De Tsjerne. Jaargang 21

Krityk yn it koart:
In emigrant fan de geast

Eat oer it libben fan Prof. Dr. Tj. de Boer, fan Dr. T. van der Zee. Nr. 5 fan Minsken en Boeken, rige bio- en bibliografyske skriften ûnder redaksje fan J.J. Kalma, Y. Poortinga en M.K. Scholten. Utjefte Fryske Akademy, nr. 263, 1965.

It waerd ek al tiid dat der oer it libben fan Tjitze Jacobs de Boer, dy't libbe fan 1866 oant 1942, ris in gearfetsjende forhanneling skreaun waerd. Aldergeloks hie Dr. T. van der Zee dy frijwillige taek op him nommen en de Fryske Akademy hat de stúdzje nou yn in hânsum boekje útjown, foarsjoen fan in pear facsimilé's fan brieven, in foto en in moai wiidweidige literatueropjefte. By sa'n rojale bitsjinning nimt men it nust printflaters (ek dy op it titelblêd) op 'e keap ta.

In nijsgjirrige figuer mei in nijsgjirrich libben, dizze Wurdumer boeresoan fan Grifformeard komôf. De skriuwer is der grif net fier bytroch as er De Boer, dy't oan syn 17e jier ta ûnder de kij sit en dy't op syn 27ste to Straetsburch promovearret op in proefskrift oer in Arabyske mystikus en wiisgear, karakterisearret as ‘sûnder mis ien fan de klearste koppen, dy't Fryslân ea oan 'e bûtenwrâld ôfstien hat.’ Hjirmei is meiïens ek oanjown dat prof. De Boer, al wie er

[p. 484]

dan fan 1894-1897 konservator en bibliothekaris oan it Frysk Museum to Ljouwert, biheart ta it great tal yntellektuélen dat foar en nei Fryslân forlitte moast, omdat der gjin oanslach foar harren wie. Nei in Grinzer perioade en nei in forbliuw yn Rome folget de bineaming fan De Boer as heechlearaer yn de filosofy to Amsterdam (S.U.) mei in rede oer Nietzsche en de wetenschap. In ynauguraesje dy't nimmen minder as Alfons Diepenbrock forlaet ta in fûle oanfal op de ‘Bildungsphilisters’, dêr't er de nije professor ta rekkenet. Lêst men yn Diepenbrocks Verzamelde Geschriften dy polemyk út 1907 noch ris nei, dan sjocht men einliks in botsing tusken twa ûngelikense temperaminten: De Boer, de flegmatikus en dimmene tsjinoer Diepenbrock, de passionearre en útskroevene; oars sein: de wittenskipsman tsjinoer de artyst.

It is Van der Zee slagge om yn tige koart bistek en mei in kritysk en ekonomysk gebrûk fan syn boarnen in moai dúdlike skets to jaen fan De Boer's libjen en stribjen. Bihalven troch it neigean fan syn meast yn tydskriften forspraet wurk, hat de skriuwer gâns personalia dippe kinnen út biwarre brieven, foaral dy't De Boer skreaun hat oan syn freon en tiidgenoat dr. O. Postma. Yn de fersen fan de lêste dûkt De Boer mear as ienkear op. Hy wurdt yn dit boekje tekene as tinker en wittenskiplik wurker, mar ek as praktysk idéalist, dy't him yn Hollân bimuoit mei filantropy en mei de soarch foar it soasiael forhûddûke bern. It docht ek bliken hoe't De Boer in rol fan bilang spile hat yn it Nederlânske kultuerlibben fan syn tiid. In biskieden man, in geef karakter, in Fries by hwaens grêf yn 1942 gjin folk wie, omdat er in stille bigraffenis bigearde op it tsjerkhôf fan Wurdum. Hy woe, sa't Postma it neamt, ‘allinne yn syn doarpke werom komme’.

Al skriuwt dizze biograef gjin briljante styl, dochs is syn stúdzje tige lêsber troch de greate smite feitemateriael. Materiael dat suver freget om forarbeide to wurden ta in wiidweidiger en yngeander stúdzje. Wol bikroep my nei it lêzen fan dit boekje fan 75 bls. de wémoedige fraech: sil der oait in tiid komme dat Fryslân sokke heechbijeftige soannen sèls wurk en brea jaen kin plus in wittenskiplik klimaet om yn to sykheljen?

D.A. TAMMINGA