De Tweede Ronde. Jaargang 4

[p. 40]

Essay

[p. 41]

Normgedichten door Du Fu; een inleiding
W.L. Idema

Du Fu (712-770) wordt dikwijls in één adem genoemd met Wang Wei (699-759) en Li Taibai (701-762), als de drie belangrijkste dichters van de zogenaamde Hoge Tang (700-765), de periode van grootste bloei van de poëzie tijdens de Tang-dynastie (618-906). William Hung gaf zijn uitvoerige studie over Du's leven en werk zelfs de titel Tu Fu: China's Greatest Poet (Cambridge, Mass., Harvard Univ. Press, 1952). Slechts weinig Chinese critici uit heden en verleden zullen geneigd zijn dit oordeel aan te vechten.

In het Westen is Du's populariteit echter achtergebleven bij die van Wang Wei en Li Taibai. Zijn werk is ons veel minder direct toegankelijk dan de heldere natuurlyriek van de eerste of de extatische lofzangen op de wijn van de tweede. De thematiek van Du's werk is uitgesproken confuciaans. Het confucianisme leerde dat een heer geen hoger roeping had dan als ambtsdrager zijn vorst te steunen in diens heilswerk van het ordenen van maatschappij en kosmos. Het welzijn van de staat is dan ook het centrale onderwerp in Du's oeuvre. Terwijl de overgrote meerderheid van de bewaarde gedichten van Wang Wei en Li Taibai werd geschreven voor 756, stammen Du's belangrijkste gedichten uit zijn laatste levensjaren.

Na bijna een halve eeuw van binnenlandse vrede en groeiende welvaart kwam in najaar 755 in het huidige Peking de Sogdische generaal in Chinese dienst, An Lushan, aan het hoofd van de grensgarnizoenen in opstand. Het jaar daarop veroverde hij de hoofdstad Chang'an, het huidige Sian, in noordwest China. Ofschoon keizerlijke troepen het jaar daarop de hoofdstad heroverden en in 763 de opstand nominaal was onderdrukt, werd China tot het einde van de achtste eeuw geteisterd door voortdurende staatsgrepen, opstanden en burgeroorlogen. Du's gedichten leggen getuigenis af van de gruwelen die het krijgsgeweld met zich bracht en de ontberingen die hijzelf en zijn vrouw en kinderen leden. Bovenal verwoorden zij zijn wanhoop niet in de gelegenheid

[p. 42]

te worden gesteld een bijdrage te leveren tot het herstellen van rust en orde, en geven zij uitdrukking aan een besef van totale verlatenheid in een verworden wereld.

Vanaf najaar 756 tot voorjaar 757 verbleef Du (als gevangene van de opstandelingen?) in Chang'an. ‘Maannacht’, ‘Tijdens sneeuwval’ en ‘Lenteaanblik’ werden in deze periode geschreven. ‘Maannacht’ is een van de beroemdste liefdesgedichten uit de Chinese literatuur. De plaatsnamen in dit gedicht zijn ongetwijfeld ironisch gebruikt: Fuzhou heeft dezelfde uitspraak als ‘gouw van geluk’, Chang'an betekent ‘eeuwige vrede’. De vergelijking tussen de geliefde en de maan (in het bijzonder de wonderschone maangodin Chang'e) is heel oud in de Chinese poëzie. Bij de laatste regels van ‘Lenteaanblik’ dient men te bedenken dat tot de verovering van China door de Mandsjoes in 1644, Chinese heren hun lange haren opgestoken in een wrong onder een kap droegen.

Na in 757 uit Chang'an gevlucht te zijn, bekleedde Du een ondergeschikte functie aan het keizerlijk hof. Vanaf 759 verbleef hij enkele jaren in het zuidwestelijke Sichuan, als adviseur van de gouverneur van die provincie. Hij woonde in deze tijd met vrouw en kinderen in een dorp even buiten de provinciale hoofdstad Chengdu, ‘de Brokaten Stad’ van ‘Vreugde over de regen, tijdens een lentenacht’. Te oordelen naar ‘Dorp bij de stroom’ moeten deze jaren een van de gelukkigste perioden in zijn leven hebben gevormd. Maar ook ‘Slapeloze nacht’ werd in 764 in Chengdu geschreven.

Du sleet zijn laatste levensjaren zwervend van stad naar stad in Sichuan, Hubei en Hunan, op zoek naar een nieuwe patroon. Vaak reisde hij per boot over de belangrijkste verkeersader van dit gebied, de Yangzi (de ‘Rivier’ of ‘Grote Rivier’ in ‘Op de Rivier’, ‘Gevoelens 's nachts tijdens een reis’, en ‘Bij het bestijgen van een hoogte’). De moderne provincies Hubei en Hunan beslaan het grondgebied van de oude staat Chu.

De tien hier vertaalde gedichten van Du zijn alle normgedichten (lüshi). Du geldt als de eerste grootmeester van deze bijzondere vorm van shi-poëzie. Normgedichten tellen acht regels en hebben een uniforme regellengte van vijf dan wel zeven syllaben. Zoals in alle vormen van shi-poëzie valt de regel vrijwel steeds samen met een grammaticale zin. De regels drie en vier dienen parallel te zijn, dat wil zeggen dat beide zinnen eenzelfde syntactisch patroon vertonen en op overeenkomstige posities contrasterende woorden

[p. 43]

uit dezelfde betekeniscategorie gebruiken. Ook regels vijf en zes moeten parallel zijn. Maar het slotcouplet mag onder geen beding parallellie vertonen, hier is zelfs een voorzichtig enjambement toegestaan.

Du Fu's leven en werk zijn onderwerp van een volumineuze secundaire literatuur in het Chinees en Japans. De belangrijkste studie in een westerse taal is het al genoemde boek van William Hung. Erwin von Zach, Tu Fu's Gedichte (Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1952, 2 dln.), is een prozaïsche vertaling van Du Fu's volledige poëtische oeuvre. Tu Fu, Selected Poems (Peking: Foreign Languages Press, 1962) biedt een representatieve keuze in de herdichting van Rewi Alley, de afzonderlijke gedichten zijn nauwelijks toegelicht. David Hawkes, A Little Primer of Tu Fu (London: Oxford Univ. Press, 1967) biedt slechts vijfendertig gedichten; de Chinese tekst van elk gedicht is woord voor woord weergegeven, voorzien van uitvoerige toelichtingen, en vertaald. A.R. Davis, Tu Fu (New York: Twayne, 1971) is een beknopte eerste inleiding. Arthur Cooper, Li Po and Tu Fu (Harmondsworth: Penguin Books, 1973) biedt een kleine keuze uit Du's gedichten in metrische, en soms berijmde, vertalingen. Vanzelfsprekend ontbreekt Du in geen enkele overzichtsgeschiedenis van de traditionele Chinese literatuur of algemene bloemlezing van poëzie. Een centrale plaats neemt hij in in Stephen Owen, The Great Age of Chinese Poetry, The High T'ang (New Haven: Yale Univ. Press, 1981), pp. 183-224.