De Tweede Ronde. Jaargang 3

[p. 16]

Het Naamloze Meisje
L.H. Wiener

Toen ik op een middag aandrang voelde om de ijskast met Rudolph aan te spreken, besefte ik voor de eerste maal dat ik begon te vereenzamen. Het was me weliswaar al eerder opgevallen dat ik af en toe in mezelf praatte, maar tot dan toe had ik er niet veel aandacht aan besteed. Het leek me nogal voor de hand liggen dat als men gedurende drie weken met zo goed als geen ander levend wezen in gesprek treedt men zo nu en dan maar eens het woord tot zichzelf moet richten.

Overigens waren het tamelijk onbetekenende zinnetjes die ik dan sprak, zoals: de chaos is groot maar ik ben groter of: de genever is bijna op. Ik denk trouwens dat ‘hardop denken’ beter weergeeft wat ik bedoel dan ‘in mezelf praten’. Het konden allerlei gedachten zijn die mij op een gegeven moment door het hoofd gingen en die dan plotseling spontaan woord vatten.

Maar toen ik dus bij het openen van de koelkast het gevoel kreeg iemand een hand te geven en ik in dit onbewaakte ogenblik het stomme apparaat ook nog Rudolph wilde noemen, schrok ik toch even. Waarom ik de ijskast had geopend wist ik ineens niet meer en ik wierp hem met kracht dicht.

Een doffe, gedempte dreun.
Binnen in het koelhuis viel iets om.

Ik ging voor de spiegel staan en keek mezelf aan. In mijn schedel woedde het dagelijkse gevecht. Het bekende, drukkende gevoel achter mijn voorhoofd, waar ik niet mee geboren was. Een regelmatig, zwaar bonzen, waardoor bij vlagen mijn hoofd leek te barsten, alsof mijn schedel te weinig ruimte bood om de klont pijn van mijn hersens te bergen.

Het werd hoog tijd met iemand weer eens wat woorden uit te wisselen. Drie weken na Het Naamloze Meisje. Zou ze er nog zijn? Zou ze nog leven?

Ik waste me grondig.
Schoor mijn baard af.

[p. 17]

 

Stak geld bij me voor spraakwater.

 

En toog op weg.

 

Op weg naar de toog.

Ik liep over de Zijlweg in de richting van café De Zwarte Swaen toen er iets eigenaardigs gebeurde. Een eend kwam van het Hasselaersplein laag vliegend de Zijlweg in en botste met een klap tegen de motorkap van een naderende auto. De vogel beschreef vervolgens met stil uiteen hangende vlerken een grote boog door de lucht en smakte daarna tegen het asfalt, waar hij bewegingloos bleef liggen.

Ik bleef staan.

Het dier lag midden op de weg en twee auto's na elkaar reden er rakelings langs. Ik dacht dat hij dood was en wilde juist verder lopen toen ik zag dat hij zich toch nog bewoog. Versuft kwam hij overeind en deed een paar wankelende stapjes, maar toen zakte hij weer door zijn poten en bleef op de weg zitten. Een vrachtwagen reed over hem heen, zonder dat de wielen hem raakten. Door de luchtdruk en wellicht vanwege een schrikreaktie rolde de eend opnieuw omver. Ik rende nu tussen het verkeer door de weg op en greep het beest beet. Het was een woerd. Ik voelde zijn hartslag bonken in de kom van mijn handen.

Wat moest ik doen?

Ik besloot hem thuis zolang in een doos te zetten en die avond te bezien wat er verder moest gebeuren. Ging hij dood dan had hij pech, werd hij beter dan zou ik hem loslaten, bijvoorbeeld bij de Bokkedoorns op de Zeeweg; daar was het een eldorado voor dit soort vogels.

Even later liep ik weer over de Zijlweg, overwegend dat er in een stad met tweehonderdduizend inwoners toch wel een aantal levenden zouden overblijven die de moeite van het aanspreken waard waren. Het Naamloze Meisje was inderdaad wel iets heel bijzonders geweest, maar nog geen week daarvoor had ik toch ook met een ander mensch kontakt weten te bewerkstelligen dat aardig genoemd mocht worden en dat tot een nog veel bevredigender resultaat had kunnen leiden ware het niet dat het mijn kontaktpersoon in eerste instantie te doen bleek om een lijfelijke konfrontatie van onze lichamen en dergelijke, terwijl het mij slechts ging om een soort verbale aanraking.

[p. 18]

Zittend op een bankje in een park spraken wij aanvankelijk over het park zelf en het weer dat zich zo bijzonder goed leende voor een gesprek in de zon, gezeten op een bankje in het park etc. Later spraken wij wat meer over onszelf met alle gevolgen van dien. Mijn gesprekspartner voorzag in zijn onderhoud als etaleur, aangezien hij graag iets kreatiefs deed. Een etalage, zo legde hij mij uit, was een kleine wereld op zich. Een verstild moment in een eigen realiteit, als ik het goed onthouden heb. De etaleur scheen op die wijze een wereld te kreëren die zijn eigen unieke sfeer ademde.

Ik knikte alsmaar, want ik begreep er niets van.

Maar tegelijkertijd voelde ik mijn verstening afnemen en begon er langzaam weer wat leven door mijn aderen te sijpelen. Hier was tenminste een vriendelijk medemensch die mij iets over zichzelf vertelde. Etalages, toe maar. En het verstilde moment in een eigen unieke wereld.

- Ik hou gewoon van etalages, zei mijn bankgenoot, in alle eenvoud samenvattend wat hem bewoog.

- Ik sta er vaak voor te kijken, beaamde ik.

- Er valt zoveel te zien dat niet direkt opvalt, vervolgde hij nu geestdriftig.

- Er zit waarschijnlijk wel veel symboliek in het etalage-wezen, probeerde ik daarop.

- Symboliek? Het is gewoon het leven zelf. Maar een moment dat verstild is. Een etalage is eigenlijk een uitgebeelde foto.

- O ja, op die manier...

- Let's go to my place..., zei hij toen.

Waarom hij plotseling in het Engels overging bleef mij onduidelijk, maar zijn bedoelingen begreep ik beter toen hij zijn hand op mijn bovenbeen plaatste en zachte, knedende bewegingen begon te maken.

- No thanks..., zei ik en liep weg.

Dat voorval had zich in de stad Amsterdam afgespeeld, een stad met een miljoen inwoners. Zou dat nu betekenen dat men in de stad Amsterdam vijfmaal zoveel kans heeft een kontakt te leggen als in de stad Haarlem?

In het café De Zwarte Swaen bevonden zich geen menschen, dat wil zeggen, aan de lange stamtafel zaten enkele oudere heren het dominospel te beoefenen, zoals zij dat al decennia lang dag in dag uit deden. Het waren levenden, dat viel niet te ontkennen, maar te-

[p. 19]

gelijkertijd waren zij dood; morsdood. Hun hoofden leeg, hun aderen vol gruis, hun stramme vingers nog alleen in staat de domino-stenen te kantelen en te verschuiven. Deze heren aan tafel waren entourage, zij waren dekor; zij zaten er wel maar zij waren er niet. Zij leefden wel maar zij waren dood. Zoals de meeste personen.

De kastelein praatte zo nu en dan maar hij zei niets. Hij gebruikte zijn stem. Hij maakte geluid. Maar ook de glazen die hij spoelde kon ik horen. Het was een slurpend geluid gevolgd door een tik als het glas werd neergezet op het verchroomde uitlekrooster. Er heersten de normale cafégeluiden, kortom. Ook de kastelein was dekor. Het zou argwaan wekken als hij niets zei, maar alleen daarom sprak hij.

Ik nam plaats aan het raam en keek naar buiten. Het leven buiten deed ook net alsof. Er liepen wat personen. Waarom niet. Op gezette tijden kwam er ook een auto langs, een fietser, enkele kinderen uit school. Eenmaal zelfs een autobus. Wat een moeite allemaal. Overal dat verkeer maar gaande houden en alles voor niets.

De tijd verstreek.

De enige zinvolle beweging die bestond werd gemaakt door de wijzers van een klok. Het enige zinnige geluid was het tikken van het mechanisme. Voor het overige bestond er niets.

Ik bestelde twee glazen bier en begon voor me uit te staren naar een grote foto van de tram die vroeger tussen Amsterdam en Zandvoort reed. Hij reed ook hier langs café De Zwarte Swaen en door de Zijlweg. Nu was hij alleen nog een foto. De rails waren weggehaald en vervangen door asfalt.

De Budapester werd hij genoemd, naar zijn stad van herkomst.

Ik keek om me heen. Langs de muren van het café hingen vergrotingen van foto's die De Zwarte Swaen toonden zoals die geweest was aan het begin van deze eeuw. Nauwelijks personen, geen verkeer. Een enkele fiets. Bestrating van bolle keien. Een klok als uithangbord aan een gevel. Op die klok was het zeventig jaar geleden. Misschien - wie kon het zeggen - zat een van de kinderen op die foto's nu wel te domineren aan de stamtafel.

De tram reed niet meer, ik wist het, maar toen ik mijn ogen sloot hoorde ik de wielen van de oude Budapester piepen in de rails, die al zo lang geleden waren weggehaald en sterker nog, toen ik mijn ogen opende en naar buiten keek zag ik hem ook

[p. 20]

voorbijkomen. De rails waren opgebroken en de haltes verwijderd, inderdaad, en van de tram zelf bestonden alleen nog foto's, maar de fysieke aanwezigheid van iets was niet per se noodzakelijk om het bestaan ervan aan te tonen. De oude heren aan de stamtafel waren fysiek aanwezig, maar ze bestonden niet. De kastelein stond op zijn post, maar hij maakte slechts het verschil uit tussen een vol en een leeg glas. Ik zag hem niet. Ik zag slechts dat mijn glazen moesten worden bijgevuld.

Hij was geen mensch.

Hij zou het kunnen zijn of worden, maar louter in zijn funktie als kastelein was hij het niet. Ik bestelde twee glazen bier. Bier moet men drinken, genever nipt men; meestal.

Bestaan of niet bestaan, dood zijn of leven; de geldigheid van deze begrippen was afhankelijk van de waarneming ervan.

En toen geschiedde het wonder.

Het Naamloze Meisje kwam weer binnen...

Zo maar, 's middags.

En juist nu ik er was.

Ja, zij was het. Ik herkende haar direkt. Dat prachtige haar...

De dominerende heren keken niet op of om; zagen haar niet eens.

Ze ging aan de bar zitten en legde een pakje sigaretten voor zich neer, bestelde iets te drinken. Ik herinnerde me dat ze drie weken tevoren precies op dezelfde plaats aan de bar was gaan zitten, met dat verschil dat ikzelf toen ook aan de bar zat en het kontakt als vanzelf ging. Ik had zelfs de indruk gehad dat ze doelbewust naast me was komen zitten. De rest was toen zo snel gegaan dat ik niet eens haar naam te weten was gekomen. Zou ze een slechte indruk hebben overgehouden van onze vorige ontmoeting? Als dat zo was zou ik waarschijnlijk weinig kans maken onze kennismaking te hernieuwen.

Toch moest ik het er op wagen.

Ik dronk mijn bier op, liep naar haar toe en nam naast haar plaats aan de bar.

De kastelein volgde mijn handelingen.

Ze staarde voor zich uit en leek mij niet op te merken. Ze had een glaasje genever in haar hand dat ze voorzichtig aan haar mond zette, in gedachten verzonken. Ik schatte haar leeftijd rond de twintig.

[p. 21]

Hoe was het gegaan, drie weken eerder?

Het was een avond geweest in het weekend, herinnerde ik me. De Swaen was zo warm en vol dat men buiten op de stoep stond. En plotseling, tussen al het gekrakeel, had ze naast me gezeten. Het Naamloze Meisje. We keken elkaar aan. Ze had grote, lichtgrijze ogen en sluik, blond haar dat tot op haar schouders hing. Als principieel tegenstander van overbodige gesprekken was ik eerst nog op mijn hoede geweest om niet te vervallen tot oppervlakkig café-gebazel; mochten wij tenminste woorden gaan uitwisselen.

Hetgeen gebeurde.

Ze was bijzonder onbevangen en fris, merkte ik al gauw en ik vertelde haar daarom naar waarheid dat ik schoolmeester was en vakantie had. En dat ik naar café De Zwarte Swaen was gegaan om eens een interessante mensch te ontmoeten.

- Dan zit er nu een naast je, zei ze onmiddellijk.

- Of anders om me langdurig te laten vollopen op gedegen, ouderwetse wijze.

Een uur later verlieten we samen het café.

En nu zat ik opnieuw naast haar, al had ze me nog niet opgemerkt. Maar ook dat was een kwestie van tijd.

Was het toeval dat ik juist nu weer naar De Zwarte Swaen was gegaan? Was het toeval dat Het Naamloze Meisje nog geen half uur na mij het café was binnengekomen? Alles was als toeval mogelijk, overwoog ik. En waarschijnlijk was het beter dat men de ware toedracht van sommige gebeurtenissen niet kende. Zo behield het leven tenminste nog enig reliëf.

Maar nu aktie.

Ik legde mijn hand op haar arm. Met een ruk van haar hoofd keek ze me aan. Ogenblikkelijk klaarde haar gezicht op.

- Hé, hallo...

- Hallo, zei ik. Hoe gaat het met je.

- Slecht.

De kastelein zei iets dat ik niet verstond.

- En met jou? vroeg zij.

- Kijk eens..., begon ik filosofies, goed en slecht zijn geen hanteerbare begrippen. Wat voor de een goed is kan voor de ander slecht zijn. Waar het om gaat is of je gezond bent. Ben je gezond?

[p. 22]

- Ik rook als een ketter, maar gezond ben ik wel, geloof ik.

- Dan gaat het dus goed met je.

- Wat een gelul.

- Inderdaad... Wil je nog iets drinken?

Ze leegde in één teugje haar glas en zette het weer klaar op de bar. Ik bestelde bier en genever.

De kastelein had weer bestaansreden; hoorde er ook even bij.

- Weet je dat ik niet eens weet hoe je heet, zei ik toen.

Ze keek me aan en glimlachte.

- Nee, wat gek eigenlijk, hè?

Maar haar naam zei ze niet.

We zwegen en de kastelein zette de volle glazen neer. Ik wees hem er op dat de borrel een meter meer naar links moest worden verplaatst. Hij schoot in de lach, maar deed wat ik hem vroeg.

Daarna begon ik te vertellen wat me onderweg naar het café was overkomen.

- En toen...?, vroeg ze, nadat ik mijn relaas had gedaan.

- Toen ben ik naar huis teruggegaan en heb hem in de wasmand gezet. Ik zie straks wel hoe hij het maakt.

Ik zag dat ze haar glas weer leeg had.

- Zullen we samen gaan kijken of hij nog leeft?, stelde ik voor.

Ze keek me met een veelbetekenende glimlach aan.

- Ja daar ben ik wel benieuwd naar...

Ik rekende af en we verlieten het café.

Maar toen ik de deur achter me dichttrok zag ik door de ruit dat de kastelein met een grijns rond zijn mond iets zei tegen de oude, dode heren aan de stamtafel. Ik bracht daarop mijn gezicht iets dichter bij het glas van de deur en zag hoe iedereen in het café uitbundig zat te lachen.

En toen ik me omdraaide was Het Naamloze Meisje weg, zoals ik al gevreesd had. Het ging altijd zo snel en ze bleef maar zo kort. Als ik niet had omgekeken was ze nu misschien nog bij me geweest. Was ze nog een poosje gebleven...

Ik begon de Zijlweg weer af te lopen op weg naar huis. Alles voor niets. Hoe lang was ik in het café geweest? Hooguit een uur. Wat had ik gedronken? Eerst nogal wat bier. Later aan de bar bier en genever door elkaar. Ik voelde me plotseling duizelig en nam me voor bij thuiskomst meteen naar bed te gaan.

[p. 23]

Ineens schrok ik geweldig.

Met een schok sloeg door mij heen dat ook de eend misschien niet bestond. Hoe zwaar kon men zijn geest belasten? Hoe ver kon men gaan met het domineren van zijn eigen waarnemingen? Mijn hartslag liep voelbaar op. Het laatste stuk naar huis rende ik bijna.

Ik haastte me in het donkere trappenhuis naar boven, kwam buiten adem op de overloop en keek om me heen. De wasmand...

Maar het was niet nodig die te kontroleren, want ik zag de woerd! De deur naar mijn studeerkamer stond open en ik zag de woerd in de vensterbank. Hij had al mijn platen omvergeslagen en sprong keer op keer tegen het raam op.

Een gevoel van enorme opluchting doorstroomde me.

Ik ging de werkkamer in en zag hoe de woerd nu met half geopende snavel zat te hijgen. Volledig uitgeput. Zijn kraaloog keek me gitzwart aan. Met enkele passen was ik bij hem en greep hem bij de hals. Toen ik hem over mijn bureau tilde spoot hij een witte straal kalk over mijn paperassen. Ik drukte hem tegen mijn gezicht en snoof de weeë geur van zijn lichaam diep in me op. Zijn hart hamerde woest.

Hij bestond niet alleen, hij leefde ook. En met wat een vuur!

Ik liep naar de slaapkamer, die aan de Zijlweg lag en opende het raam. Hij krabde me met zijn vliespoten die heet waren maar ongeschonden. Hij klemde zijn snavel om mijn hand en beet.

Toen ik hem met kracht naar buiten wierp viel hij niet meer dan twee meter. Ik zag hoe hij bliksemsnel zijn kop heen en weer draaide om zich te oriënteren, daarna hoogte won, een scherpe zwenking maakte en in de lengterichting van de Zijlweg steeds sneller boven de huizen uitsteeg.

Als een jachtvliegtuig verdween hij tenslotte uit het gezicht.

Ik sloot het raam weer en ging de keuken in.

De wasmand was omgevallen, het deksel in een hoek gerold.

Ik liep naar de ijskast, trok hem open en wilde de fles genever pakken. Die bleek echter uit het rek gevallen en naar de achterzijde gerold.

Ik schonk een waterglas genever vol en sloot de ijskast voorzichtig.

- Rudolph..., fluisterde ik.

Maar het klonk gelukkig nog niet overtuigend.