gefluisterd. Tot een cultus rond onze personen kwam het niet, maar onze positie verbeterde aanmerkelijk. Wij werden zelfverzekerd, en spraken nu luid en openlijk over het omverwerpen van het kapitalistische systeem en het vervangen van in prestatiebelustheid vastgeroest personeel. Alternatieve managers moesten er komen! Creatieve ontplooiings-begeleiders! De gevangenissen moesten dicht, diploma's afgeschaft en bierdrinken verboden. De Telegraaf moest vernietigd worden en Amerika teruggegeven aan de Indianen. Steun de underground voor we jou steunen!

Slechts voor één onderwerp van gesprek brachten wij ons geschetter terug tot een fluistertoon. Hasj.

Met name Robert was een voorstander. Volgens hem was het een ideaal middel om afstand te nemen van consumptiedrift en prestatieneurosen.

[p. 27]

‘Het is dus eigenlijk een anti-drug,’ stelde hij. ‘Het is niet voor niets plantaardig. Je wandelt door een bloeiend hennepveld en het blijft zo aan je broekspijpen kleven. Plantaardiger kan het niet.’

Robert had een streng gezicht. Een rechte neus, smalle lippen en in zijn voorhoofd zaten al wat rimpels. Hij had grijze ogen en een bril met een dun gouden montuur. Een streng gezicht, dat wilde ik ook hebben. Niet zo'n olijke scholierentoet.

Dat Robert handelde, vertelde hij me toen we de trein hadden gemist omdat bij het uitgaan van de fabriek de portier onze tassen had gecontroleerd.

‘Woon jij nog thuis?’

Ik knikte met tegenzin.

‘Jammer. Anders had je me misschien kunnen helpen.’

‘Hoezo?’

Robert keek voorzichtig om zich heen. Buiten een nog nahijgend echtpaar waren wij de enigen op het perron. Hij boog zich naar me toe.

‘Loop als we in Amsterdam zijn mee naar mijn kamer,’ fluisterde hij.

De zolder was vrijwel ongemeubileerd. Aan een spijker hing een kalender van Olympische sporten. Boven het bed was met potlood op het ongeverfde hardboard geschreven. Ik boog mij voorover. When the sun is going down, the dealer shuffles into town. Vanuit het dakraam keek je uit over de binnenstad.

‘Ga zitten.’ Ik keek om mij heen. Op de enige stoel lag een stapel vuil wasgoed. Ik ging voorzichtig op het randje van het bed zitten. Robert glimlachte, aarzelde even en schoof dan het wasgoed van de stoel.

Zijn probleem kwam erop neer dat hij geen rust had met zoveel stuff in huis. Hij had iemand nodig die een deel van zijn voorraad in bewaring wilde nemen. Verkopen mocht natuurlijk ook. Prima zelfs, dan deelde hij de winst.

‘Te gek,’ mompelde Robert, nadat ik had toegestemd. ‘Dat vind ik echt te gek. Weet je, ik geef je de helft van mijn voorraad. Eerlijk delen. Elk vijf gram.’

‘Dan krijgen we elk vijf jaar als we gepakt worden,’ zei ik bij wijze van grap. Omdat Robert er niet om kon lachen was mijn vrolijkheid van korte duur.

[p. 28]

‘Verkoop het niet bij het Centraal Station,’ drukte hij me op het hart. ‘Daar lopen provocateurs van de narcoticabrigade.’

Even later liep ik de trap af. In de binnenzak van mijn jas had ik, goed verpakt zodat de honden het niet konden ruiken, een brokje hasj ter grootte van een lucifersdoosje. Ik liep zo onopvallend mogelijk met de stroom kantoorbedienden en winkelmeisjes mee naar de trein richting Alkmaar. In de trein bood ik een oudere dame mijn zitplaats aan.

‘Zo,’ dacht ik met bonzend hart. ‘Geen mens die mij nu nog voor een drugshandelaar houdt.’ Die gedachte werd door goedkeurende blikken in mijn richting onderstreept. Kijk die aardige langharige nu eens beleefd zijn. Inwendig lachte ik. Een hele coupé op het verkeerde been. De vrolijkheid verdween toen de conducteur kwam. Ik kon mijn abonnement niet vinden. Ik zocht mijn zakken na behalve één, en probeerde mij wanhopig te herinneren waar ik het gelaten had. Het bonken van mijn hart hinderde mij in het nadenken. Ik zweette en zag tralies.

‘Vanochtend had ik het nog.’ De conducteur keek mij oplettend aan.

‘Klopt,’ zei hij opeens. ‘U reist naar Weesp, is het niet?’ Ik kon alleen knikken.

Thuis deed zich nog een probleem voor. Waar liet ik het? Ik voelde in de binnenzak van mijn jas om de grootte van het stuk te bepalen. Het viel niet mee. Wel vond ik mijn abonnement terug. Waar liet ik het? Mijn kamer was klein en overzichtelijk. Een bed, een kast en een schaalmodel van een driemaster uit de vorige eeuw. In mijn jas laten zitten? Te riskant. Uiteindelijk leek het mij het beste mijn vrienden op te zoeken en een deel van het stukje op te roken. Hoe minder ik te verbergen had, hoe liever het mij was.

Direct na het eten stapte ik op de fiets. In het Eethuysje, een als restaurant ingerichte snackbar, trof ik wie ik zocht.

‘Wat zie je bleek,’ vroeg Lex.

‘Hasj,’ fluisterde ik terug.

‘Hij wel.’ Ongeloof. Nieuwsgierigheid. Wat die avond niet opgerookt werd brak ik in kleine stukjes. De stukjes deelde ik uit.

‘Monsters, om te proberen. Als jullie willen kopen kun je bij mij bestellen. Vier gulden per gram.’

Voor ik naar huis terug fietste werd ik door iedereen uitvoerig bedankt en moest ik beloven vrijdagavond terug te komen. Dan hadden ze geld.

[p. 29]

De volgende ochtend gaf ik Robert in de kleedruimte uit eigen zak twintig gulden.

‘Verkocht,’ fluisterde ik.

‘Voor hoeveel?’

‘Vier gulden per gram.’

‘Maar dan verdien je niks. Je moet vijf vragen.’

Ik haalde mijn schouders op. ‘Ik hoef niks te verdienen. Winst is voor de kapitalisten.’

Robert gaf mij een rijksdaalder terug.

‘Reiskostenvergoeding.’ Hij klopte mij op de schouder.

‘Goed?’

Ik knikte.

‘Als je door wilt gaan kan ik je wel verder helpen.’

‘Overmorgen kan ik tien gram kwijt,’ zei ik. ‘Liefst van hetzelfde als je me gegeven hebt.’

‘Big deal,’ antwoordde Robert bedachtzaam. ‘Als je zo doorgaat verkoop je over negen weken 654 kilo en 560 gram.’ Hij glimlachte. Ik begreep het niet, maar durfde niet te vragen wat hij bedoelde. De deur naar de hal waar de lopende band stond ging open. Het kortgeknipte hoofd van mijnheer Bethlehem keek om de hoek. Van achter zijn rug klonk het geratel van de inpakmachines.

‘Ja heren, wij doen hier aan produktie. Hebben jullie de fluit niet gehoord?’

Wij kwamen langzaam van de houten bank omhoog.

‘De werklust straalt er weer vanaf,’ mopperde Bethlehem.

‘Als de mensheid vijf minuten later chocolaadjes gaat eten,’ mopperde Robert terug, ‘dan kunnen wij nog even blijven zitten.’

Over het gedeukte voorhoofd van Bethlehem golfden rimpels.

‘Kijk,’ zei hij tenslotte, ‘zó zit de wereld niet in elkaar.’

‘Nog niet,’ zei Robert. Hij klopte mij op de schouder. ‘Keep a clean nose, watch your plain clothes.’

Zonder Bethlehem nog een blik waardig te keuren liepen we langs hem de hal in. Wij hadden geen weermannetje nodig. Wij wisten zo wel uit welke hoek de wind waaide.

Vrijdagavond fietste ik met negen gram Rode Libanon naar het Eethuysje. Méér had Robert niet kunnen leveren. Ik meende dat het wel genoeg was. Vraag en aanbod zouden zich vanzelf op elkaar afstemmen en een evenwicht zoeken. Ik was immers niet op winst uit!

[p. 30]

Bij het naderen van het Eethuysje verdween mijn optimisme en maakte plaats voor achterdocht. Tegen de pui stond een rij fietsen die een flink deel van de stoep in beslag nam. Binnen klonken stemmen. Verdomme, dacht ik. Wat is dit? Een trouwerij? Ik gluurde door het raam. Hier en daar zag ik een bekend gezicht. Aan de kapstok hingen Afghaanse jassen. Goed volk. Ik pakte de deurkruk beet. Of toch een valstrik? Ik draaide hem naar beneden en duwde.

Zodra ik binnenstapte verstomden de gesprekken. In de stilte keek iedereen mij achteloos aan. In een hoek werd gefluisterd. ‘Is dat hem?’ Gesis. In een andere hoek zag ik Herman zitten. De stoel naast hem was vrij. Terwijl ik langs de tafeltjes liep draaiden de hoofden mee. Iemand hoestte bewonderend. Een stoel schoof krakend van ontzag over de vloer. Ik was trots en verontrust tegelijk. Wat een belangstelling. Als dat maar goed afliep.

Nadat ik naast Herman was gaan zitten gebeurde er geruime tijd niets bijzonders. De gesprekken kwamen langzaam weer op gang. Er werd koffie besteld en kroketten. Een magere jongen vroeg of de soep vegetarisch was. Af en toe draaide een hoofd achteloos naar mij toe. Ik zocht de zaak af naar vrienden. Lex was er, en Ton. Mathieu ook. Waarom kwamen ze niet? Ik schraapte mijn keel en vroeg Herman hoe het met hem ging. Herman liet zijn ogen heen en weer schieten trok zijn linkermondhoek naar beneden en mompelde: ‘Goed.’

Ik knikte.

Aan een tafeltje bij de deur stond iemand op. Een jongen met krullend haar en een donkere ringbaard. Sprekend de speerwerper op de kalender van Robert, dacht ik. Hij kwam mijn kant uit, leek even te aarzelen tussen ons tafeltje en de tapkast en schoof toen bij ons aan. Ik kende hem. Het was Pieter, een jongen die twee klassen hoger had gezeten. Wij wisselden een onzekere blik.

‘Heb je?’

Ik knikte.

‘Twee gram?’ Ik zocht in mijn zak en brak onder tafel iets af. Een brokje hasj schoof over tafel.

‘Libanon,’ mompelde ik. ‘Vier gulden per gram.’

Pieter pakte het stukje en rook eraan. Zijn handen trilden. Hij knikte, schoof een briefje van tien naar mij toe en liep, zonder op wisselgeld te wachten, weg, de straat op. Vanachter de tap werd iets geroepen over diarrhee. Gelegenheid om me eraan te storen had ik

[p. 31]

niet. De volgende klant diende zich aan. Dit keer een magere jongen met dun haar tot op zijn schouders. Hij nam een stukje hasj tussen zijn vingers, peuterde eraan, draaide het rond, hield het vlak onder zijn neus, snoof, haalde een aansteker uit zijn zak, maakte het brokje in het vlammetje warm, hield het weer onder zijn neus en snoof nog eens. Ik mocht hem niet. In elk ander jaar dan 1969 had ik hem een dreun voor zijn kop willen geven.

‘En wat moet dit wel kosten?’

Ik ademde diep, ontspande mijn vuisten en noemde de prijs. De jongen keek me verontwaardigd aan.

‘Voor één gram?’ Ik voelde mij in het nauw gedreven en knikte ongemakkelijk. Mijn maag trok samen.

De jongen rook nog eens aan het stukje, woog het bedenkelijk kijkend op zijn hand en peuterde er met zijn nagel iets vanaf.

‘Drie gulden vijftig.’ Aarzelend stemde ik toe. Liever twee kwartjes verlies dan nog langer dat geëtter aan te moeten zien. Maar de lijdensweg was nog niet ten einde, en de mij in de schoot geworpen winst van twee gulden verminderde snel. Toen ik nog één gram had wilde ik weggaan. Zodra ik opstond zag ik iedereen geschrokken omkijken. Een paar mensen kwamen van hun stoel en delen stappen in mijn richting. Hetty was het eerste.

‘Hoi.’ Vorige week was zij nog het stuk van het dorp, maar dat kon ik mij op slag niet meer voorstellen. Tegenover mij zat een handenwringend trutje, dat zich zo ver mogelijk voorover boog om maar goed te laten zien dat ze al tieten had. Was dit nou Hetty? In de verwarring gaf ik haar het laatste stukje.

Vervolgens schoof ik aan bij mijn vrienden. Die deden vrolijk tot ze hoorden dat ik uitverkocht was.

‘Had je voor ons niks kunnen bewaren?’ Onderdrukt gevloek.

‘Nu zitten we verdomme een heel weekend zonder.’

‘Handel is handel,’ verdedigde ik me. ‘Volgende week woensdag heb ik weer.’

Thuis maakte ik de balans op. Zes gulden verlies. Niet gek, er zat vooruitgang in, en dat was toch ook een vorm van winst. Minder leuk was dat mijn moeder haar beklag kwam doen over een onguur type met een hoed op, die aan de deur was geweest. ‘Toen ik zei dat je er niet was geloofde hij me niet eens,’ mopperde ze. ‘Hij bleef maar staan. Zelfs toen ik de deur dicht deed ging hij niet weg. Hij

[p. 32]

heeft zeker een half uur op de stoep staan wachten.’

Van haar beschrijving werd ik niet wijzer. Ik begon me nu ook zonder hasj in mijn zakken ongerust te maken. 's Nachts kon ik de slaap niet vatten. Hasj. De wind fluisterde het vanuit de boomtop voor mijn slaapkamerraam. Hasj, hasj.

Maar zodra ik de fabriek binnenliep waren angst en achterdocht vergeten. Ik gaf Robert zijn geld. Robert sloeg me joviaal op de schouder.

‘Big heads make big deals,’ lachte hij.

‘I love you in the blubber,’ zei mijnheer Bethlehem, terwijl hij langs ons naar de produktiehal liep. Wij riepen hem na: ‘Zulthoofd!’

Woensdagochtend was de sfeer minder ontspannen. Robert had geen hasj kunnen krijgen.

‘Sorry. Ik heb het vrijdag pas.’

‘Daar zit ik mooi mee,’ klaagde ik. ‘Ik heb vanavond klanten. Wat moet ik doen?’

Robert haalde zijn schouders op. ‘Gewoon,’ zei hij. ‘Niks.’

‘Niks? Maar ik heb toch afgesproken?’

‘Ja hoor eens, je bent toch geen melkboer? Laat ze maar wachten. Ze zijn van jou afhankelijk. Heb je niet, dan gaat het over.’

Hij pakte me bij de schouder en keek me doordringend aan.

‘Je bent veel te soft. Ze lopen over je heen als je...’

Achter ons zwaaide de deur open. Bethlehem.

‘Zeg, hébben jullie soms wat met elkaar?’

Terwil ik mij bukte om mijn werkschoenen aan te trekken zag ik dat Robert rood werd in zijn gezicht. Ik keek opzij naar Bethlehem. Die keek hem spottend aan en schudde langzaam zijn hoofd. Ik voelde mij onbehaaglijk.

De rest van de week meden Robert en ik elkaars gezelschap. Pas vrijdagmiddag liepen we weer samen naar de trein. Onder het lopen stopte Robert een pakketje in mijn zak.

‘Vijftien gram Pakistan,’ fluisterde hij. ‘Voor maar vier per gram.’

Ik floot tussen mijn tanden. ‘Goedkoop.’

Robert knikte. ‘Vriendenprijsje.’

Op het perron gebaarde hij me apart te komen staan. Hij keek om zich heen, boog zich naar mij toe en gaf mij op fluistertoon goede raad. Niet laten afdingen. Vrienden geen korting geven. Niet pra-

[p. 33]

ten, zoveel mogelijk zwijgend zaken doen. Zes gulden vragen voor deze hasj, anders bederf je de markt. Nooit op krediet leveren.

‘Wat ik bij jou doe kan eigenlijk niet.’ Robert keek mij veelbetekenend aan. Ik keek terug.

‘Vijftien gram voor een spotprijs en pas volgende week betalen,’ verduidelijkte hij. Ik kreeg een kleur.

‘Als je wilt kan ik je nu vast de helft betalen.’

Dat hoefde niet.

‘Ik vertrouw je,’ zei Robert. Hij zei nog iets, maar dat werd overstemd door het lawaai van de binnenkomende trein.

Roberts instructies werkten. Ik liep zonder iemand aan te kijken het Eethuysje binnen, haalde mijn schouders op toen gevraagd werd waarom ik woensdag niet gekomen was en gebaarde personen die iets van de prijs af probeerde te krijgen dat ze moesten kopen of opdonderen. Nadat ik zo een uur als een boer met kiespijn aan een tafeltje had gezeten was ik door mijn voorraad heen. In mijn zak had ik meer dan negentig gulden. Robert kon trots zijn. Ik stond op en liep naar buiten. De klok aan de pui van de juwelier wees half tien. Ik aarzelde. De avond was nog lang. Maar waar moest ik heen?

De volgende avond maakte Herman een einde aan mijn isolement. Hij deed geheimzinnig. De donkere blik in zijn ogen paste slecht bij zijn wipneus en zijn zongebleekte piekhaar.

‘Ik heb iets groots voor je,’ zei hij, naar mijn smaak veel te luid. ‘Tweehonderd gram. Volgende week vrijdag.’

Ik gebaarde hem zachter te praten. Zonder succes.

‘Kan je leveren?’ Herman keek mij verwachtend aan. Was ik zo groot als ik mij voordeed? Ik knikte.

‘Natuurlijk kan ik leveren.’ Wij dronken zwijgend onze koffie.

‘Je hoort nog van me,’ zei ik, voordat ik wegliep en Herman met de rekening liet zitten.

Wat is het toch een gelukkige eigenschap dat ik mezelf alles wijs kan maken. Zonder dit prachtige talent zou ik krom van de pijn in mijn maag en onderbuik naar huis zijn gestrompeld. Daar zou mijn moeder de dokter hebben gewaarschuwd, die mij onder zachte dwang middelen zou toedienen waardoor ik in een diepe en alles ontregelende slaap zou vallen. Wakker zou ik worden in een politiecel.

‘Je zong in je droom steeds: “Hasj, hasj, in de zakken van mijn

[p. 34]

jasj” en toen hebben de buren de politie gebeld omdat ze er niet van konden slapen.’

De plaats van dit soort angstvisioenen werd ingenomen door de euforie van Dolle Dinsdag. Ik propte het brok stevig in mijn binnenzak en zette de pas erin. Op het Centraal Station verkocht ik een stuk. In de trein zorgde ik voor irritatie door in hoog tempo ‘Lili Marleen’ tussen mijn tanden te fluiten.

‘Zulke liedjes maken ze tegenwoordig niet meer,’ merkte ik op toen ik uitstapte. Thuis liep ik naar de keuken, deed de koelkast open en haalde er twee zakjes vleeswaren uit. Ik deed de cervelaat bij de lever. In het vrijgekomen zakje stopte ik het in zilverpapier gewikkelde hasjblok. Ik vouwde het zakje dicht, klemde het onder mijn arm en liep naar buiten om mijn fiets te pakken.

Drie kwartier later was ik op de afgesproken plaats. Herman zat er al. Hij keek strak voor zich uit. Ik ging naast hem zitten en legde het zakje op tafel.

‘Koffie?’

Herman knikte. Toen de koffie gebracht werd wees de bediende op het zakje en vervolgens op een bord boven het buffet. Meegebrachte etenswaren mogen niet genuttigd worden. Ik knikte en zei dat het gezien was, althans niet onopgemerkt gebleven. De bediende trok zich mompelend terug. Geruime tijd bleef het stil. Tenslotte boog Herman zich naar mij toe en fluisterde: ‘Heb je?’

Ik knikte. Herman stond op. Hij liep met stijve knieën naar het raam, bracht zijn rechterarm omhoog en begon zich plechtig op zijn hoofd te krabben. Even moest ik mijn best doen om niet te lachen.

Mijn vrolijkheid verdween toen er uit een steeg aan de overkant van het plein drie figuren tevoorschijn kwamen. Ze droegen zwarte kleren. Een had vlassig haar tot op zijn schouders. De anderen droegen hoeden. Zwarte hoeden met een brede rand. Ik voelde het koud om mijn hart worden. Mijn voeten werden gevoelloos. Toen ze dichterbij kwamen zag ik dat er een meisje bij was, en herkende ik de jongen zonder hoed. Mijn mond werd droog. Ik slikte, en verborg mijn handen onder tafel. Niet praten. Niet onderhandelen. Zwijgen wordt als teken van kracht 'opgevat. Het kostte mij dit keer weinig moeite om indruk te maken. De bleke boog zich naar mij toe. Mijn bloed werd karnemelk.

‘En?’

Ik knikte.

[p. 35]

‘Hoeveel?’

Ik haalde mijn rechterhand onder het tafelblad vandaan en stak twee vingers op.

‘Hoe duur?’

Ik deed er twee vingers bij, balde mijn vuist en stak nog eens twee vingers op.

De bleke boog zich naar de twee hoeden. Even was er overleg.

‘Vierhonderd lijkt ons een betere prijs.’

Ik fixeerde mijn blik op een ansichtkaart die schuin achter hem aan de muur hing. Buiten raasde een bromfiets voorbij.

‘Vijfhonderd.’

Over mijn lijk, dacht ik. Zeshonderd en geen cent minder.

‘Vijfhonderdvijftig.’

Ik hield het niet meer. Ik knikte. Aan de overkant werd weer gefluisterd.

‘Driehonderd nu, en de rest volgende week.’

Ik had de moed niet om alles weer op losse schroeven te zetten, schoof het pakketje over tafel, nam het geld dat onder tafel werd gestoken aan, wat nog een heel gedoe was, en verdween. Om de hoek realiseerde ik mij dat Herman weer met de rekening was blijven zitten. Onwillekeurig kneep ik in mijn remmen. Even balanceerde ik naast de stoeprand.

Toen dacht ik: Bekijk het ook maar met je rare gedoe, en reed verder.

Thuis begon mijn moeder te zeuren.

‘Heb jij de lever bij de andere worst in het zakje gedaan? Dat is niet lekker. Lever moet apart. Anders gaat alles naar lever smaken.’

Ik snauwde haar af.

‘Zanik niet met je worst.’

Naarmate de week vordeerde werd ik hondser. Ik beet niet, maar blaffen deed ik des te meer. 's Ochtends stapte ik zachtjes vloekend in de trein, en 's avonds kwam ik er inwendig tierend weer uit. Dat duurde tot Herman mij donderdagavond af kwam halen. Hij bracht slecht nieuws.

‘Ze zijn gepakt.’

Ik schrok er niet van. Ik had het aan zien komen. Herman vertelde gejaagd verder. ‘Ze zijn naar Brabant gelift. Daar zijn ze aangehouden. Langs de snelweg. Ze hebben een nacht op het politiebureau gezeten. Gelukkig is hun vader dokter. Ze zijn er met een

[p. 36]

waarschuwing vanaf gekomen. Maar de hasj zijn ze kwijt. In beslag genomen.’

‘Zijn ze verhoord?’

‘Ja, maar ze hebben je naam niet genoemd. Ze hebben gezegd dat ze niet wisten wie je was.’

Er gleed een last van mijn schouders. Ik zuchtte.

‘Ik heb gezegd dat ze je moeten betalen. Dat je ze anders zou pakken. Ik heb gezegd dat je keihard was. Morgen komen ze. Zal ik meegaan?’

Ik knikte. In de verte baste een hond. ‘Hasj, hasj, hasj.’

Ik kon het niet meer horen.

‘Tot morgen.’

De gezichten onder de hoeden zagen bleek. ‘Jullie hebben een dokter nodig.’ Ik zei het niet. De jongen schoof een envelop over tafel. Zijn hand trilde. Ik knikte kort. De jongen en het meisje stonden op en haastten zich struikelend naar de deur. Ik keek ze verbaasd na. Waarom zo bang? Ik herinnerde mij wat Herman de avond ervoor gezegd had. Keiharde gangster. In elkaar slaan. Ik maakte de envelop open. Twee tientjes, een rijksdaalder, twee guldens en twee kwartjes. Zakgeld.

Ik begon mij te schamen. Moet dat nou zo? Waar was ik mee bezig? Nadat ik had afgerekend liep ik met Herman naar buiten.

‘Wat ze volgende week betalen mag jij hebben,’ zei ik. ‘Voor je hulp. Zeg maar dat ze de rest mogen laten zitten.’

Herman keek mij verbaasd aan.

Op weg naar huis besloot ik met de handel te stoppen.

Robert werkte inmiddels niet meer op de fabriek. Maandagmiddag ging ik naar zijn kamer om te vertellen wat ik had besloten. Ik had verwacht dat hij het lakoniek zou opvatten, maar dat kwam niet uit. Hij werd lijkbleek, en dook in elkaar alsof hij een pak slaag verwachtte. Lange tijd keek hij zwijgend naar de vloer.

‘Maar we deden toch samen,’ zei hij tenslotte. Zijn stem trilde. ‘We gingen toch samen doen?’

‘Je kan toch met een ander verder gaan?’ Robert keek mij radeloos aan.

‘Ik heb niemand anders,’ zei hij schor. ‘Jij bent mijn beste vriend.’

[p. 37]

Ik kreeg het benauwd. Ik voelde dat ik wat moest zeggen. Maar wat? Was ik maar weg. Ik bleef naar woorden zoekend op het randje van het bed zitten. Na een half uur stond ik op.

‘Tot ziens,’ zei ik aarzelend. Robert zei niets terug. Ik sloop de trap af. Beneden bleef ik even staan. Toen trok ik zachtjes de deur achter mij dicht.

Zo leerde ik dat ik voor de handel niet deugde en ving ik een glimp op van iets wat ik niet kende: eenzaamheid. Dat hadden ze bij ons op het dorp niet.