De Tweede Ronde. Jaargang 3

[p. 52]

Essay

[p. 53]

Notities bij ‘Onder schoolkinderen’
J. Eijkelboom

Onder schoolkinderen - Among School Children - van William Butler Yeats is blijkbaar een zo moeilijk gedicht dat A. Verhoeff in 1966 een proefschrift van zo'n 150 pagina's kon vullen met de verschillende, vaak zeer uiteenlopende, interpretaties ervan tot op dat moment. Ik las dit proefschrift, The Practice of Criticism, nadat ik het gedicht vertaald had. Ik vond er geen aanleiding in, mijn interpretatie van Among School Children te wijzigen; mijn appreciatie werd er alleen maar door verhoogd, ook al werd mijn vermoeden dat Yeats met name in de stanza's VI en VII dingen overhoop haalt waar hij zelf nauwelijks meer uit wijs kan worden, bevestigd.

Waar gaat Onder schoolkinderen over? De aanleiding is duidelijk: de Ierse senator Yeats brengt een werkbezoek aan een katholieke Montessori-school voor meisjes in Waterford. In een brief aan zijn adellijke beschermster Lady Gregory schreef Yeats in 1926: ‘Waterford is het centrum van de Ierse schoolhervorming aan het worden en zal dat blijven als de school beschermd kan worden tegen de ouderwetse ideeën van de inspecteurs.’

Maar al in het tweede couplet doet de ‘sixty-year-old smiling public man’ wat schoolkinderen zo vaak doen: hij droomt weg. In een brief aan een vriendin, mevrouw Olivia Shakespear, schreef Yeats op 24 september 1926 een vroege versie van de zesde stanza over en voegde daaraan toe: ‘Hier is een fragment van mijn laatste vervloeking van de oude dag... Het is een gedicht van zeven of acht gelijksoortige coupletten.’ Hij schreef verder dat ‘zelfs de grootste mannen uilen zijn, vogelverschrikkers, tegen de tijd dat ze beroemd zijn geworden.’ Het zal duidelijk zijn dat Yeats hier niet alleen de Plato, Aristoteles en Pythagoras uit couplet V bedoelt.

Toch is het gedicht natuurlijk meer dan een ‘curse upon old age’. Het is, vooral in de stanza's II en III ook een liefdesgedicht, en de geliefde kan weer moeilijk iemand anders zijn dan Maud Gonne, de aristocratische Ierse revolutionaire voor wie Yeats bijna zijn hele volwassen leven lang een hopeloze liefde heeft gekoesterd. Haar ‘Ledaean body’ verschijnt in het tweede couplet en teert als het ware weer weg - zij het nog altijd in schoonheid

[p. 54]

- in stanza IV.

De stanza's V tot en met VII gaan over het leer-, maar vooral ook over het aftakelingsproces. Er is nog een aantekening van Yeats bewaard gebleven, die aan het gedicht voorafgaat: ‘onderwerp voor gedicht - schoolkinderen en de gedachte dat geen enkel mogelijk leven hun eigen dromen in vervulling kan doen gaan, of zelfs niet de hoop van hun onderwijzer. Er de oude gedachte in brengen, dat het leven voorbereidt op wat nooit gebeurt.’

Nog een paar citaten van literaire essayisten over dit gedicht. Cleanth Brooks, in The Well Wrought Urn (1947): ‘...de rijpe man staat tegenover het kind en mediteert over wat er gewonnen is en wat er verloren is gegaan bij het proces van het opgroeien.’

John Wain, in Interpretations (1955): ‘Het voornaamste onderwerp van het gedicht is de relatie of de onderlinge penetratie van stof en geest.’ Wain ziet als het secundaire thema, dat als een sterke onderstroom aanwezig is, het begrip ‘werk’ (labour), dat expliciet opduikt in het laatste couplet.

Frank Kermode tenslotte, in The Romantic Image (1957): ‘Het gedicht is de meest volledige uitdrukking van Yeats' rijpe houding ten opzichte van de hele kwestie van de kunst in het leven, en het is typerend dat de elementen van het gedicht vele jaren lang in zijn geest aanwezig zijn geweest, leidend tot wat hij de tragedie in zijn leven zou hebben genoemd, maar ook tot deze, de grootste van zijn overwinningen op het uitwendige lot.’

Opgemerkt is ook, dat het gedicht duidelijk uiteenvalt in twee delen. John Wain vindt dat de laatste vier stanza's alle wezenlijke elementen van het geheel bevatten. Als ze apart gedrukt zouden worden, zouden ze zijns inziens ‘een geconcentreerd intellectueel gedicht’ vormen, weliswaar buitengewoon moeilijk, maar toch ‘volmaakt samenhangend’.

Verhoeff ziet juist de eerste vier stanza's als een compleet gedicht, met de rest heeft hij kennelijk niet zoveel op.

Ook voor mij vormen de eerste vier coupletten één geheel. De volgende drie zie ik als een filosofische uiteenzetting die op zichzelf te verward en te tegenstrijdig is om ons te overtuigen, maar die gerechtvaardigd wordt door de magnifieke slotstanza, met zijn verheerlijking van ‘het werk’ én het natuurlijke, anti-abstracte leven.