De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 445]

Sjoerd Polstra:
‘Uw voorbeeld, pastoor’

Niiskrekt ha ik de syddoar fan de tsjerke tichtklapt en sit nou op de efterste knibbelbank, mei de rêch nei it alter, de eagen dat út nei it iepen porteal. Stil is it hjir. It greate Missykrús, hokker jier stiet der op? 1884? 1924? It Missykrús sjocht op my del, mei de Kristus der oan; deselde útdrukking noch altiten yn de eagen. Drôf en treasteleas.

De ferve is der heal ôf. It izer wurdt wer izer, kâld en ûnoandwaenlik. De brune balustrade fan it koar as útropteken der rjocht oerhinne, mei hjir en dêr in kykgat foar ûnder de preek. Oan wjerskanten fan de yngong sjoch ik de wijwetterbakjes mei de grouwe spûnzen. Ivich fol mei wetter, wijd, sâlt. Dêrnêst oan beide kanten de devoasjekapellen mei rjochts Theresia en lofts Maria. Alteast lykas ik it nou sjoch.

Of is it dochs oarsom? Maria... Hwat kin it my by eintsjebislút skele. Fjouwer jier lyn ha de Paters út Tilburch ‘der’ noch wakker oer preke. Yn dizze ‘goede’ en ‘invrome’ parochy. Forjit dochs net de trije ‘weesgegroetjes’. Hwat jim ek oerkomt, de Mem fan God is by jim en nimt jim oan; jim bliuwe rein en suver, únbidoarn.

Hwer siet dy lytse dûnkere Pater ek wer? Troud, twa bern, learaer yn Aken oan in foech gymnasium. En myn ‘invrome’ parochianen? Eltse wike hwat oars. As der net in mingde forkearing ‘binnenkomt’, dan moatte se wol. Kin it my safolle skele? Hja ha my bidragen? Hwa?

Dy pineholle ek. Komt it fan de psychorelaxans? Justerjoun net ynnomd, fan 'e moarn net, en nou bin ik wér oerál, en ha in knappende pineholle.

Hwer wie ik ek al wer bleaun? De ‘invromen’. Hja kinne der hwat mei. En dochs binne hja earliker as jierren tobek yn Haerlim. Doe wie alles ynoarder, en sá moai. De swarte skiep wiene der wol, mar dy waerden doe skoudere sa't it hearde. ‘Unrein’, trije dagen yn de wyn. Hja binne hjirre hjoed de dei earliker; net minder, net minder minske alteast. Nim nou Marij... Forrek, de húshâldster! Nim nou bygelyks Wibe en Sjouk, de jónge Wibe. Goed folk, pûrbêste minsken. Trouwe moatte, nou hawar. Wie dat hár skuld? Skuld noch wol?

Earder lei it oan de áld muoike fan Sjouk dy't gjin romte meitsje woe dy't hja al tasein hie. Hja mienden it elkoar en binne doe troud; sûnder tsjerke en sûnder tsjûgen. Hwat sei de deken? ‘Je had ze niet moeten aksepteren.’ Syn bêste paro-

[p. 446]

chianen, net oannimme? Ik ha se letter troud, sûnder de wenstige bycht fan to foaren. ‘Jim dogge mar, bern, jim miene it dochs?’ En Wibe en Sjouk hawwe swijd. Omdat ík earlik wie?

De deken hat letter nochris frege, skriftlik: ‘Gaan die jongelui nog naar de kerk?’ Ik ha der gjin papier smoarch om makke; ik woe dat de man sels sa op syn plak wie as Wibe.

Ik wurd hjir kâld, en niis wie ik noch waerm en stie it swit my op de holle. Bin ik nou echt net goed? De psychorelaxans sil wol net om 'e nocht wêze. Ynoarder bin ik yn gjin gefal. De klean sitte jin ek altiten forkeard. Winters fiersto kâld en simmers gleonhjit. Hwa't dat útfoun hat? Franciscus? Foar hjirre? Foar Rausum?

‘Neen Pastoor, U moet Uw habijt trouw blijven.’ ‘Dragen, Uw voorbeeld.’ Ik hear it de visitator provincialis noch sizzen. Hwat hie er sels de oare moarns yn syn Mercedes ek wer oan de skonken? As it gjin Robinsons wiene dan grif de Italiaenske ekwivalinten. Fine swarte sokken en in antrasytkleurich boargerpak. Al kaem ik Franciscus hjoed de dei tsjin hjir yn dizze sigende tsjerke mei it wetter oan de foardoar ta en ûnder de flier, ik soe it him planut sizze:

‘Man, Jo moatte hjir net wêze. Jo moatte yn Rome wêze, dêr't se sok spul útfine en bistean litte.’

‘Ha Jo wol ris in dei yn ús novisiaet west?’

‘Just, tweintich graden ûnder nul, sûnder forwaerming; to min iten, bleate skonken, minne ûnderklean, t.b. yn 'e hûs?’

‘Myn longen wiene oantaest.’

‘Ha Jo ek wol ris praet mei ús baes, zes magister?’

‘Sjoch, dêr bene Jo ris wêze moatten. Hie him mar ris in steil wurd weromjown.’

Mar Franciscus komt hjir net, net by my. Hwa komt wol by my? Marij ja. Hoe ha ik sa stom wêze kind en nim Marij...

It is nou trije jier lyn. Hja wie ien fan de trije sollisitanten, alle trije bêste fammen. De âldens fan alle trije wie tige gaedlik, flinke froulju, goed fan aerd sa to sjen. Marij wie it doe op it lêst wurden. Mei trochdat hja finânsieel min ofte mear ûnôfhinklik wie. Hja stie net sa tige oan op in lean dat by de tiid wie. Hja koe wol mei minder ta, wol mei in bytsje en ek wol mei neat. It wie har mear to dwaen om in goed thús en in forsoarge âlde dei. It gyng oan mei Marij: plak om to wenjen, to iten, to sliepen, gjin lean sasear, ál in poalis foar in liifrinte.

It hie lykwols net wêze moatten. It ís gjin minske, mei har krimmenearjen oer de reek dy't him op 'e gerdinen set, oer de smoarge fuotprinten yn 'e gong, oer it let wurden jouns. Hja

[p. 447]

is baes oer alles hjirre. Iten... om fan to spuijen. ‘Dat skoandere iten,’ kriget men dan ek noch to hearren.

Fannacht ha ik net sliept. Hwannear ha ik ál goed sliept? Dat is grif al in moanne of sawn lyn, om maeije, juny hinne. Nei Peaske alteast. It wie de earste tiid mei de pillen fan Vergnez. Hwat nijs, mar it holp. Yn it bigjin. Septimber hat de omkear brocht. Jouns net sliepe; letter moarns bitiid wekker en altiten dy rottige, sigerige pastorij om jin hinne.

It wie in kras, oant Krysttiid ta. Mei de feestdagen hie ik assistinsje, trije dagen efter elkoar. Dat wie goed. Mar hwat wie de leechte wer delkomd nei ôfrin. Ik bin der hast gek ûnder wurden. De preken klearkrije is ál sa'n toer. Ik nim it âlde prekeskrift dan mar wer ris. Dêr stiet altiten hwat yn dat de minsken brûke kinne. Ik wit it wol, it binne preken fan tweintich jier lyn, hálden in kear yn Súd-Limburch, foar minsken fan in oare tiid.

Mar ik kin net oars. Gean ik der al goed foar sitten, dan ha ik yn in hiele moarn noch gjin minút preek klearkrige. Ik rin hwat op en del tusken koken en wenkeamer. De keamer troch, oan it sitsje ta, by Marij har doar lans, de foarkant wer werom nei de gong, de dampe, goare gong. It is tolve ûre, ear't ik goed en wol de pinne op papier ha.

De middei, ek sa'n min ein dei. Earst efkes sliepe. Trije ûre Marij mei de thé. Wekker wurde, wurde moatte. De preek foar snein. En it eint wer net. De boekhâlding komt dan oan bar. Hwat wit ík nou fan boekhâlderjen? Bin ik pastoar, ponghâlder, finânsier, hoe sit dat winliken? Ik kin it allegearre wol dwaen, alteast bisykje to dwaen, mar der komt gjin spoen fan torjochte. De kas kloppet nea net. Dêr is Blauw op de ein fan it jier goed foar, syn telmasine docht dan wûnders.

‘Och pastoar, myn fak, net wier?’ Ik kin it net en ik wol it net. De deken hat it der oer, om alles safolle mooglik sels yn hannen to hâlden. ‘Die leken, tussen ons gezegd en gezwegen, veel te veel praatjes. Praatjes vullen geen gaatjes.’ De bûk mei de rige festjeknopen gie dan aristokratysk op en del. Hè, hè, hè... fjirde kear hè wie er to swier en to grou foar.

As er hjir wer komt, smyt ik de doar foar de fint ticht, mei it pears noch wol by de strôt op, lyk as er sels graech wol.

De tsjerke sjocht der ek skurf út. Mar hwat doch ik der oan? It fervjen hat krekt west. Wetter en smoargens dript al wer by de muorren del. Brune strepen fan de finsterbanken oer it wite pleisterwurk. It hat hwat wei fan it bloed en de triennen fan Kristus. It is in kras, sunder ein.

De âld kachels haw ik opromme foar de winter, en nou fol-

[p. 448]

docht de gasynstallaesje sa min. Tozen goune binne op en wei. It is ek mar gjin lytse biroerte. Hoe krij ik dat yn 'e godsnamme wer foarinoar? De Biskoplike Opsichter sjocht my oankommen. It tsjerkebistjûr fynt it wol goed. Dizze putsjes binne foar Pastoar sels. ‘Hy moat ek hwát dwaen, net wier?’ ‘Minsken’ om my hinne. Hwa kin men nou in goed petear mei ha? Wibe? Dat soe kinne, mar Wibe kin him net uterje, hat ek net safolle op 'e wrâld sjoen. Soe er wol lêze? Grif net. Dochs fiel ik my by Wibe en Sjouk thús. Master, de twadde learkrêft oan 'e skoalle, dêr soe ik mei prate kinne. De man haw ik in foech moanne by my hawn, sels kostjild bard. It wie in bêste keardel, wol in bytsje de stille kant neist, mar earlik en gjin kunsten of komeedzje. Togearre ieten wy doe yn de foarkeamer.

Beide wiene wy hwat ûnwennich doe't masters hos yn de Nijbuorren klear wie. It wie gesellich. Jouns sitte to lêzen en to studearjen, ris prate oer de polityk, de wrâldpolityk, de doarpspolityk. Wibe hie ien fan de kandidaten west by de lêste forkiezingen. Gâns krityk, mar méi master hie er Wibe fûl fordigene op ien fan de gearkomsten. Wy ha de pastorijsouder togearre ôfsocht; âlde prosessyfindels founen wy, misboeken út it jier fan de Greate Frânske Revolúsje.

Der moat hjir ek nedich in revolúsje komme, in greate, in alles oerspielende wetterfloed, dy't neat oerein stean lit, ek de tsjerke net. De tsjerke mei syn bistjûr, syn regels en wetten, syn kjeld, syn visitaesjes, syn dekens, syn ekonomy, syn né, syn né, syn trijedûbeld né op alle fragen en winsken fan in gewoan, earlik en ienfáldich geastlike dy't dan noch wol lid is fan de oarder fan Franciscus.

Hwat ha se os opdrave litten. It prysterskip is ús foarsteld as it greate, it hege, dêr't hiel it libben fol fan wêze soe. De hilligenlibbens ha ik lêzen; meditearre ha ik, studearre. Seis jier hegere stúdzje, mei in jier pastorael. Sabeare...

It doopwetter moast net to kâld wêze, net to folle oalje brûke by it bitsjinjen. Mar wol goed achtslaen dat alle ledematen har gerak krigen. Under gjin bitingst it salvjen fan de fuotten b.g. oerslaen. By sike froulju tige jinsels yn acht nimme. In kreamfrou net to ticht oankomme. It fleis wie en bleau swak. En wé de pryster dy't falle soe en de ingeleftige deugd yn gefaer bringe. By it waskjen en douchen binammen it swimpak oandwaen. Eltse sinlike oanblik en bitaesting dy't net nedich wie om it waskjen sels wie net licht, allinne mar lytse sonde. In greate saek, net wier?

De revolúsje... Hwat docht de jongerein yn it kleaster? In inkelde kear dat ik ris mei in jongmaetsje praet blykt hiel-

[p. 449]

titen wer dat ús wrâlden net deselde binne. De klean binne likernôch gelyk bleaun, mar dat is it dan ek hast. Ha ik lêstendeis net in frater yn Grins metten, studint oan de universiteit, nota bene, dy't fan syn oersten it konsigne meikrigen hie net to hurd mei de forkearing útein to setten. ‘Frater, wees verstandig en blijf vrij, ook vrij in je uiteindelijke keuze.’ Sa sil it dy jonge wol sein wêze. Hwat haw ik destiids foar kar hawn? Wie it winliken wol kiezen? Ik kóe dochs net werom. Keal en neaken op de dyk. Sûnder eindiploma Gymnasium. Hie ik dochs werom moatten?

Dy tinzen, ik ha sokke wol hawn, bin ik nea net op yngien. En it hie al wêze moatten, leau ik. Nou sit ik der yn, der yn luze, in rottich libben, mei psychorelaxans, twa pakjes sigaretten deis en in mislike neismaek fan de wyn.

Net sliepe. Forkearing? Dy frater út Grins, hy is frij. Ik net, nea west. Ik kóe der dochs net út gean? Hwat hie it doarp sein? Hwat hie de âld Pastoar sein? Heit en Mem hiene to skande stien. Hwat hie ik dwaen moatten? Yn 1939? 1939!!!!

Earst yn tsjinst? Stúdzje ôfmeitsje, wer Gryksk en Latyn foar it steatseksamen, wer dat geëamel. Yn de oarloch hie it ek net kinnen. It wie en bleau in greate skande en rin út it kleaster wei. Deagean dat wie destiids in earesaek, like it wol.

Hwer binne dy twa kollega's ek al wer oan stoarn? De iene, út Skettens kaem er leau ik, of Longerhou. Né, dat lêste kin net, dêr wenje gjin Roomsken dat útmakket, it sil Skettens wêze. Dy iene stoar oan t.b.c. In slepend gefal. Mage net yn oarder, termen oanstutsen. De oare, it wie in Limburger, rekke wei oan in longsykte. Binnen fjirtjin dagen soun en dea. Dokter ha se der by helle en noch krekt op 'e tiid hat de jongkeardel in goede forsoarging foar de lêste dagen krigen yn it sikehûs. Ik sit hjir dy tiid to forwinskjen, mar it jowt gjin sprút. Doe wie it net bêst, nou noch minder.

Soe de Biskop der neat oan dwaen kinne? Oerpleatse? Nel Sélân bygelyks? Meiiens ha ik dan kans Marij kwyt to reitsjen, dy hat it hjir al sa krap mei har bronchitis. Mooglik wegert hja mei to gean.

Hoe let is it? Hast wer oan de pillen ta. Dat sigen hjir ek. Harkema hie al lang wer ris sjen moatten. Hy soe op syn manear hûs en tsjerke sa goed yn it each hâlde. ‘Geregeldwei efkes sjen, moat Jo mar rekkenje, it wurdt dan noait in sloerdersspultsje.’ Ik sit der oars al middenyn liket my sa ta. It is nou grif al trije jier lyn dat er foar it lêst op ynspeksje wie. Oars wol trou op de gearkomsten fan it tsjerkebistjûr, mar fierders: hou mar. Hwat hear ik? Forr... Marij.