De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 366]

Geart Jonkman:
In machtige fint

Hwerom't ik Jurjen Miedema in machtige fint fyn? Om't er my noait to jong foun en der noait omhinne praet hat as ik him hwat frege. Mem praette der wolris omhinne mar dat kaem troch omke. Omke foun my altyd to jong, to lyts, om alles to witten. Earst sei ik altyd omke Hessel, mar doe't er mei mem troude moast ik omke sizze. Jurjen Miedema hat by ús yn 'e winkel west. Sadwaende wist ik ek hwer't de bern weikamen. Ik wist dat al heal en heal fan mem, hwant doe't ik dy frege hwer't se weikamen sei se dat se by de memmen groeiden. O, sei ik. Mar ik moast der hieltyd oan tinke en doe't ik har op in oare kear frege hòe't se dan by dy memmen kamen om to groeijen, kaem omke krekt út 'e winkel en seach my strang oan. Hoe dan? flústere ik en ik joech mem in triuwke. Nou, eh, troch de heiten, sei mem en doe seach se forskrikt nei omke. Noù of noait, tocht ik, hwant ik woe it witte. Ik joech mem wer in triuwke. - Hwer helje de heiten se dan wei om se by de memmen groeije to litten?

Hwat binne dat foar kluchten? sei omke strang. Doch dou dyn bêst mar hwat mear op skoalle. Dou bist noch fiersto jong om fragen to stellen. Dou moatst dy jonge fan dy net alles oan 'e noas hingje, sei er tsjin mem. Ik wie altyd ‘dy jonge fan dy’ as er mei mem oer my praette. Dêrom koe ik ek net fan omke hâlde, lyk as fan mem. Mar dat fan de berntsjes bin ik wol gewaer wurden. Ik haw it Jurjen frege doe't dy yn 't pakhús oan 't tsiishimmeljen wie. Dou komst dochs wolris by jim pake? sei Jurjen. Nou, hast dan noait sjoen dat der in kou ûnder de bolle moast? Ja, sei ik, mar nou komt der altyd in man. Dat is 't selde, sei Jurjen. Dy man bringt sied fan de bolle yn de kou. En doe't dy man der net wie, brocht de bolle it der sels yn. En dan komt der letter in kealtsje. Sa giet it by minsken ek, by greate minsken. Astou nochris in broerke of suske krigest dan is dat troch jim omke by jim mem siedde.

Mar hwerom mei ik dat dan net witte?! rôp ik. Jurjen sei neat, hwant omke sette syn fyts yn 't pakhús. En letter koe ik it Jurjen net mear freegje, hwant Jurjen tsjinne ‘de wereld’ en dêrom woe omke him net langer hâlde. Jurjen hie op in middei, doe't er boadskippen fuortbringe moast, mei in faem nei de merke west en omke moast doe sels op 'en paed. Dou der út en der noait wer yn! sei er de oare moarns tsjin Jurjen.

[p. 367]

As Jurjen birou toand hie, hie er wol bliuwe mocht, sei mem, mar Jurjen hie gjin birou. Hy hat nou in moaije nikkelen brommer en in learen fest en is op 'e gers- en dongdroegerij. Mar as er troch 't Noard rydt, wiuwt er altyd nei my. Dat komt noch fan 'e bigraffenis.

Doe't Jurjen fuort wie kocht omke in bistelweintsje. Hy is twa kear sakke foar it rydbiwiis, mar de tredde kear slagge it. Omke hie ek in berntsje siedde, hwant mem har liif waerd hieltyd grouwer. En doe kaem Janny. Ik sei letter altyd Janny de Raem, hwant doe't se trije jier wie is se kjel wurden foar de grouwe raem fan pake syn arbeider. Se siet op 'e pot ûnder pake syn parrebeam doe't dy raem ynienen troch de bleek draefde. Se stoude oerein en hie de reade ring fan 'e pot noch yn har lyts kontsje. As ik Janny de Raem sei, waerd se o sa lilk. Nou doch ik dat net mear. Mar doe't omke der noch wie, die ik it wol. Under it bidden, as se stikem nei my seach, makke ik, mei de holle foardel, in stjittende biweging. Se doarst dochs neat forklappe, hwant dan wist omke dat se de eagen iepen hawn hie.

Ik foun it wol spitich dat Jurjen net mear by ús wie. Hwant ik woe witte hwerom't God de duvel skepen hie. Doe't ik dat oan mem frege, joech omke my in slinger om de earen. Ik moast myn bibelske skiednis mar better leare en net sokke ûnearbiedige fragen stelle. In fiif op bibelske skiednis, sei er, dou moatst dy skamje, dou skriuwst en praetst der samar hwat hinne, ha 'k wol fornommen. Dou moatst leare en harkje, dou bist noch fiersto jong om alles to freegjen. Dy jonge fan dy, hwat dêr noch út groeije moat, sei er tsjin mem. En mem sei neat. Se seach hwat fortrietlik. Ik foun it net moai fan omke, hwant hy wist wol hwerom't God de duvel skepen hie. Hy wie âlderling en wist hast likefolle as dûmny. Dûmny woe it my trouwens ek net sizze op fragelearen. Hy woe my net iens fortelle hwerom't de himel manlik wie en de ierde froulik. In den beginne schiep God den hemel en de aarde, stie der. Nou woe it my wol oan dat de ierde mei al dy bergen frouliker wie as de glêdde himel, mar ik woe witte oft God der ek sa oer tocht hie doe't er se skoep. Jurjen hie my soks daelk útlein. En hwerom't de duvel troch God skepen wie, soe Jurjen my ek wol útlein hawwe. Hwant it stie foar my fêst dat alles út God wie, krekt sa goed as de himel, de ierde, de minsken en de ingelen. Wy moasten sneins twa kear nei tsjerke, dat woe God, sei omke, mar noait sei dûmny dat de duvel troch God skepen wie. Mar it woe my net oan dat alles út God wie en de duvel himsels skepen hie. Doe't ik dat ris tsjin

[p. 368]

mem sei, moast omke it fansels krekt wer hearre. Dou bist in dôfhûdige en ûnearbiedige snotbongel, sei er, dou bist noch net iens droech efter de earen. De Heare hoecht dy gjin tekst en útliz to dwaen. Nou, dat mocht sa wêze, mar droech efter de earen wie ik al, doe't ik mysels bifielde. Dou witst noch fan neat, dou moatst earst mar ris hwat âlder wêze om oer sokke dingen to tinken, sei er.

O ja? sei ik. Op bêd dou, ûnearbiedige lummel! rôp er lilk.

Nou, God wie der earst en alles is út God, de duvel ek, sei ik. Hy soe op my tastouwe, mar doe bigoun Janny ynienen lûd to gûlen, dat it bitearde noch krekt goed.

Omke wist altyd moai krekt hwat de Heare woe, krekt as dûmny Okke de Jager foar de radio. En miskien ek wol foar de televisy, mar dan wie ik al op bêd. God woe ek dat wy de snein hilligen en as rêstdei oan Him wijden, neffens omke. Mar op ús kalinder wie de snein de earste dei en God rêstte op de sawnde dei. Ik haw mar net frege hwerom't wy bigjinne moasten mei rêst, hwant dêr wie ik noch fiersto jong foar. Ik wie altyd to jong. As ik witte woe hwerom't de minsken de Dútskers net keard hiene doe't dy de Joaden oppakten, wie ik alwer to jong om dat to bigripen.

En doe ynienen wie omke sels to jong. To jong noch om to stjerren, seine de minsken, doe't er dea wie. Mem knikte gûlend en suchte: fiersto jong. Noch mar fiif en fyftich jier. Nou, dan wie mem alhiel to jong, dy wie noch mar seis-en-tritich. Mar mem wie dan ek noch net dea. Omke al. Doe't syn kiste yn 'e tsjerke stie, waerden der in protte moaije dingen oer omke sein. Ik koe 't my hast net yntinke dat it allegearre wier wie, mar de dûmny en de oaren seagen tige earnstich, dat ik waerd suver hast greatsk op omke. Mar ûnderweis, troch de Bagine en op 't Noard, waerd ik noch greatsker, hwant elk bleau stean en dy't in hoed of pet op hie, naem him ôf. It spiet my suver dat der safolle minsken mei de bleate holle rounen. Ik seach Jouke Runia, de takseteur, ek oan 'e kant stean, it gat tsjin 'e stange fan de fyts. En efter him stie Melle Jansonius. Se seagen o sa earbiedich, mar ik wie der wis fan dat se stikum wille hiene, om't Bartle Hiemstra, Bartle Bargesnút sa to sizzen, altyd knypeage tsjin goekunde, as er plechtich foar de lykwein útstapte. Ik hie sels ek wol hwat wille. Ik roun nêst mynhear Jitse, de broer fan omke, dy't learaer wie yn Grins. En yn it roune efterein fan de auto, dêr't froulju yn sieten, wiene wy hiel breed en plat en hiene wy koarte krûme skonkjes. En as de auto troch in gat ried, groeiden mynhear Jitse en ik ynienen oanelkoar fêst. Janny

[p. 369]

siet by de froulju yn 'e auto, dy soe 't fêst ek moai foun hawwe. Ik frege my op 't hôf ôf, hoefolle knypeachjes Bartle Bargesnút ûnderweis jaen moatten hie oan dizze en jinge, mar syn gesicht stie o sa plechtich en hy joech oarders oan 'e dragers. Ek oan ús, en dan sûnder hwat to sizzen. Ik wie waerm, mar de dragers namen de hoed pas ôf, doe't de kiste op 'e balkjes boppe it grêf stie. Elkenien stie stil bihalven ús buorfrou, hwa't in weps om 'e holle fleach. Doe sakke de kiste mei omke yn 'e groun en even letter waerd it grêf bidutsen mei in knineloop. En dêr kaem in swart kleed oer dêr't de dragers de krâns en de blommen op leine. Doe ynienen seach ik Jurjen. Hy hie it learen fest los oan en stie hwat fansiden. Dûmny Hylkema spriek oer stof ta stof en sa en doe seine se him allegearre it Onze Vader nei.

Dochs aerdich fan Jurjen dat er kaem is, tocht ik, wylst elk dûmny efternei roun. Ik bleau hwat efter om dat tsjin Jurjen to sizzen, mar Jurjen roun op it grêf ta en ik gyng nêst him stean.

Dou der yn en der noait wer út, sei er tsjin omke, mar dy hearde der fansels neat fan. Doe sloech er my op 't skouder. Kom, jong, sei er, dou moatst efter de oaren oan.

Bist noch lilk op omke, Jurjen? sei ik sêft. Hy skodholle. Né, sei er, nou net mear. Hy rêste yn frede. Amen.

Ik fyn Jurjen in machtige fint.