De Tweede Ronde. Jaargang 6
(1985)– [tijdschrift] Tweede Ronde, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 215]
| |
Vier epigrammen
| |
[pagina 216]
| |
Aan een PausEen paar dagen voordat jij overleed, had de dood
het oog laten vallen op een leeftijdgenoot van jou:
op je twintigste was jij student, hij los werkman,
jij deftig en rijk, hij een plebejersjongen:
maar dezelfde dagen hebben boven jullie een goudglans gelegd
over oud Rome dat zich juist zo vernieuwde.
Ik heb zijn lijk gezien, arme Jantje Pet.
Hij zwierf 's nachts dronken bij de Veiling rond,
en lijn 18, richting Circus, heeft hem gegrepen
en een stuk meegesleurd over de rails tussen de platanen:
een uur of zo lag hij daar, onder de wielen:
wat volk liep te hoop om hem te bekijken,
in stilte: het was laat, er kwamen niet veel mensen voorbij.
Eén van die mannen die bestaan omdat jij bestaat,
een oude politieagent, net zo'n maffiagozer,
schreeuwde tot wie te dichtbij kwam: ‘Opzooien!’
Toen kwam er een ambulance om hem te vervoeren:
het volk vertrok, er stond nog een kluitje hier en daar,
en de bazin van een nachtkroeg even verderop,
die hem kende, zei tegen iemand die er net aankwam
dat Jan Pet onder een tram was gekomen, aan zijn eind was.
Een paar dagen later was jij aan je einde: Jan Pet behoorde
tot jouw grote kudde van Rome en heel de mensheid,
een arme zatlap, zonder thuis en zonder bed,
die 's nachts rondzwierf en leefde van wie-zal-'t-zeggen.
Jij wist er niets van: zoals je niets wist
van duizenden vernederden meer zoals hij.
Misschien ben ik grof als ik me afvraag waarom
volk als Jan Pet jouw liefde niet waard was.
Er zijn schandalige plekken, waar moeders en kinderen
in voorhistorisch stof leven, in modder van vroeger eeuwen.
Echt niet ver van waar jij hebt gewoond,
in het zicht van de fraaie koepel van de Sint-Pieter,
ligt één van die plekken, De Jasmijn...
Een heuvel, doorsneden door een greppel, en beneden,
tussen een open riool en een rij nieuwe flats,
een massa droeve bouwsels, geen huizen, varkenskotten.
Eén gebaar slechts van jou, één woord van jou,
| |
[pagina 217]
| |
en jouw kinderen daar hadden een huis:
jij hebt geen gebaar gemaakt, geen woord gesproken.
Er werd jou niet gevraagd Marx te vergeven! Een torenhoge
vloedgolf van generaties en generaties
scheidde jou van hem, van zijn heilsleer:
maar gaat het in jouw heilsleer niet over mededogen?
Duizenden mensen hebben onder jouw pontificaat,
vlak voor jouw ogen, in stallen en kotten gewoond.
Je wist, zondigen is niet: het kwade doen;
het goede laten, dat is zondigen.
Hoeveel goed kon jij doen! En je hebt het niet gedaan:
jij bent de grootste zondaar aller tijden.
| |
VII. A un figlio non natoIn fondo a quel candido ponte nuovo sul Tevere
finito dai cattolici per non smentire i fascisti,
tra i fregi, i cippi, i falsi frammenti, i finti ruderi,
un gruppo di donne aspettava i clienti al sole.
Tra queste c'era Franca, una venuta da Viterbo,
bambina, e già madre, che fu la piú svelta:
corse allo sportello della mia macchina, gridando,
cosí sicura che non potei disingannarla:
salí, si accomodò, allegra come un ragazzo,
e mi condusse verso la Cassia: passammo un bivio,
corremmo per una strada abbandonata al sole
tra cantieri di gesso e casupole tripoline,
e arrivammo al suo posto: era un praticello
sotto un'altura cosparsa di borraccine e grotte.
Un vecchio cavallo marrone, in fondo, sull'erba umida,
un automobile vuota, in mezzo ai cespugli,
e non lontano, qua e là, festosi echi di spari:
tutt'intorno era pieno di coppie, ragazzi e poveri.
In quei giorni la mia vita, il mio lavoro erano pieni,
nessuno squilibrio, nessuna paura mi minacciava:
ero andato avanti per anni, prima per fisica grazia,
- mitezza, salute e entusiasmo che ho avuto nascend
poi per una luce di pensiero, benché incerto ancora,
- amore, forza e coscienza che ho acquistato vivendo
Eppure, primo e unico figlio non nato, non ho dolore
che tu non possa mai esser qui, in questo mondo.
| |
XII. A un PapaPochi giorni prima che tu morissi, la morte
aveva messo gli occhi su un tuo coetaneo:
a vent'anni, tu eri studente, lui manovale,
tu nobile, ricco, lui un ragazzaccio plebeo:
ma gli stessi giorni hanno dorato su voi
la vecchia Roma che stava tornando cosí nuova.
Ho veduto le sue spoglie, povero Zucchetto.
Girava di notte ubriaco intorno ai Mercati,
e un tram che veniva da San Paolo, l'ha travolto
e trascinato un pezzo pei binari tra i platani:
per qualche ora restò lí, sotto le ruote:
un po' di gente si radunò intorno a guardarlo,
in silenzio: era tardi, c'erano pochi passanti.
Uno degli uomini che esistono perché esisti tu,
un vecchio poliziotto sbracato come un guappo,
a chi s'accostava troppo gridava: ‘Fuori dai coglioni!’
Poi venne l'automobile d'un ospedale a caricarlo:
la gente se ne andò, restò qualche brandello qua e là,
e la padrona di un bar notturno, piú avanti,
che lo conosceva, disse a un nuovo venuto
che Zucchetto era andato sotto un tram, era finito.
Pochi giorni dopo finivi tu: Zucchetto era uno
della tua grande greggia romana ed umana,
un povero ubriacone, senza famiglia e senza letto,
che girava di notte, vivendo chissà come.
Tu non ne sapevi niente: come non sapevi niente
di altri mille e mille cristi come lui.
Forse io sono feroce a chiedermi per che ragione
la gente come Zucchetto fosse indegna del tuo amore.
Ci sono posti infami, dove madri e bambini
vivono in una polvere antica, in un fango d'altre epoche.
Proprio non lontano da dove tu sei vissuto,
in vista della bella cupola di San Pietro,
c'è uno di questi posti, il Gelsomino...
Un monte tagliato a metà da una cava, e sotto,
tra una marana e una fila di nuovi palazzi,
un mucchio di misere costruzioni, non case ma porcili.
Bastava soltanto un tuo gesto, una tua parola,
perché quei tuoi figli avessero una casa:
tu non hai fatto un gesto, non hai detto una parola.
Non ti si chiedeva di perdonare Marx! Un'onda
immensa che si rifrange da millenni di vita
ti separava da lui, dalla sua religione:
ma nella tua religione non si parla di pietà?
Migliaia di uomint sotto il tuo pontificato,
davanti ai tuoi occhi, son vissuti in stabbi e porcili.
Lo sapevi, peccare non significa fare il male:
non fare il bene, questo significa peccare.
Quanto bene tu potevi fare! E non l'hai fatto:
non c'è stato un peccatore piú grande di te.
| |
[pagina 218]
| |
Aan BertolucciHet verleden leeft: ook hier. Hier, het oude boerenland,
hervonden, hierboven, waar het, voor ons, eeuwiger is.
Het zijn de laatste dagen, of zeg maar, 't zijn de laatste jaren,
van geploegd land met rijen stronken langs de sloten,
van sneeuwslijk rondom de moerbeien zojuist gekapt,
van nog groene dijken langs droge greppels.
Ook hier: waar de heiden christen was, en met hem
zijn grond, het land dat hij bebouwde.
Een nieuwe tijd zal dit alles tot niets terugbrengen:
en daarom kunnen we het betreuren: met zijn duistere
barbarenjaren, zijn Romaanse aprilmaanden.
Wie het straks niet meer kent, dit land dat overleefde,
hoe zal die ons kunnen begrijpen? Zeggen wie wij geweest zijn?
Maar wij zijn het die hem moeten begrijpen,
opdat hij geboren wordt, al is hij te laat voor deze dagen van licht,
voor deze schitterende wintereinden,
in het zacht en stormig Zuiden, in het donkerbewolkte Noorden...
| |
IV. A BertolucciSopravvivenza: anch'essa. Essa, la vecchia campagna,
ritrovata, quassú, dove, per noi, è piú eterna.
Sono gli ultimi giorni, o, è uguale, gli ultimi anni,
dei campi arati con le file dei tronchi sui fossi,
del fango bianco intorno ai gelsi appena potati,
degli argini ancora verdi sulle rogge asciutte.
Anche qui: dove il pagano fu cristiano, e con lui
la sua terra, il suo campo coltivato.
Un nuovo tempo ridurrà a non essere tutto questo:
e perciò possiamo piangerlo: con i suoi bui
anni barbarici, i suoi romanici aprili.
Chi non la conoscerà, questa superstite terra,
come ci potrà capire? Dire chi siamo stati?
Ma siamo noi che dobbiamo capire lui,
perché lui nasca, sia pure perso a questi chiari giorni,
a queste stupende stasi dell'inverno,
nel Sud dolce e tempestoso, nel Nord coperto d'ombra...
| |
[pagina 219]
| |
Aan een GeestAlleen omdat je dood bent, kon het dat ik met je spreek als met een mens:
anders zouden jouw wetten mij dat hebben belet.
Niemand verdedigt je nu nog; de dode geordende wereld
waarvan jij zoon en meester was, laat je alleen.
Onthutst oudemannenlichaam, stotterende geestverschijning,
die begint te verzinken, teloorgegaan, in de tijd:
tenslotte dan ben je mij een broeder, verenigen haat en liefde ons,
zijn mijn nog levend lijf en jouw lijk
aaneengesnoerd door een band die geesten van ons maakt.
Maar voor één veroordelend woord tegen jou gezegd,
arme zondaar, uitgekleed, vernederd door de dood,
ontbloot en meelijwekkend als een kale vogel,
hoeveel woorden moet ik daarvoor ook nu nog inslikken!
Je hebt een lege plek gelaten, en op die plek
begint een ander, onkwetsbaar want levend, te heersen.
Maar ‘de dood zal niet heersen’! Alleen in deze absurde staat
waar, boven ons gesteld, Byzantium en Trente overleven,
heerst de dood: maar ik ben niet dood, en zal spreken.
| |
XVI. A uno SpiritoSolo perché sei morto, ho potuto parlarti come a un uomo:
altrimenti le tue leggi me l'avrebbero impedito.
Nessuno ti difende, adesso: il mondo morto e istituito
di cui eri figlio e padrone, ti lascia solo.
Attonita salma di vecchio uomo, balbettante fantasma,
che cominci, sperduto, a affondare nei tempi:
finalmente mi sei fratello, odio e amore ci uniscono,
il mio corpo ancora vivo e il tuo cadavere
sono stretti da un legame che ci rende spiriti.
Ma per una parola di condanna detta contro di te,
povero peccatore, spogliato, degradato dalla morte,
reso nudo e implorante come un implume,
quante parole devo comprimermi ancora in cuore!
Hai lasciato un posto vuoto, e, in questo posto,
in altro, intoccabile perché vivo, comincia a regnare.
Ma ‘morte non regnerà’! Solo in questo assurdo stato
love sopravvivono, sopra di noi, Bisanzio e Trento,
regna la morte: ma io non sono morto, e parlerò.
|
|