De Tweede Ronde. Jaargang 8

[p. 14]

De schoenfabriek
Myriam Crijns

‘Ik wil echt dat je meegaat,’ zei mijn moeder, ‘je bent daar half zo duur uit als in de winkel, het geld groeit me niet op m'n rug.’

‘Ik hoef geen nieuwe schoenen deze winter, deze zwarte zien er nog prima uit,’ antwoordde ik, terwijl ik een voet in de lucht stak.

‘Och kind, moet je die hakken zien, helemaal scheefgelopen, daar krijg je nog een hernia van. Kom mee, de buren staan al bij de auto.’

Mijn moeder griste haar tas van de tafel en liep met forse tred de kamer uit. Aan het geluid van haar hakken te horen sprongen de vonken van de plavuizen. Langzaam slenterde ik achter haar aan naar buiten. Ik begreep niet wat er met me aan de hand was de laatste tijd, maar ik was altijd moe. Het leek of er remmen op mijn armen en benen zaten die me het bewegen probeerden te beletten.

‘Hallo Myriam!’ riepen mevrouw Fokke en Ellie. Ze stonden achter elkaar naast de auto te wachten tot mijn moeder het portier zou hebben geopend.

‘Wil jij voorin zitten?’ vroeg mevrouw Fokke me.

‘Nee hoor, ik zit liever achterin.’

Achterin voelde ik me tenminste iéts veiliger. Ik had een hekel aan autorijden - ik kon me te levendig voorstellen hoe het zou zijn als we een ongeluk zouden krijgen. Ik kon niet erg geloven in de goede afloop van de dingen die ik ondernam. De auto zakte diep door zijn veren toen Ellie zich in een wolk van transpiratiegeur naast me op de bank liet vallen.

Mijn moeder reed zigzaggend de oprit af. Over het algemeen was ze heel handig, maar niet als het aankwam op het besturen van vervoermiddelen. Ze reed auto alsof ze op een fiets zat waarop ze zich slechts met moeite in evenwicht kon houden.

‘Fijn dat we mee konden rijden,’ zei mevrouw Fokke, terwijl ze glimlachend naar mijn moeder omhoogkeek.

Ze was een kleine, gezette vrouw met een vooruitstekende kin en een ingevallen mond. Haar hoófd ging over in haar romp zonder hals daartussen. Ze droeg een verkreukelde bloemetjesjurk die om haar boezem spande en een wit acryl vest. Mijn moeder reageerde niet. Ze gaf de buurvrouw enkel een lift omdat ze vond dat ze iets voor haar moest doen nu Ellie zo ziek was. Mevrouw Fokke draaide zich naar me om.

[p. 15]

‘Hoe gaat het met jou op school, goed?’

‘Gaat wel,’ zei ik.

‘Gaat wel,’ bauwde mijn moeder me spottend na, ‘ze was veruit de beste van de klas bij de overgang.’

‘Dat wás ik, ja, maar ik zal nu blij zijn als ik een paar voldoendes zal krijgen op mijn kerstrapport.’

Mijn moeder begon schamper te lachen.

‘Je zult wel zakken voor je eindexamen,’ zei ze op een toon waaruit bleek dat dát onvoorstelbaar was. Ze wist niet dat ik minstens drie dagen in de week spijbelde, omdat ik er niet meer tegen kon in de klas tussen zoveel mensen opgesloten te zitten. En de dagen dat ik wel naar school ging had ik al mijn energie nodig om mijn angst te verbergen. Van de lesstof ontging me het meeste.

De buurvrouw friemelde aan het handvat van haar tas, nerveus, omdat ze blijkbaar een teer punt had aangeraakt.

‘Ja, het zal wel moeilijk zijn nu, met het eindexamen voor de deur,’ probeerde ze de zaak te sussen. ‘Ons Ellie bevalt het prima op de mulo, hè El?’

‘Ik vind het hartstikke leuk,’ lachte Ellie, ‘een lol dat we hebben in de klas!’

Ze vertelde dat een leerling die in een rolstoel zat uit de klas was gestuurd, maar geweigerd had te gaan. Toen had de leraar haar met wagen en al de klas uit willen duwen, maar omdat ze die op de rem had staan, was dat niet gelukt.

‘De hele klas lag krom,’ besloot Ellie haar verhaal.

‘Dat kan ik me voorstellen,’ zei ik en probeerde te lachen.

Ellie en ik waren tegelijk naar het lyceum gegaan. Zij was in de eerste klas ziek geworden - het bleek een ernstige, zeldzame ziekte te zijn, waarvoor ze verschillende malen operaties had ondergaan, zonder resultaat. Nu kon ze nog maar enkele tientallen meters lopen.

Een paar maanden geleden was ze voor de vijfde keer geopereerd. Haar moeder had gevraagd of ik haar niet eens wilde gaan opzoeken. Ik was op een stoel naast haar bed gaan zitten en had het gevoel gekregen dat ik niet meer overeind zou kunnen komen. Niet dat Ellie somber was; ze vertelde hoe vaak de verpleegsters een praatje kwamen maken en hoe gezellig het 's avonds was wanneer ze in haar bed naar de recreatiezaal werd gereden. Ze had een infuus in haar arm en een drain in de wond - naast haar bed hing een doorzichtig zakje waarin de gele vloeistof liep vermengd met wat

[p. 16]

bloed. Ik had mijn ogen niet van het zakje af kunnen houden, hoewel het me een misselijk gevoel in mijn maag had gegeven.

Ellie was in september naar de mulo gegaan, naar een speciale school voor lichamelijk gehandicapten. Hoewel ze wist dat ze nog maar hooguit twee jaar te leven had.

We waren de stad uit. Er hing een nevel over de weilanden. De poten van de koeien staken onder de nevel uit, van hun lijven was niets te zien. Het deed me denken aan hoe ik mezelf voelde - als een wolk die elk moment zou kunnen oplossen.

‘Kijk,’ riep Ellie opeens terwijl ze mijn arm greep, ‘een roofvogel.’

Haar hand voelde warm en klam aan. Op een paal langs de weg zat een buizerd. Toen we hem voorbij reden vloog hij op, met zijn sterke, bruine vleugels. Ik veegde, terwijl Ellie de vogel nakeek, met mijn mouw over de natte plek op mijn arm waar ze me had aangeraakt. Haar armen waren opgezet en bedekt met paarse plekjes.

‘Ons El heeft een hartstikke mooie pick-up gekregen,’ zei mevrouw Fokke.

‘Ja? Leuk!’ antwoordde ik en ik meende het. ‘Ik zou ook graag een pick-up willen hebben.’

‘Je kunt niet alles hebben,’ zei mijn moeder, ‘je bent al op dansles en bij de hockeyclub.’

‘Helaas wel,’ wilde ik zeggen, maar ik slikte de woorden op het laatste moment in, toen ik bedacht dat Ellie waarschijnlijk dolgraag zou willen dansen en hockeyen. Ik had vier van de vijf avonden dat ik dansles had op het toilet doorgebracht. Mijn moeder had me naar dansles gestuurd omdat ze vond dat dat bij de opvoeding hoorde. En ik moest leren omgaan met jongens, vooral omdat er op mijn school alleen maar meisjes zaten. De eerste keer was ik zo bang geweest dat ik niet gevraagd zou worden, dat ik al opgelucht was toen ik niet als allerlaatste door een jongen - die weliswaar een kop kleiner was dan ik - werd afgehaald.

En wat die hockeyclub betrof: daar was ik ook naar toe gestuurd - omdat ik zulke dunne benen had en rennen zo gezond zou zijn. Als de bal mijn richting uitkwam, sprong ik meestal opzij, ik was doodsbang voor dat harde kreng. Ik was door dit gedrag niet bijster populair op het hockeyveld en ik schaamde me bij elke wedstrijd over mijn gestuntel. De enige troost was, dat de dikke wollen kousen met

[p. 17]

strepen en omgeslagen randen mijn spillebenen bedekten, zodat ik dáármee tenminste niet gepest werd.

‘Je moet eens komen luisteren naar mijn nieuwe platen,’ zei Ellie tegen me. Ze noemde een aantal platen van zangers op waar ik nog nooit van gehoord had. Ik kende alleen de muziek die mijn ouders in de jaren vijftig gekocht hadden, die ik draaide op de oude pick-up die in de huiskamer stond: Gréco, Mouloudji en de vijfde symfonie van Beethoven. Zelf had ik maar één plaat: met vogelgeluiden. Als ik 's morgens vroeg op was, ging ik met mijn ogen dicht vlakbij de pick-up zitten en draaide die plaat. Dan leek het of ik in mijn eentje in een geheimzinnig bos zat.

‘Ik kom misschien weleens luisteren,’ zei ik tegen Ellie.

Tot voor kort was ik regelmatig bij hen op bezoek geweest, maar de laatste tijd vond ik het er te druk. Ellie woonde in hetzelfde huis als wij, maar zij hadden zes kinderen en twee studenten. ‘Een kippenhok,’ vond mijn moeder, ‘een stelletje viezeriken.’ Dat laatste sloeg vooral op de studenten. Eén van hen had een kamer tegenover de mijne. Hij kwam 's nachts vaak dronken thuis en kotste dan uit het raam. De volgende dag zag je hem met een bleek gezicht, met een borstel op een lange stok de muur schoon schrobben.

‘Onze Jos en onze Hans hebben me briefkes meegegeven,’ zei de buurvrouw tegen mijn moeder, ‘onze Jos wil bruine schoenen en onze Hans laarzen.’

‘Schoenen kun je niet kopen voor een ander, die moet je zelf passen. Je bederft je voeten en je rug als je op slechte schoenen loopt. Je moet niet denken dat het voldoende is de maat van een ander te weten; je moet kijken naar de breedte van de leest, de hoogte van de hak en van de hiel, de soepelheid van het leer en zo zijn er nog veel meer dingen. Je kunt beter een paar tientjes meer uitgeven aan schoenen van echt leer en een perfecte pasvorm dan aan die plastic rommel waar je je voeten mee bederft,’ antwoordde mijn moeder.

De buurvrouw trok haar voeten onder de stoel, als om haar - plastic - schoenen te verbergen. Ze kocht ze altijd op de markt.

‘De fabriek waar we nu naar toe gaan heeft schoenen met brede leesten,’ zei mijn moeder. Ik wed dat zelfs Myriam er slaagt.’

Ik schaamde me voor mijn voeten; ik had enkels als bezemstelen en waaiervormige voeten daaronder, net Katrien Duck. En als ik een rok aanhad met mijn brede, dichte schoenen leek ik Pinokkio.

Ellie had maar vier tenen aan één voet. Toen ze de eerste keer

[p. 18]

bij me kwam, liet ze hem meteen zien. Ze was er trots op, niet iedereen had vier tenen aan één voet. Kort daarna bracht ze ook een pasfotootje van zichzelf voor me mee, voor in mijn portemonnee. Ze glimlachte op de foto; ze had haar hand aan haar kin, haar ogen leken weggezakt in haar bolle gezicht en haar korte, dunne haar was vettig. Ik heb haar foto nog in een mapje zitten. Ellie is al twintig jaar dood.

We reden het dorp in. Het was een van die langgerekte dorpen die je in het noorden van Brabant vindt. De lage huisjes stonden vlak langs de kilometerslange dorpsstraat. Er waren geen voortuintjes en geen bomen. Alles was steen. Het leek of je door een lange tunnel reed.

Mijn moeder stopte bij een hoge fabriekshal van grauwe baksteen. Een lange rij mensen stond al voor de poort te wachten. In aantallen van een man of dertig werden we binnengelaten. Achter ons vergrendelde een vrouw de poort met een zware, ijzeren staaf.

Er hing een dikke lucht van leer en lijm in de hal. Ramen waren er niet. Na het buitenlicht moesten mijn ogen wennen aan de duisternis. De mensen stortten zich op de rekken en trokken her en der dozen uit de stapels. Ellie en haar moeder liepen al op kousevoeten.

‘Myriam, hoe vind je deze?’ riep Ellie, terwijl ze een voet met daaraan een stevige, suède bontlaars omhoogstak.

Een laars waarop je vele kilometers zou kunnen afleggen, een laars die vele winters mee zou kunnen gaan. Ik vond hem lelijk.

‘Lekker warm, lijkt me,’ zei ik.

Langzaam slenterde ik tussen de hoog opgestapelde dozen door. Ik begreep Ellie niet. Zelf had ik het gevoel dat alles snel af ging lopen; het leek me niet meer de moeite waard nieuwe schoenen te kopen. Ik nam een bruine schoen met een stevige hak uit de doos en trok hem aan. Hij was erg lomp, maar in elk geval breed genoeg. Ik ging op zoek naar mijn moeder, de schoenen in mijn hand. Mijn moeder paste juist een elegant, zwart exemplaar met een spitse neus. Ondanks haar brede voeten zou ze nooit haar toevlucht nemen tot plompe modellen.

‘Ze zijn me een beetje te groot,’ zei ik, terwijl ik haar mijn schoenen voorhield, ‘maar ik neem ze toch maar.’

‘Erg charmant zijn ze niet, vind je wel? Zoek toch nog wat ver-

[p. 19]

der, kind, ze hebben toch keus genoeg, het is belachelijk om meteen het eerste het beste paar te nemen. Heb je al gezien...’

Ik zag de mond van mijn moeder bewegen. De woorden vlogen kris-kras door de lucht en vermengden zich met de stemmen van de mensen. Ik kon me niet meer verroeren en hapte naar lucht. Ik moet hier heel gauw weg, dacht ik, ik moet onmiddellijk weg vóór het te laat is. Stijf liep ik in de richting van de uitgang waar een vrouw de wacht hield.

‘Wilt u eruit?’ vroeg ze.

Ik knikte. Ze haalde de staaf van de haak en opende de poort. Met gebogen hoofd liep ik langs de wachtende rij mensen naar de auto. Ik steunde op de motorkap, die nog een beetje warm was. Ze leken zo veraf en zo wit, mijn handen, als die van een vreemde. Ik wendde mijn blik af. De lucht leek zo ontzagwekkend hoog opeens. Ik was een speldeknop. Een golf van misselijkheid spoelde door mijn lichaam. Ik strompelde naar het slootje voor de auto en boog me voorover om te braken.

‘Wat heb je? Ik zag je opeens weglopen.’

Naast me zwom Ellies gezicht. Ik zat in het gras en transpireerde hevig.

‘Ik voelde me niet goed.’

Ellie legde haar hand op de mijne. Ik greep hem vast.

‘Ik ben bang.’

Het was eruit eer ik er erg in had. ‘Ik ben bang dat ik doodga,’ wilde ik zeggen, maar ik slikte de woorden in.

‘Waar ben je dan bang voor?’ vroeg Ellie.

‘Ik weet het niet.’

‘Je hebt misschien iets verkeerds gegeten.’

‘Ja, misschien.’

‘Waar was je opeens?’ vroeg mijn moeder, terwijl ze, beladen met dozen, de klep van de auto openmaakte. De buurvrouw, met een stapel waar ze zelf achter verdween, dribbelde achter haar aan.

‘Ik was misselijk geworden,’ antwoordde ik.

Nu ik me weer kon ontspannen, voelde ik de tranen omhoogkomen. Ik probeerde ze in te houden en kroop naast Ellie op de achterbank. Vóór me het wijd uitstaande, geblondeerde kapsel van mijn moeder, dat stijf stond van de lak. Ellie zei niks, maar legde haar hand op mijn knie die hevig trilde. Ik zag de paarse vlekjes op haar armen. Een geur van leer en lijm vulde de auto.