De Tweede Ronde. Jaargang 8

[p. 105]

De man met de voetbalschoenen
Il'f en Petrov
(Vertaling Sjifra Herschberg)

De man die zich een weg door de gang van de instelling baande leek niet op een gewone bezoeker. Zijn blik was niet onzeker en ook zijn kleding was niet helemaal gewoon: een jas met een gele leren kraag, een persianer muts en blauwige voetbalschoenen, maar zonder noppen.

Hooghartig duwde hij de secretaresse opzij en betrad onaangekondigd de kamer van het hoofd van de instelling. Daar was op dat moment net een buitengewone vergadering aan de gang.

Iedereen keek verstoord op en het hoofd van de instelling slaakte zelfs een woedende kreet, iets als ‘donder op’ of ‘ga zitten’.

‘Stoor ik soms?’ vroeg de man met de voetbalschoenen.

‘We hebben Buitengewone,’ antwoordde het hoofd onbeschoft.

‘Ik kan ook weggaan.’

‘Goed. Doet u dat.’

De man zette zijn persianer muts weer goed op zijn hoofd en zei met een dreigende glimlach: ‘Dan ga ik. Maar wilt u dan zo goed zijn de verantwoording op u te nemen. Die leg ik bij u.’

Die woorden klonken zo plechtig dat het leek alsof de onbekende van plan was een blikken grafkrans met moiré linten op het hoofd van de afdeling te leggen.

Het hoofd schrok. Hij kon absoluut niet tegen verantwoordelijkheid en daarom zei hij haastig: ‘Waar gaat het om? Gaat u zitten, kameraad.’

De man nam een goede stoel en begon: ‘Wat denkt u? Moeten we de techniek aan de massa brengen?’

‘Ja.’

‘Of vindt u dat misschien niet nodig? Zegt u het maar gerust. Dan ga ik.’

‘Hoezo, niet nodig! Ik was het toch direct met u eens.’

‘Nee,’ zei de onbekende. ‘Ik zie dat u tegen de technische propaganda bent. In theorie bent u er helemaal voor, maar in de praktijk... Er zit niets anders op dan de verantwoording bij u te leggen.’

Hij dacht even na en voegde er aan toe: ‘En ook bij de buiten-

[p. 106]

gewone vergadering. Ik ga.’

Op dat moment stond iedereen in de kamer de verschrikkelijke grafkrans ineens helder voor ogen. Daarnet was het nog zo aangenaam geweest, ze zaten allemaal rustig bij elkaar, wisselden van gedachten, dronken thee, deden niemand kwaad - en ineens verschijnt daar die verschrikkelijke onbekende.

‘Op mijn erewoord,’ zei het hoofd, ‘wij zijn met hart en ziel...’

‘Met hart en ziel,’ bevestigden de leden van de vergadering niet op hun gemak.

De onbekende met de leren revers liet zich nog lang smeken en bidden.

‘We moeten een theater van de technische propaganda organiseren,’ zei hij eindelijk. ‘Snapt u?’

Niemand snapte er iets van, maar de nieuwkomer legde alles snel uit.

‘Het wordt een theater op absoluut nieuwe grondslagen. Het stuk is er al. Dat wil zeggen, het is er nog niet helemaal, maar het komt er aan. Een fantastisch stuk over motoren.’

Hij schrijft het zelf, de man met de voetbalschoenen. Acteurs zullen er niet zijn. Decors komen er ook niet. Eigenlijk komt er niets, en daarom hoeft niemand zich ergens zorgen over te maken. Er is alleen een ruimte nodig, en wat geld, dertigduizend. Alle verantwoording neemt hij, de man met de persianer muts, op zich. (Een zucht van verlichting.)

‘Er zit mij maar één ding dwars’ zei het hoofd, ‘waar halen we een ruimte en dertigduizend vandaan?’

‘Nee, ik merk het al, ik kan beter gaan,’ sprak de onbekende droog. ‘Met mensen die het uiterst belangrijke vraagstuk van de technische propaganda bezoedelen wil ik niets te maken hebben. Maar de verantwoording leg ik...’

Allen wierpen zich onder het stamelen van allerlei meelijwekkende woorden op de onbekende. Een ruimte was gauw gevonden, evenals de dertigduizend en ook nog zo'n vierduizend als voorschot voor het garderobecollectief van het toekomstige theater. In de paniek vergaten ze zelfs de onbekende naar zijn naam te vragen. Lang dachten ze dat zijn naam Ljoetikov was, maar later bleek dat hij helemaal geen Ljoetikov heette maar Copernicus, alleen niet naar dé Copernicus, maar naar een volslagen onbekende.

Drie maanden lang kwam Ljoetikov-Copernicus bij het hoofd,

[p. 107]

ging op diens bureau zitten, wipte met zijn voeten die niet langer in voetbalschoenen maar in bottines met leren zool gestoken waren, en eiste geld.

‘De première is binnenkort,’ zei hij. ‘Het wordt geweldig. Geen decors, geen acteurs, niets. De voorstelling is zonder souffleur.’

‘Hoezo, zonder souffleur?’ vroeg het hoofd gekweld.

‘Nee, Jacob, je onderschat de technische propaganda,’ antwoordde Copernicus. ‘Je bedondert de boel.’

‘Hoe heet het stuk?’

‘Zonder titel. Dat is de hele grap. Geen titel, geen rekwisieten, geen moer. Het wordt geweldig. Het eerste theater in zijn soort ter wereld. Wees trots Jacob. De toneelwereld zal je op handen dragen. De grote Litovski zal je zien staan.’

‘En de verantwoording?’

‘Die draag ik.’

De opvoering liep wat vertraging op ten opzichte van de gestelde termijn, maar zeven maanden na het begin van de grote strijd voor de nieuwe onderneming op het gebied van de techpropaganda kondigde Ljoetikov-Copernicus dan toch de première aan.

De uitnodigingen leverde hij persoonlijk af. Bij die gelegenheid had hij een roze jas met een kangoeroekraag aan en om de een of andere reden had hij een koffertje in zijn hand.

De première begon om acht uur 's avonds precies.

Er was geen doek. Er waren geen rekwisieten. Er waren geen decors. Er waren geen acteurs. Op het lege, wat smerige toneel stond een houten spinklos.

‘We beginnen zo,’ kondigde Ljoetikov aan. ‘Gaat u hier vast zitten, kameraden, ik kom er zo aan.’

Toen hij een minuut of tien naar de spinklos gekeken had, fronste het hoofd van de instelling zijn wenkbrauwen en herinnerde zich dat hij dat apparaat niet lang geleden gezien had in de opera Faust van Gounod. Toen zat Gretchen aan die spinklos, en ergens in de buurt draalde Faust. Nu kwam er niemand op die spinklos af.

Ineens betrad een oud vrouwtje met een bril het toneel en zei: ‘Mensen, deze spinklos werd in het feodale tijdperk gebruikt en is de voorloper van het moderne weefgetouw. Nu, mensen, gaan we naar de foyer om ontwerpen van deze voorloper van de moderne techniek te bekijken.’

Hoestend en snuivend stroomde de hele instelling de gang op en

[p. 108]

staarde naar het ontwerp van een handweefgetouw. In plaats van haar uitleg voort te zetten stapte het oudje op het hoofd toe en verklaarde snikkend dat ze haar loon nog niet één keer had ontvangen en dat ze haar met repetities hadden afgebeuld.

‘Hoe zit het met Ljoetikov?’ vroeg het hoofd verbouwereerd. ‘Waar is hij?’

Men haastte zich de organisator van het ongehoorde theater te zoeken. Het hoofd van de instelling herinnerde zich plotseling dat Ljoetikov de laatste dagen onafscheidelijk van zijn koffer was geweest. Van angst begon zijn hoofd te schudden.

‘Zou hij misschien tussen de decors zitten?’ vroeg de secretaris.

‘Dan heb je 'm zo! Er zijn toch geen decors.’

Ljoetikov-Copernicus stond al in het kantoor van de medische dienst en sprak: ‘Geneeskunst aan de massa. Langs de weg van theatrale beïnvloeding. Snapt u? Zonder acteurs, zonder souffleur, zonder garderobe. Het Theater van infectie en farmacologie. Afgekort Tyfus. Er is alleen maar een ruimte en een beetje geld voor nodig. Wat? Dan stap ik op. Maar de verantwoording...’

De chef luisterde met verbijstering en sperde zijn goedhartige ogen wagenwijd open.

(1932)