De Tweede Ronde. Jaargang 4

[p. 12]

Grietje Forever
L.H. Wiener

In 1957 was Grietje Heerkens onze hulp-in-de-huishouding; dienstmeisje heette dat in die tijd. Zij was toen een jonge vrouw met dikke bolle wangen, dikke bolle billen en dikke bolle borsten; een meisje dat aan alle kanten uit het leven leek te barsten en in mijn fantasie vaak boven op mijn hoofd ging zitten.

Mijn ouders hadden de gewoonte alles achter zich te laten slingeren in waarlijk gigantiese hoeveelheden: boeken, kleding, eetgerei, stoffen garens en band, vaatwerk, korrespondentie, instrumenten, planten, meubelstukken etc. Zonder Grietje zouden wij absoluut naar de kelder zijn gegaan, als we er nog bijkonden.

Ik was twaalf en smartelijk verliefd op haar.

Mijn moeder had thuis een atelier ingericht met twee naaimachines, een snijtafel en een wand met kledingrekken. In dit atelier bereidde ze modeshows voor. Onder de kniptafel stond een grote, rechthoekige rieten mand voor stoffenresten, waarin ik de mooiste dromen droomde, die meestal betrekking hadden op Grietje en die als ze bewaarheid waren geworden waarschijnlijk mijn dood ten gevolge zouden hebben gehad.

Grietje hielp ons maar één dag per week, zodat mijn leven zo goed als zinloos was.

Ik geloof dat wat ik aan geheimzinnige gevoelens voor Grietje koesterde en de hete mijmeringen waardoor ik mij liet meeslepen later sex zou gaan heten. Zo werkten de twee borstzakken in een van haar khaki blouses sterk op mijn verbeelding; als je daar eens zou kunnen inkruipen dan zat je goed, dacht ik. Warm en beschut. Je zou onder het lopen wel geweldig heen en weer gesmeten worden, maar op een veerkrachtig vleeskussen. Op baren van vlees.

Oh! Kon ik maar in haar wegklimmen om nooit meer naar buiten te hoeven.

Als er niemand in de buurt was ging ik vaak tegen haar aan staan. Zomaar, met mijn gezicht in haar warmte. Zij sloeg dan haar armen om mijn hoofd en drukte me stevig tegen zich aan, alsof ze al-

[p. 13]

les begreep. De grond verdween traag draaiend onder mijn voeten vandaan, maar Grietje hield me goed vast en samen vertrokken wij, zachtjes zwevend, zachtjes wentelend, omhoog, terug naar een wereld die alleen bestond in mijn gevoel en die zo warm en veilig was dat ik wist er nooit lang te kunnen blijven.

So it must have been... after the birth of the simple light... in the first spinning place...

Hoe lang duurden die reizen?

Men kan het zich afvragen, maar hevigheid laat zich in tijd niet uitdrukken. En de afstand of diepte van mijn gevoel was niet meetbaar in de ruimte. Waar was de hemel? De hemel was achter mijn gesloten ogen en in mijn bloed, onmetelijk.

(‘Grietje, zal je altijd bij ons blijven?’)

(‘Altijd.’)

And then to awake...

Grietje vertegenwoordigde een mysterie, zij was de belichaming van een verloren wereld die niettemin nog moest worden betreden. Een verlangen naar iets dat nog niet bestond maar toch al eerder was geweest.

Dat zij tevens een vilein serpent was met demoniese macht kon ik toen nog niet weten.

Wat deed ik gedurende de rest van de week, wanneer Grietje er niet was en de chaos om mij heen zowel in letterlijke als figuurlijke zin steeds groter werd? Wat ik deed? Behalve van Grietje dromen? Ik lette op de vogels, want ik hield van vogels omdat die konden vliegen en je niet wist waar ze naartoe gingen als ze stierven. Je vond soms wel dode vogels maar de meeste zag je niet.

Zo had ik op een dag in de winter van 1957 op het strand weer eens een vogel gevonden die besmeurd met stookolie was aangespoeld. Het was geen zeekoet ditmaal, waarvan ik er al verscheidene had geholpen. Toen de vogel mij zag naderen probeerde hij nog om de zee kruipend te bereiken, maar hij werd door de uitlopende golven van de branding opnieuw het strand opgespoeld; machteloos om en om rollend. Ik greep hem uit het water weg en schatte zijn overlevingskansen. Het was een alk zag ik toen aan de korte kromme snavel met de witte dwarsstreep erover. Hij verzette zich hardnekkig tegen mijn pogingen hem te redden en pikte me venijnig. Heerlijk dier: stinkend, ten dode opgeschre-

[p. 14]

ven en evengoed vechtend voor zijn leven, uit redeloze overtuiging.

Ik nam hem mee naar huis en waste hem driemaal achtereen met Lodaline, een vloeibare zeep die in de jaren vijftig gebruikt werd door andere kinderen voor bellen blazen, door huisvrouwen voor de afwas, door aanstaande moeders voor de afdrijving en door mij voor het ontvetten van vervuilde zeevogels.

Ik deed de alk na zijn wasbeurt in een hoge, kartonnen doos met kranten op de bodem en zette die aan het voeteneinde van mijn bed neer. Het wachten was nu op de terugkeer van zijn verenvet. Als ik hem direkt weer zou hebben vrijgelaten, zou hij in één keer drie doden gestorven zijn: a) hij zou nog te zwak zijn om zelf voedsel te vinden en te vangen b) hij zou door de afwezigheid van het beschermende vet ogenblikkelijk longontsteking oplopen, al hoefde hij daar vermoedelijk niet op te wachten omdat c) eenmaal losgelaten in zee zijn verenkleed zou vollopen met water en hij spoedig zou verdrinken.

Gewoonlijk konden de vogels na een week hun vrijheid terugkrijgen en het was een mooi gezicht om ze dan halfrennend halfvliegend hun element weer te zien opzoeken.

Maar toen gebeurde er iets eigenaardigs.

De alk werd tam.

Zag hij in mij een gelijkgestemd wezen? Een bevriende relatie? Een lotgenoot misschien? Ik begreep er niets van. Maar hoe dan ook, na enkele dagen at hij stukjes wijting uit mijn hand. (De koeten moest ik tot op de dag van hun vrijlating tussen mijn knieën klemmen om zodoende met mijn vingers hun snavel te kunnen opentrekken.) Ik raakte aan de alk verknocht en het duurde niet lang of hij liep me overal na. Het was koddig om te zien hoe hij me dan volgde, waggelend en lomp, terwijl hij knorrende geluiden voortbracht. Op mijn kamer hing echter al gauw een zware, weeë lucht, veroorzaakt door de stralen kalk die hij met grote regelmaat over de grond uitspoot.

Grietje kon dit maar weinig waarderen en ik mocht die week niet tegen haar aanstaan. Zelf begreep ik wel dat deze situatie onhoudbaar was en alhoewel mijn ouders geen druk op me uitoefenden - de alk verbleef hoofdzakelijk op mijn kamer - besloot ik toch hem weer los te laten. Een alk hoorde thuis op zee en niet in een kartonnen doos, op woeste witbekakte rotsen en niet op het gespijkerd kleed.

[p. 15]

De dag voordat ik de alk naar het strand zou terugbrengen kwam Grietje. Ze was nors en afstandelijk. Ik veronderstelde dat het was vanwege de alk en ik zei haar wat ik met hem van plan was. Maar ook dat maakte geen indruk. Ik mocht weer niet tegen haar aanstaan, al had ik ervoor willen betalen. Ze ging zwijgend aan haar werk. Er was iets anders, zag ik, maar ik wist niet wat.

Er was die dag niemand thuis.

Grietje was er, de alk en ik.

Ze wilde het atelier opruimen en ging naar boven. Een poosje hoorde ik haar stommelen, maar na enige tijd werd het stil. Dat viel op. Doodstil werd het in huis.

Langzaam ging ik de trap op.

De alk sprong, trede na trede, mee naar boven.

Ik opende de deur van het atelier en zag Grietje. Ze lag te slapen, half op haar zij, op de kniptafel. Ze ademde zwaar, hoorde ik, het was haast een soort snurken. Ze moest wel doodmoe zijn. Ikzelf zou altijd zijn gaan liggen in de grote mand met stoffenresten. Enige tijd stond ik zo, met de deur nog in mijn hand, in de ban van de vrouw die daar lag. Hobbelend en snuivend kwam de alk toen het atelier in en posteerde zich tegen mijn enkel. Met schokkerige bewegingen van zijn kop keek hij in het rond, alsof hij de zaak kwam inspekteren.

Ik sloot de deur en naderde de kniptafel.

Een vreemd gevoel had zich van me meester gemaakt, een gevoel dat ik nog niet kende maar dat me willoos voortdreef naar de tafel. Zachtjes duwde ik Grietje wat meer op haar rug. Toen gingen mijn handen, met twee tegelijk en zonder dat ik enige macht kon uitoefenen rechtstreeks af op mijn noodlot, dat zij begonnen open te knopen. Ik was me er wel van bewust dat ik iets heel ergs deed, iets onherstelbaars, maar ik kon niet meer stoppen; juist daarom niet.

Hoe kon ik weten dat ik vanaf die middag Grietjes borsten met me mee zou moeten zeulen. Mijn leven lang. Voortaan altijd gebukt zou gaan onder hun last. Atlas, de Titaan, torste één bol.

Het witte vlees...

Ze droeg een flinterdunne, doorzichtige bustehouder die de rondingen volmaakte vorm gaf zonder ook maar iets aan het oog te onttrekken. Ik bracht mijn gezicht er vlakbij en staarde. Het liefst zou ik mijn hoofd ertegen drukken, mijn neus in die spleet... zodat ik geen lucht meer kreeg... die spleet waarin mijn hele hoofd

[p. 16]

zou wegzinken, zou worden opgezogen...

Mijn ogen werden al blind en mijn hoofd...

Toen werd Grietje opeens wakker. Zo plotseling dat het wel leek alsof ze niet echt geslapen had, maar slechts gedaan had alsof.

Op datzelfde moment hoorde ik de alk niezen, terwijl zijn lichaam verbrijzelde onder mijn voet.

* * *

Toen ik in de winter van 1957 voor de eerste maal de borsten zag van Grietje Heerkens, stierf mijn alk.

Dat hierbij sprake was van meer dan een ongelukkige samenloop van omstandigheden zal wel niemand denken.

Ik ook niet, destijds.

Maar toen zeventien jaar later mijn vader overleed ongeveer op het moment dat mijn handen de borsten van Grietje Heerkens betastten, begon ik te vrezen dat er een oorzakelijk verband bestond. Het was in de nacht van 26 op 27 april 1974. We lagen allebei op bed, mijn vader in Zandvoort met de hoorn van de telefoon in zijn verkrampende hand (Wie had hij nog willen bellen? Een arts? Mij?) Ik in Amsterdam met Grietje Heerkens, onze vroegere werkster, maar in die tijd praktizerend hoer.

Zij had mij niet herkend. Ik haar direkt.

De gedaanteverwisseling van een twaalfjarige vogelredder tot een negenentwintigjarige hoerenloper was waarschijnlijk groter dan die van éénentwintigjarig dienstmeisje tot achtendertigjarige prostituée.

* * *

Bijna een decennium verstreek waarin ik haar niet meer tegenkwam noch iets van haar vernam tot ik onlangs een niet nader te noemen gelegenheid in Donker Amsterdam betrad om daar mijn verjaardag in gepaste afzondering te vieren en bij het zien van de zwaar geretoucheerde dame achter de tapkast bevangen werd door een merkwaardig tweeslachtig gevoel, geheel nieuw, een vreemde mengeling van angst en verheuging.

Ze herkende me ook nu niet, net zo min als negen jaar terug, toen ik ook onverwachts oog in oog stond met onze Grietje en zij vanachter haar door een rode neonbuis verlicht venster de zo-

[p. 17]

veelste klant van die nacht wenkte.

Ik nam aan de bar plaats en sloeg haar zo onopvallend mogelijk gade bij haar konversatie met twee klanten, een man en een vrouw, terwijl ik berekende hoe oud ze nu moest zijn. Ik kwam uit op zevenenveertig. Ze was nog steeds gezet maar slapper, nog steeds zwaar maar minder gevormd en zoals alleen ik toen kon weten: niet gevaarlijk maar fataal.

Daar kwam ze aan.

Grietje Heerkens, het dienstmeisje; 1957.

Grietje Heerkens, de hoer; 1974.

Grietje Heerkens, de heks; 1983.

- Wat zal het zijn, schat...?

Ik bestelde iets stevigs.

Waarom ging ik niet weg? Waarom bleef ik als aan mijn kruk genageld zitten? Waarom liep mijn hartslag zo op en trilden mijn vingers?

- Alsjeblieft schat...

Mijn bestelling werd voor me neergezet: een ruime maat vloeibare dood, ijsgekoeld. Een ogenblik hechtte mijn blik zich aan haar blouse waarover een lange ketting hing met aan het eind een druppelvormige, in goud gevatte parel die zachtjes heen en weer rolde...

Het eigenaardige gevoel van vrees en vreugde dat mij bij binnenkomst doorvoer zwol aan in kracht en nam toen volledig bezit van me en met een schok besefte ik dat ik ze weer moest zien - die tieten - naakt, zien en betasten; ik moest ze optillen en erin knijpen. Ik moest erop zuigen, mijn zaad erover uitstoten... erop doodbloeden...

Ik was nu aan de beurt.

En ik wilde niets liever.

Uit de muziekboxen begon een platte schlager.

Ik dronk mijn glas in één teug leeg, zette het om aandacht te trekken met een bonk neer op de bar en bestelde een nieuwe volle lading. Hoe moest ik het aanleggen? Het zou wel uitdraaien op geld, maar dat was geen bezwaar. Ik schatte dat ik voldoende bij me had en ik was tenslotte jarig. Niet refereren aan haar vroegere karrière. Dat was riskant. Rechtstreeks voorstellen. Min of meer zakelijk, als transaktie. Geld was het glijmiddel. Bij alles toch.

[p. 18]

Ik keek heimelijk in haar richting. Vanwege de muziek kon ik haar stem niet horen, maar ik zag dat ze lachte om iets dat een klant had gezegd. Zou het kunnen dat zij nu al wist wat ik haar ging voorstellen? Of sterker nog: dat zij van te voren al geweten had dat ik me hier zou aandienen, dat ik dacht zelfstandig beslissingen te nemen, terwijl mijn handelingen in feite ondergeschikt waren aan haar wil? Heerlijk idee. Heerlijk loeder. Eindelijk weer gevonden.

Geleidelijk gleed alle beklemming van mij af en maakte plaats voor opluchting. Mijn handen beefden niet meer. Ook mijn hart kwam tot rust. Dat was lang geleden. Ik hield glimlachend mijn glas omhoog ten teken dat ik zo ver was.

Grietje Heerkens.

Gemene Heks.

Wist natuurlijk allang wie ik was.

Wist dat ook negen jaar geleden.

En wist vast nog veel meer.

- Nog eentje doen maar...?

Ze legde haar hand op een onbehouwen manier boven op mijn glas.

- Laten we er nog maar eentje proberen, antwoordde ik op hetzelfde horeca-toontje, maar ik voegde er direkt met mijn eigen stem aan toe:

- Je doet me denken aan mijn moeder... weet je dat...

Ze keek me verwonderd aan. Een begin van kwaadheid. Ook.

- Toen ze jong was, ging ik verder. Zo'n knappe vrouw. Niet te geloven. Sprekend.

Haar lippen vertrokken tot een verminkte grijns.

- Zeg, ga de boel effe ergens anders belazeren...

- Je gelooft me niet, maar ik meen het heus.

Ik lachte nu. Dat tutoyeren liep goed. Op het moment dat ze wilde weglopen stak ik mijn wijsvinger omhoog en zei:

- Ik bedoelde het als kom-pli...

En bij het uitspreken van de laatste lettergreep prikte ik even met mijn vingertop tegen haar hand, die nog steeds op mijn glas rustte.

- Gladjanus..., voegde ze me nu toe maar op een toon die verried dat een minder grove persoonlijkheid dan zij iets gezegd zou hebben als: mallerd of uitslover.

Het ijs was gebroken.

[p. 19]

Hoe voelde ik me nu?

Niets was echt.

Alleen gevoel was werkelijk. Ik voelde me opeens zelfverzekerd, overmoedig bijna. Maar was het háár kracht die in mij was gevloeid? Was zíj het die maakte dat ik haar genaakte - hoe moest je het zeggen - dat ik haar trachtte over te halen tot iets dat zijzelf al bekokstoofd had om mij zodoende geheel te... te viktimizeren, te slachtofferen - de woorden - te verspinnen...

Ik nam mijn notitieboekje uit mijn zak, scheurde een velletje los en schreef in blokletters:

ik wil vannacht met je mee

Toen ze mijn glas kwam brengen schoof ik het papiertje naar haar toe. Ze las het. Haar gezicht toonde geen emotie. Ze pakte mijn pen, keerde het papiertje om, schreef iets op de achterzijde en liet het mij zien:

je kan doodvallen

Las ik.

Ik keek haar nu strak aan, terwijl ik mijn portefeuille tevoorschijn haalde. Twee honderd gulden leek me een goed openingsbod. Ik legde de twee biljetten los naast elkaar op de bar. Zij liet ze liggen en liep weg. Ik liet ze eveneens liggen en begon aan mijn glas te nippen dat ik met twee handen onder mijn neus hield. Ik bleef het glas in die positie hanteren en volgde, voortdurend over de rand loerend, haar gedragingen nauwkeurig.

Er waren twee Engelssprekende mannen binnengekomen, waarschijnlijk zeelui, die al behoorlijk ver heen waren en lastig bestelden. Zeker Noren. Die eisten haar aandacht volledig op.

Maar wat ik gehoopt had geschiedde. Ze keek ineens van het andere einde van de bar om en haar blik zocht niet de mijne, maar was lager gericht. Ik zette mijn glas nu neer, haalde met enig vertoon mijn portefeuille opnieuw uit mijn zak en deponeerde een derde bankbiljet van honderd gulden.

Even later stond ze voor me.

Ze pakte het geld van de bar, vouwde het op, keek me doordringend aan en zei:

- Oké, ik sluit om één uur...

[p. 20]

Ik keek op mijn horloge.

Het was kwart voor elf.

Ruim twee uur zitten aan een bar; dat was me al eens eerder gelukt.

Mijn gedachten gleden af naar onze konfrontatie in 1974, toen zij net zo oud was geweest als ik nu. Ik had haar niets gevraagd, niets gezegd. Ik had me gedragen als een anonieme passant.

Ik hoefde dus nu ook niets los te laten.

Alles zou wel vanzelf gaan.

Hoe zou ze trouwens ‘in het leven’ terechtgekomen zijn? Je kon er niet naar vragen. Je kon het wel doen, maar ieder antwoord zou gelogen zijn. Leren leven was leren liegen.

Ik was eigenlijk alleen geïnteresseerd geweest in het voorspel.

Alhoewel, het voorspel had zich reeds voltrokken in 1957. Die nacht, zeventien jaar later, de nacht waarin mijn vader overleed, was een soort tussenspel.

Nu restte nog de apotheose.