De Tweede Ronde. Jaargang 3

[p. 10]

Zelfdoding in Gebouw K
Reinold Widemann

‘Heb ik je ooit verteld van die jongen die zich in mijn klas ophing?’ Karl Arends leidde mij in een hoek van de kamer en keek schichtig om zich heen. ‘Ze hoeven het niet allemaal te horen,’ zei hij.

Ik vulde onze glazen. Karl dronk het zijne in een teug leeg en fluisterde: ‘In de vroege ochtend van 5 januari hing een van mijn leerlingen boven het bord. Ik knipte het licht aan en daar zag ik hem: Gerben te Riet.’

Ik reageerde geschrokken. Karl greep me bij een arm en bezwoer me geen aandacht te trekken. ‘Wat?’ siste ik. ‘Wil je me vertellen dat Gerben te Riet een leerling van je was?’

‘Dat was hij.’

‘Waarom heb je me dat niet eerder gezegd?’

‘Het leek me niet nodig, ik kon het niet, maar wat maakt het uit?’

Ik vloekte.

‘Eens zou je er toch achter zijn gekomen,’ zei hij.

Iemand draaide de muziek van Bad Company harder.

‘Precies wat ik nodig heb,’ zei Karl. Hij haalde twee nieuwe beugelflessen, nam de tijd zorgvuldig twee vingers schuim in zijn glas te creëren en keek er voldaan naar. ‘Het was mijn vierde jaar en mijn idealen waren al tot minder dan tien procent gereduceerd, minder dan de veiligheidsmarge die je moet aanhouden om niet gek te worden in het onderwijs.’ Hij dronk, de twee vingers schuim bleven op zijn bovenlip achter. ‘We zaten toen verspreid over zeven dependances. Op die bewuste maandagmorgen, de eerste dag na de kerstvakantie, was ik als enige ingeroosterd in wat we noemden Gebouw K, een houten barak met drie lokalen, twee toiletten en een kleine koffiekamer. De kachel was weer eens kapot, het was er ijzig koud en ik had gloeiend de pest in, niet alleen vanwege die kachel. Toen ik in die stemming de arme Gerben boven het bord aantrof, was het eerste wat ik dacht: wat een vak! De eerste dag na de vakantie en dan meteen al die ellende,

[p. 11]

een leerling die zich van kant had gemaakt...’

‘Niet alleen maar een leerling,’ onderbrak ik hem.

‘Oké, oké, maar zo werkt dat niet. Wat zou jij doen als je bijvoorbeeld je eigen zoon in de klas had?’

Ik zei niet te weten wat hij bedoelde.

‘Je zou hem puur als leerling zien, in feite zou je hem nog meer als zodanig behandelen dan alle anderen, omdat je elke schijn van bevooroordeeld zijn vermijden wilt.’

Ik antwoordde niet. Zijn vergelijking leek me onzinnig.

‘Maar om op mijn verhaal terug te komen, ik bevond mij in een uiterst hachelijke situatie, tenminste zo dacht ik er op dat moment over. Ik voelde me bedreigd, misschien ook gekwetst, dat weet ik niet meer zo precies.’

‘Schuldig,’ zei ik, ‘je voelde je schuldig.’

‘Onzin! Voor schuldgevoel moet je een helder hoofd hebben, zoiets komt altijd pas later; op het moment zelf voel je je beetgenomen, zelfmedelijden of wat dan ook, maar geen schuld. Ik was helemaal alleen, zoals ik al zei, nog geen collega's dat eerste uur en wat moet je dan?’

‘De politie bellen.’

‘Het mag vreemd klinken, maar dat kwam niet bij me op. Ik belde zelfs niet naar het hoofdgebouw. Alles wat ik dacht was: ik moet iets doen, ik moet iets doen, ik moet de leerlingen opvangen, zorgen dat ze niet in paniek raken. Een soort automatische piloot nam de besturing van mijn hersenen over, ik handelde uitsluitend nog als leraar, de man die verantwoordelijk is en koste wat kost de orde moet handhaven. De klas stroomde vol en ik vroeg iedereen kalm te blijven. Hoe het mogelijk is weet ik niet - misschien omdat ze geen keus hadden, geen kant op konden midden in de winter in de rimboe - maar ze deden wat ik vroeg. Heel stil schuifelden ze naar hun banken en vervolgens zagen twintig paar ogen mij hulpbehoevend aan. Buiten sneeuwde het, binnen zaten we te rillen van de kou en ik kreeg het gevoel dat we waren afgesloten van de rest van de wereld.’

Er klonk gejoel. Een van de gasten had een glas rode wijn omgestoten over het witte vloerkleed. De vrouw des huizes vloog verhit langs ons heen en keerde terug met spons en doek. ‘Poor Lucy,’ grinnikte Karl Arends. ‘Dat heb je als je een feestje geeft in je nieuwe huis.’ De brokkenmaker putte zich uit in verontschuldi-

[p. 12]

gingen, probeerde onhandig te helpen, liep haar achterna, werd onder applaus aangemoedigd en kreeg een rood hoofd toen de gastvrouw hem kwaad een grote zak noemde.

‘Je was aan het vertellen,’ zei ik.

‘Wat? O ja, Gerben.’ Hij zweeg.

‘Nou? Hoe ging het verder? Wat deed je toen ze je allemaal zaten aan te staren?’

‘Wat ik deed? Ik begon met de les.’

‘Huh?’

‘Ik begon met de les.’

‘Absurd.’

‘Absurd, zeker, maar ik deed het. Zij het dan dat ik de stof aanpaste aan de omstandigheden en daarom begon over...’

‘Zelfmoord.’

‘Inderdaad, zelfmoord.’

‘Belachelijk.’

‘Belachelijk, ook dat, natuurlijk. Je zou me een plezier doen niet steeds je oordeel klaar te hebben!’

Ik zei niets.

‘Goed dan, wil je weten hoe het verder ging of niet?’

Ik knikte.

‘Ik begon dus met een les over zelfmoord, of zelfdoding zoals dat tegenwoordig genoemd wordt. Het toeval wilde dat ik in de vakantie wat artikeltjes over het probleem had gelezen.’

Het zal ook niet, wilde ik zeggen.

‘Zoals te doen gebruikelijk schetste ik het probleem eerst in hoofdlijnen - statistisch onderbouwd - om vervolgens de stof te verbijzonderen naar aanleiding van de voorhanden zijnde casuspositie. Ik vertelde dat het aantal zelfdodingen de laatste jaren was toegenomen, dat de tolerantie ertegenover gegroeid was, maar dat er nog altijd een taboe op publikatie in de media rustte vanwege het gevreesde voorbeeldeffect. Daarbij haalde ik het onderzoek van Phillips aan waarover ik gelezen had, dat handelt over het verband tussen dergelijke publikaties en de toename van het zelfmoordcijfer in Amerika.’

‘En?’ kon ik niet nalaten op te merken. ‘Vonden ze het boeiend?’

Karl dronk van zijn bier en keek de kamer rond. Zijn blik bleef rusten op een volle boezem die uit een der avondjurken leek te willen ontsnappen.

[p. 13]

‘Zeker,’ zei hij, ‘zeer boeiend zelfs.’ Hij liep weg om een nieuwe fles te halen, waarvoor hij zich over het bewuste kledingstuk moest buigen.

‘Moest ik voor jou ook nog wat meebrengen?’ vroeg hij hoopvol, terwijl hij zijn glas vulde.

‘Ik ga zelf wel,’ zei ik.

‘Hoe dan ook,’ vervolgde Karl toen we weer tegenover elkaar stonden, ‘na mijn verhaal, mijn les moet ik zeggen, bleef het doodstil.’ Hij staarde in zijn glas en mompelde: ‘Waanzin natuurlijk.’

‘Weet je,’ zei hij, ‘ik was in die tijd niet zo goed in orde, en in zo'n situatie heb je op zijn zachtst gezegd geen zin in toestanden. Je kunt eigenlijk geen enkele verantwoording meer aan buiten de normale routine om, je wilt niet langer opgezadeld worden met wat je ziet als sores van anderen, je hebt aversie tegen alles wat maar naar betrokkenheid of schuldgevoel zweemt, kun je me volgen?’

‘Nee,’ zei ik naar waarheid.

Karl vloekte.

‘Verdomme, begrijp je het dan niet? Ik kénde Gerben te Riet!’

‘Hij was een leerling van je.’

‘Doe niet zo lullig, je weet best wat ik bedoel!’

‘Waarom heb je destijds niet gezegd dat hij een leerling van je was?’

‘Daar had je geen zak mee te maken! Hou toch eens op! - Het zou de zaken maar vertroebeld hebben, jou kennende!’

‘Rustig maar,’ suste ik. ‘Hoe liep het af?’

‘Goed, heel goed zelfs...’

Karl presenteerde een Wilde Havanna, ik gaf hem vuur.

‘Mijn les over zelfmoord duurde bijna drie kwartier tot ik mij er met een schok van bewust werd dat ik nog met die dode jongen in mijn maag zat.’

‘Was je hem vergeten?’ sneerde ik.

‘Ik had nog vijf minuten, kreeg het plotseling akelig benauwd en verbeelde me zelfs dat Gerben tot leven kwam, me aanstaarde en zei: Net goed!’

‘Net goed? Bedoel je...’

‘Ik weet waar je aan denkt, maar dat is het niet. Niet alleen tenminste. Hij kwam regelmatig bij me thuis, een vreselijk oud wijf eigenlijk. Op het laatst moest ik wel grof worden - toen jij hem

[p. 14]

ontmoette was onze, laat ik zeggen verhouding al lang verstoord, gestoord eigenlijk.’

‘Hij zag een leermeester in je, had ontzag voor je oordeel...’

‘Het was een oud wijf!’

‘Hij steunde op je...’

‘Klitte aan me, plakte, kleefde!’

‘Vertrouwde je... en jij was niet getrouwd.’

‘Wat wil je daarmee suggereren?’ vroeg Karl gebeten.

Ik ontweek zijn blik en zei: ‘Chicago - prima groep nog steeds.’

‘Ik denk wel dat ik hem gedesillusioneerd heb,’ zei Karl toen hij met alweer een nieuwe fles bier terugkeerde. ‘Hij was nog zo jong eigenlijk.’

‘Ik weet niet wat je je intussen allemaal in je hoofd gehaald hebt, Karl, maar het was ook een muzikant van niks. Die jongen had het veel te hoog in zijn bol, en ik moet je in één ding gelijk geven: het wás een oud wijf.’

‘Hij was nog jong,’ zei hij gelaten.

Even meende ik tranen in zijn ogen te zien.

‘Maar hoe is het nou precies afgelopen, je hebt nog steeds niet verteld hoe het is afgelopen,’ onderbrak ik zijn gedachten.

‘Wat? O, ja, ik ben er onderuit gekomen,’ grijnsde hij.

‘Er onderuit?’

‘En hoe! Juist op het moment dat ik geloofde alle controle over mezelf te verliezen - ik dacht dat ik Gerben hoorde ademen, zag bewegen - juist toen schoot mij iets te binnen, een goddelijke ingeving als het ware. Ik zei tegen de klas: Zou het jullie wat uitmaken de ontdekking van Gerbens zelfdoding uit te stellen tot het volgende uur?’

‘Hè?’

‘Ja, niks hè, dat is alles, zo simpel was het. In een flits schoot namelijk door me heen dat Hoogevorst me na de pauze af zou lossen, Engels. Ik wist dat ze hartgrondig de pest aan hem hadden.’

Hij keek mij triomfantelijk aan en hief het glas.

‘Wil je daarmee zeggen...’

‘Dat wil ik inderdaad zeggen. Het duurde maar even of ze grepen mijn voorstel met beide handen aan en een golf van sadistisch genoegen ging door de groep.’

Ik keek hem ongelovig aan.

[p. 15]

‘En weet je wat het aardigste moment was? Dat was toen ik in mijn auto wilde stappen en Hoogevorst tegen het lijf liep. Hoi Henk, riep ik, goeie vakantie gehad? Geweldig Karl, zei hij, hoe was 2c van morgen? Rustig Henk, zei ik, heel rustig. Nou dat treft, zei hij, ik heb nog een leuk kerstkado voor ze: onverwacht schriftelijk... Ik geloof dat ik wel vijf minuten in de auto heb zitten lachen.’

Karl Arends liep weg en mengde zich tussen de uitgelaten gasten.

‘Waar hebben jullie het toch zo lang over gehad?’ vroeg mijn vrouw. ‘Jullie stonden daar zo stiekem achteraf met z'n tweeën.’

‘Oh, niets bijzonders, over school, je weet wel.’

‘Ach, getverderrie,’ zei ze vol walging. ‘Het is maar goed dat die Arends hier weggaat.’

‘Weggaat?’

‘Ja, wist je dat niet? Hij heeft nog een mooi antiek bureau te koop, dat hij niet mee kan nemen naar Aruba.’