De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 420]

Wibe Bergsma:
Canadian cemetry

Ik wit net hwat it is, mar men seit dat ik foroare bin. Soms kin myn wiif my sa frjemd oansjen mei eagen, dy't sykjend hast myn tinzen ôftaeste.

Ik glimkje har dan lokkich oan en fêst freget se dan: ‘Hast it nei 't sin hawn hjoed?’

Dan knik ik forheftich en suchtsje djip. ‘Ooh, it wie sa moai hjoed, de eskdoarnen risselen fol earbied foar myn earme jonges. Ja... se ha in moaije rêstige dei hawn.

Ik bin noch efkes slim kjel wurden, hwant oer it boskpaed kaem in kloft bern oansetten, in skoalreiske wol 'k leauwe, as skiep laet fan har hoeders. Mar dit kear wiene de masters forstannich, se ha net op it hôf west. Stil bin se by my lâns gien, sa heart it ek. Ja... moai, nou?’

Faek giet se dan oerein en streaket sêft myn hier. ‘Ik bin bliid datst lokkich bist, jonge,’ seit se dan. Mar soms is it krekt as wjukkelt der in skaed fan fortriet oer har blank antlit. Ik siz dan mar neat, mar liz myn earm om har hinne, om har to treastgjen... tsientûzen jonges... op rigen fan tweintich - ekers fan 'e dea - soe men dan gjin fortriet ha?

Ik hâld fan har, sa as se dêr dan stean kin, sa ynstil, har eagen dy't har stadich folje mei triennen, dy't lûdleas oer har wangen rinne en stikken falle op 'e flier, as dizedrippen yn in hjerstich bosk.

Ik ha wol miend, dat hja langst hie nei in bern, en dan skamme ik my en bûgde de holle foardel: ik fielde dat hja wist, dat myn sied dea wie. Of leaver... net it sied, as men de dokter leauwe mocht.

Wy hiene der togearre west, foar twa jier. Ik mei tsjinsin: hwa leit mei in fleurich sin soksoarte yntime saken bleat? Mar troch har oanhâlden wiene wy dan dochs op it sprekûre fan in dokter bidarre. In jonge, koele man. Mei in sympatike saeklikens hied er syn fragen steld. By it ûndersyk dat folge, sloegen my de flammen út. It swit dripte kâld út myn earmsholten en tekene roune plakken op it wite linnen fan 'e ûndersyktafel. Hja stie der kalm en lykmoedich by. Hja like mear de assistinte fan him as myn wiif.

De útslach, dy't ús letter fan ús húsdokter meidield waerd, wie posityf: Der wiene gjin fysike ôfwikings, dy't in winske swierrens yn 'e wei stiene.

Hja rekkene har fruchtbere perioade út en helle my mei

[p. 421]

waermte oan. Mar it sa bigearde kontakt kaem net ta stân. De fûnke sprong net oer. De rigen krúskes op 'e kalinder wreiden har stadichoan út. Wol earder hiene der tekens op stien, mar dan mei in oar doel. Ik glimke: De minske kin himsels in riedsel wêze. De hope bleau yn har eagen as in stille bea. Faek ek foun ik de Bibel iepen by de skiednis fan Abraham, mar hja lake net.

En doe, nei seis rigen fan alve krúskes, bleau de kalinder ûnbiskreaun. It ritme fan de regels wie forsteurd. Der kaem in frjemde spanning oer har, dagen lang, wiken lang. Tomûk, sûnder dat hja it my sein hie, gie hja nei dokter en dy jouns op bêd, hat se my har swiet geheim forteld. Heit soe ik wurde... ik lústere sêft dat wurd... heit... heity.

Wie it blidens hwat ik fielde of fortriet? In soan soe it wurde foarfêst. In soan, dy't myn plak yn har libben foar in part ynnimme soe. Bigearde ik in soan mear as in mem? Mei krêft haw ik dy tinzen fan my stjitten en yn har blidens waerd ik bliid. Elke joun spande ik myn hân fan heup ta heup en sa fielde ik it stadige tinen fan har skurte. Letter hie ik beide hannen nedich om it bern to omfiemjen.

Myn frjemde hâlding neist har, liet har laitsje, dat it bern sêft meiskodde. Ik hiet har foarsichtich to wêzen, mar hja luts my rimpen neistt har en streake myn antlit. ‘Dû soarchsume heit, hin, ik hâld fan dy, silstû ek fan dyn broerke hâlde?’

It wie as griep in izeren hân myn hert, wist hja dan alles? - Swiere froulju - it twadde gesicht -.

Manlik sei ik: ‘Broerke? Soan mienste!’

‘Sst,’ sei hja, ‘net sa lûd, 't is midnacht.’

Ik knypte de fûsten, it swit roun oan myn earmtakken ta. ‘Ja?’ frege ik. De dokter smiet de holle koart efterút, stoareage by my lâns. ‘...Gjin krêft om to libjen,’ sei er. Syn hân ha 'k net field.

Krekt doe't de haedsuster my meitroaide, kaem ik wer hwat ta myn sûp en stút. Flarden fan in sin: ‘...noch net by biwustwêzen,... joun sawn ûre... mar hwat ite...’ Doe stie ik bûten.

De sinne sloech fjûr út 'e stiennen, it lawaei fan it forkear kaem fan hiel fier. Mechanysk roun ik troch de stêd. In stadige blues núndere drôf yn myn efterholle. De smelle stege wie koel en fortroud as altiten.

Ik roun troch nei de taep en frege in âlde. It bolderjend laitsjen út in hoeke kaem op my ta. ‘Hé, dû! Wolst dyn maten

[p. 422]

net mear sjen? Kom, skik by, Antsje bringt dyn buorrel wol.’

Antsje lake my ta en knikte. ‘Komt wol klear, ien momint, ja?’

Se makken in stoel foar my frij en kloppen my op 't skouder. ‘Wy ha dy in goed healjier net sjoen, hast yn 't bûtenlân west? Fakânsje hâlden? Hy is waerachtich brún!’ Se raesden harren fragen yn myn earen. ‘Ynje,’ mompele ik en woe oer hwat oars bigjinne, mar se joegen my gjin kâns.

‘Ynje alhiel!’ skreauden se. ‘Antsje, noch in buorrel, hy sil fan 't fortellen wol in droege kiel krije! Siz op, hoefolle swarten bast kapotsketten?’

Myn bannen knypten gear om it kâlde stiel fan it stuoltsje. Ik fielde harren tinzen gean - Ynje, nou al werom, dat doocht net. Ik biet de tosken opinoar en socht as in razende om in útwei, byld nei byld tûmele troch myn tinzen.

Wy leine togearre goed forburgen op in plateau boppe de sawah. De rys stie biwegingleas ûnder de brannende sinne. In inkelde ynlanner wrotte oan in sawahdykje. Ut 'e kampong efter ús kaem it lûd fan tsierende hinnen en it gûlen fan in bern. Wy eagen systematysk, fan palm ta palm, it fjild oer, elk syn eigen sektor, gjin fûgel soe ús ûntkomme. In lichte dúst yn myn side. Ik folge Karel's wizende finger. Krekt boppe de rys stie in Jappepet. It ding waerd sa goed as wei yn al dat grien, in biweging moast him forret hawwe. ‘Ofstân 400,’ mompele Karel en lei de fierker del. Ik liet de bren 20 graden swaeije en stelde it fizier. De pet wie gjin stûr mear wurdich. Ik gniisde en griep de fjildtelefoan. - Hjir beengroep - forkenner op 400 meter - bliuwe yn.

Doe't ik wer opseach, wie de pet fordwoun, mar it lichte wiuwen fan de harrels forrette konstant syn posysje. Op 150 meter ûnder in espeltsje palmen, kaem er wer omheech, bigluorke sekuer de omkriten, hong de karabyn dwers oer de rêch en klattere linich as in aep by de stamme op. Hy moast in sein nei efteren jown hawwe, hwant in foech kertier letter rydboske de rys fannijs. Under de palmen forskynde in twadde pet, dy't oan it praten sloech mei de man yn 'e beam. Hwat er hearde moast 'm tofreden steld ha, hwant ek de oaren joegen har nou bleat. Wy telden fiif man, guerilla's, sa gemien as forgif.

Ien hânbiweging en de bren stie op meanfjûr, ik forstelde de fertikale hoek fan it wapen, drukte de kolf yn 't skouder en wachte. Myn finger foun it drukpunt. Foar ús rissele de rys. De dea sloech út myn hannen en liet myn lichem skokke as yn extase. - In kohabitaesje yn kontroverse -.

[p. 423]

De mûle waerd my droech, kâlde skrillings rounen by myn rêch op en del. Ik biet myn kaken opinoar oant ik in lije bloedsmaek yn 'e mûle preau.

It wie itselde kaféke, mar Antsje stie net mear efter de taep. In dikke, reade man wreau mei opstrûpte mouwen de romers en sei freegjend: ‘Menhear?’

Oan 'e ein fan 'e taep joech ik my del en steunde de holle yn 'e hannen. ‘Gjin krêft...,’ kloppe it yn myn holle, ‘gjin krêft om to libjen,’ iderkear mar wer. Ik seach tusken de glêzen en flessen efter de taep mysels: in hoekige kop steund yn hannen dy't der wier wol wêze mochten. Swartbihierre polzen fordwounen yn 'e mansjetten fan it bûsgroen. - Krêft -. Ik taestte ûnder de stoel, myn fingers heakken efter in rânne, ik skuorde ta. De spieren spanden har, myn nekke forstive, ik fielde hoe't myn holle dikker waerd. Doe't it hout kreake hâldde ik ynienen op en seach kjel nei de kafé-baes, mar dy stie mei de rêch nei my ta en wreau noch altiten syn romers.

Ik hie myn krêft misbrûkt - har forkrêfte - skeind. Ik brocht my ús nachten to binnen, myn sleauwens ûnder har streakjende hannen. Ik hie it bern de krêft net jaen kind dy't it nedich wie, omt myn fjûr dwêst wie. De wurden fan de ingel Gabriël kamen my yn 't sin - en de krêft fan de Allerheechste sil dy biskaedzje -.

Se skikte op 'e kruk neist my en frege mei in heas lûd: ‘Hast ek fjûr?’ Har eagen laken mûtel, op myn mouwe lei har wite hân. Ik moast har frijhwat dwyl oansjoen ha, hwant kjel skoude se fan my ôf. De baes, mei ien each troch in romer, skodde suchtsjend mei de holle.

‘Onan, hin, hast dêr wolris fan heard?’ Se skodholle forheard.

‘Gekke namme, fêst in Gryk. Onassis, dy mei Maria Callas, bidoelst dy faeks?’

‘De krêft fan de Allerheechste... kinst dy?’

‘Doch gjin muoite, jonge, ik snap noait in mop, jow my mar hwat to drinken, de baes bisjocht my dochs al mei in skean each.’

‘Menhear,’ frege de baes.

‘Dy Onan, hin,’ sei ik, ‘dy woe net hwat de Allerheechste woe, en dus moast er dea. Ik bin ek dea, freegje mar yn 't sikehûs. Ik bin in man fan de dea, in goekunde fan de Hades.’

‘Menhear is leedomsizzer,’ fordúdlike de baes, ‘is 't net sa, in leedomsizzer mei in sneed yn 't ear.’

Hy knypeage nei it frommis en Take. Doe seach er my wer

[p. 424]

oan: ‘Sil 'k miskien efkes in taksy foar jo skilje, menhear?’

‘Orpheus,’ sei ik, ‘hearre jim him wol? Krekt as David by Saul. Of Jezus, mar der binne tofolle krusen, rige op rige. Orpheus yn 'e dessa, dêr is it bigoun. Stil... ik hear him.... hy komt... hy komt... ja... ja...? Hin? Hâld jim de bek, nou is er fuort. Donderje op, hwat sil dit?’

‘De auto stiet bûten, menhear, kom mar mei, jo bin hwat siik, toe, kom dan mar!’

Help sykjend seach ik om my hinne. De baes knikte my freonlik ta, it frommis dronk in glês wetter. Myn hannen foefen slop by myn siden del. Wêzenleas folge ik de chauffeur.

Soms spant de himel blau oer myn gerjochtichheit, faek ek reint it en kreakje de beammen yn 'e fûle stoarm. Soms flakkert de wjerljocht oer it wyt fan de sarken en ketse de tongerslaggen troch de bosk. Dan knibbelje ik op 'e groun en praet mei myn freonen, de mûle yn it koarte gers.

‘Jim hoege net bang to wêzen, hear! It is God mar, dy't yn e wolkens boartet, sliep mar, toe mar, moai sliepe, it is frede!’ De sarken waeijerje foar my út, weagje foar myn eagen op en del, as mêsten op in rûzige sé.

It swart fan 'e himel en it grien fan 'e hel.

- Canadian - siz ik soms foar my sels en ik tink - genede -. Is dat genede, dat rotsjen fan dy jonge lea? Dan spring ik oerein en skodzje myn fûsten omheech nel de himel, as Farao by de dea fan syn soan.

Ik rjochtsje myn skouders, mei strakke knibbels stap ik foar de grêven lâns. De hân stram oan 'e pet. De eagen op 'e krusen. In salút. In lêste earbiwiis.