|
| |
| |
| |
D.A. Tamminga:
Moeting by de Tym
Twa liaeven der te gerre gae,
Da ja elckorme pae om pae.
De útkankere kop fan 'e hikkepeal siet fol plôken hea, bros nou en forblikt, dy wiene der fansels oan hingjen bleaun by it lânsstriken fan 'e weiden. It fielde suver wreed oan syn hân doe't er in topke út in skreef fimele en in oerripe raei tusken de tosken stiek. Droech wie de mole him. Rysdroech as it hoppest fan dizze peal, dêr't er de earms nou krúslings op réste liet. Hwat brette dy neimiddeisinne jin op 'e rêch troch 't wammes hinne; de himdrôk wie him suver trochplakt. Tusken de skouderblêdden fielde er op it bleate fel in switdrip dy't stadich nei ûnderen kringele.
Gleon wie it, sûnder in sigen. Der koe wol ris tonger op broeije. Alde Tjesck, syn weardinne, hie fan 'e moarn ûnder it brea al soks bipreuvele en dy, mei har jichtpinen, koe it witte.
Hy skoude de skaedhoed efteroer yn 'e nekke, dat de foarholle ûtwazeming krige. Loom liet er it kin op 'e earmen sakje, de skonken wiidút plante yn 'e moude fan 'e útriden daem. Yn it sleatsje foar him, lyk ûnder it skaed fan 'e lêgers, forweegden twa kikkerts op it flaech. Grien op grien, men soe amper euvelmoed yn it spantsje ha as men der net mei de noas boppenop stie. Sjoch, dêr krûpt de iene froask de oare sleauwei op it efterliif, mar it wyfke forhâldt har en togearre wurde se wei ûnder in pôlle bearzeroch.
Hy spijde har de raei efternei en glimke. Ut 'e wammesbose loek er in noasdoek en switfage. Fyt, hwat baernden de fuotten him yn 'e skuon! Under de gaspen wyndere er hwat heasied wei; by syn loop troch de mieden wie dat dêr stykjen bleaun. De skonken woegen him as lead. Hie Jonker Tjaerd him dochs fan 'e moarn in glês ryklik ynskonken? Och kom, it wie it waer, de glandige sinne. Soe men net hinnegean en strop de knapsek fan 'e rieme en jow jin hjir del yn in ûnderwâl? Jamk soe it letter op 'e neidei hwat ôfkuolje. Hy hie de tiid ommers oan himsels; as er op 't lêst foar poartelieden mar binnen de bolwurken wie. Mar hwat soe 't dan noch? As er yn 't foarige in joun hwat let wie hie Reade Ealse fan 'e Blaupoarte him wol faker ta de stêd yn sloke, al wie it ek ûnder gâns gelamentear. En byneed wie it paed oer de Reahel der
| |
| |
noch, de Hichtumer kant om. De wachter fan 'e Sint Jans wie pas nij en woe foar in oartsen wol troch de grêft.
Boalsert... Hy gluorke oer syn rjochterearmtakke hinne, de eagen heal ticht foar it ljocht. Tusken de pleatsen fan Filens en Bittens troch koe er it just lizzen sjen, blau en wazich yn 'e kimen. De mânske Sint Marten boppe alles ut, de nije stedshustoer rank en pjukkerich en dêrbitusken in hwat ûnigale knoarre, Heeremahûs. Of wie it de Broeretsjerke? Hy wist it sa net. Hwat moat it nou near wêze tusken de huzen en hwat sille dy grêften wer stjonke ûnder de posten wei!
Hy mompele yn himsels. Né stalke, dêr bret dyn hoanne net! Foar de sinne del eage er nou it fjild oer. Skean foar him út, op foege distânsje om 'e noard, bleakeren de ljochte muorren fan it Preekhûs, simpel bousel dêr't de Mennisten gearkamen. Al gauris sa sneintomoarns as er de buorren oerstiek to kloklieden hie er in espel dat út bokseljen sjoen, manlju mar ek froulju yn it soberste swart. De Flietsters, sa neamde Tjesckmoar it folkje. Dat wie fansels om't se dêrjinsen by de útbuorren It Fliet har fromme formoanjes hâldden. Flietsters, it hie hwat yn fan stikeljen, hwant gjin Mennoman fansels dy't Tjesck har jachtweide bineikaem noch op 'e Keatsbuorren nei de ballen taelde. Dochs koe men net sizze dat it doarpsfolk harren gram wie. Dominus Daniël van Dam, farsk fan 'e Hegeskoalle, hie hokkersneins preke tsjin dizze wrâldmijers. Och, hwat hie er de leare fan Beza en Jean Calvin grif ôfhifke tsjin de Doperske dwalingen! Mar de measte tsjerkgongers, safolle hie er wol fornommen, wie it leed, sok preekjen. It praet gong sels, Jonker Tjaerd, man fan romte en fordraechsumens, hie de jonge pastor loei der letter oer waernommen. Hoe hie er it makke? Hy, Daniël, hie de skiep fan Wytmarsum to hoedzjen, mar moast net miene dat er tusken de liuwen fan Babylon stie. Doe't dy wurden him oandroegen waerden, hie it him suver gefallichheit jown. Hysels mocht ek min oer dy skerpsliper dy't op 'e stoel alle sear en skeel mei it flym fan de redenearkunde to liif woe. It hert, dy fûle klopper en moanner, rekke sa foarby. En wiene dêrút net de útgongen fan it libben?
Hy draeide sûnder erch de holle hwat mear nei lofts. Hwat bin ik noch mar in lyts foardere, tocht er, en hwat like it in ein, dit paed troch it miedlân. Dêr lei it doarp yn hear en fear, syn doarp nou al wer sûnt aprilmoanne, de stompe tsjerketoer yn it formidden as wie it in bern fan 'e Boalserter Martini. Mei wolgefallen naem er de hege beammen op dy't dêr súd fan 'e buorren geartroppen: brune boeken en griene abeeljes, meiinoar de bisingeling útmeitsjend fan Aylva State, it domein
| |
| |
fan 'e Jonker. Soe dy dêr nou yn it skaed sitte to lêzen yn ien fan syn folianten? It hie alle aventûr.
Mei it kin wer op 'e krúste earmen liet er de eagen frij weidzje. Rounom yn it fjild, de kontreijen út fan 'e Himert en de Pankoeken, seach er folk skreppen yn it hea. It socht by de boeren nou ek om it lêste. Weiden widzen de miedleanen del; hjir en dêr omfierrens gappe it gat fan in iepensteande skuordoar; bikape bergen riisden op 'e hiemingen. Jawis, nou mei de snein foar de stjûn baernde it foargoed op 'e neil. De stikken dy't noch gielryp op meanen leine to wachtsjen wiene to tellen. Troch de dompigens fan 'e middei hearde er earne fier fuort it slypjen fan stien op stiel: in ienlike mier dy't de seine hotte. Oars wie it stil, blakstil.
Hy bliesde nei in mich dy't him om 'e noas teistere. Fuort, dou! Doe kearde er him in slach om en loek hommels de hoed yn 'e eagen. Foar him lei it heal tichtwoeksen farwetterke, dêr't er niis by lâns trape wie. In ein fierderop dêr't it feartsje him spliste hâldden kroas en tekkenflaech op en blonk in breder plak skjin wetter. Mar hy seach mear. Yn 'e wâl del stie in hagebeamke, in foech strampel wie it, mar it joech in biwyske fan skaed. Hwat lette him? Gesichten fier wie er hjir ommers ôf fan elk boeresté. Hie er dêrom de moudige dyk oer Kathuzen en Harkesyl net mijd en dit binnepaed foar kar nommen? It snijt moai ôf, hie er tsjin Tjesckmoar sein doe't dy har thúslizzer óárs riede woe, mar fansels dat hiene de boer syn guozzen net west. Allinne hie er wêze wollen, lykme allinne him de eagen forklearje oan dit wûndertafriel fan haeijend folk en rûkend hea. Néwisnet, hjir soe nimmen him oer it mad komme; nammers it wie dêrmei ek sketjeftstiid. Yn 'e fierte tyske al ris in feintsje mei in lûd ‘hui, kij, hui!’ efter de readbûnte oan. Oerstadich, as âlde oarren nei de preek, pesjantele de keppel op 'e jister ta.
In skilderij dit lân, tocht er, wylst er de wâl bylâns roun nei it struwel. En ynienen sei er se lûdop, de rike rigels út it boekje dat de Jonker him biskikt hie:
Hier bloeyt een afgetuynde koolhof,
Daer lagt een beemt, een klaverwey,
Omcingelt met een boomenrey.
Men leêgt de koeyenuiers wacker,
Hier zwoegt en ploegt men op den acker,
En ginter hoopt men òp 't gewas...
Hjir stûke it, hy wist net mear. Mar de man dy't dit skreaun hie moast wol in great tsjinner fan de Muze wêze. O, as men
| |
| |
de tael sa knetsje koe! Soed er sels ea...? Mar mieri, dit kaem ommers út Amstelredam, dy rike pearel oan it Y! Dy dichter moast ek noch jong wêze, safolle hie de Jonker him fan 'e moarn wol fornijd. J.v. Vondel stie op it omkapsel en it toanielstik hie ta titel PALAMEDES oft VERMOORDE ONNOOSELHEYD.
En teantsjend oer de kluterige boppewâl spanden syn fingers har efkes om de knapsek oan 'e bûkrieme. Dêr siet it, syn nij en kostber bisit! O, hy fielde noch syn wangen gloeijen, doe't Jonker Tjaerd him fan 'e moarn op 'e State it gloednije octavowurkje oerlange... ‘Twa haw ik mei de Harnzer koffe oankrige,’ hie Van Aylva glimke, ‘dat it iene haw ik jo tatocht, master, as priis foar jou foarste fearnsjier skoallewurk hjir by ús. Lês it mei nocht èn mei sin.’
Dat lêste, bigriep er letter, hie in stille wink west. Hwant wylst de Jonker mei syn brûnzen lûd him einen foarlies, hie er him oer it boekje hinne nou en dan skerp oansjoen: ‘Forsteane jo wol, master?’ En hy hie forstien. Gjin twakear hoegde de Jonker him út to lizzen dat dit drama nei klassyk patroan in dûbele boaijem hie. De drôvige torjochtstelling fan Oldenbarnevelt, nou seis jier forlyn, de partijsjochtme fan de fjouwer-en-tweintich rjochters, de steechhollichheit fan de Prins dy't selst swurd en skavot net skromme, dat allegearre broeide ûnder de wurden fan dizze Hollânske pûkpoëet. In fûle oanklacht wie it, in banbliksem, slingere yn it eigen leger. Al woech er syn wurden moai hoeden, it hie fan 'e moarn wol bliken dien dat de Jonker net oan Maurits syn kant stie. ‘Dizze stomp tsjin it Skip fan Steat achtsje ik net ûnfortsjinne,’ hie er earnstich sein, ‘mar lês seis fierder, master, en siz my letter jou sin.’
Ynbliid hie er it boekje by him stutsen en yn syn opkeammerke boppe de taep hie er fan ûre noch tiid mear witten hawn. Dy foarse dichtertael, dy skerpens en linigens fan sizzen, hy hie it yndronken as swiete wyn. Earlik sein gong dy dûbele sin fan it stik him it measte net oan. Mar dy sangen oan 'e ein fan elts bidriuw, en dan foaral dy Rey van Eubéërs...! Dat wie noch ris poëzij, plant fan hieme groun, inte op 'e klassiken! Dit hie Antonides, syn eardere rektor, ris lêze moatten. Soe de grize scolarch it vergiliaenske motto ûnderskriuwe kinne dat dizze dryste Van Vondel syn treurspul meijown hie: Nunc cassum lumine lugent, nou biskrieme hja de fan 't ljocht birôve? Of soe er syn veto útsprutsen hawwe tsjin dizze dichterlike vandael, dy't sa omgûchelje doarst mei de hege homearyske helten? Nei alle wierskyn it lêste, mar... Mar doe wie
| |
| |
Tjesckmoar nei boppen stommeljen komd, om to sjen oft master de thúsreis faeks oangien wie sûnder deisizzing noch neat fan syn kant. As it noch wêze sil, master, de sinne sakket al wer...
It beamke joech just skaed genôch om yn to lizzen. Skjin en donker lei dêr fôár him de wetterkrusing ûnder it sinnefjûr. In swel tipte der oerhinne en snapte nei it michjeguod. Yn it haeilân oan 'e oare kant feart stiene noch in mannich reakken, kreas opmakke en delswile. Dy soene de kommende snein wol oerstean bliuwe. Hokker boer mochten se tabihearre, troch hokker skuordoar dêr súdop fordwine as yn nije wike de weinen hjir delratteljen kamen? Unsinnige fraech, hwat koe 't him skele?
Noflik joech er him efteroer yn 'e rûge skeante fan 'e ûnderwâl, hoed en knapsek leine njonken him mank de raeijen. Hy flijde de earms fansiden, de eagen digerjend yn it bleke blau boppe him. Hoe koel fielde it ûndergers him oan 'e rêch! In himelshichte boppe syn holle sylden twa ielreagers, of wiene it earrebarren? Dy sykje de koelte hegerop, tocht er, rjochtoarsom as ik. Hy sykhelle djip en riek de lea. Yn it snileguod oan 'e feartsigge hearde er syn fuotten risseljen. Doe skeat der in skrilling, in ûnbineambere opstiging fan lok troch him hinne; hy koe wol sjonge! Frij, frij, frij! Lit dy boeren nou mar wrotte! Hied er sels fan dy iere aprilmoarntiid ôf net steesoan yn 'e beage roun? In grou fearnsjier ompakke mei dy buorster skoalbern, dat wie dochs to wille genôch? Dêr mocht dochs in wike frij op stean? Dêr kaem by, om distiid wiene de streuperts mar min by hoanneboek en katechismus to hâlden. O, hy hie de Jonker fan 'e moarn wol om 'e hals fleane wollen, doe't dy mei in wyslik glimke ornearre: ‘Master, jy binne jitte jong, nim it der yn nije wike fan. Om Sint Jabik hinne bliuwe de bern dochs wei en dan mei sok heawaer, dat skoalpeinjes drage se jo net oan dat útmakket. Der is my trochdien, master, it tsjerkhôf hawwe jy tsjep yn 'e es en myn âldste stalfeint riedt wol in wike foar it lieden. Jitte mar ien?’
Hy hie net né sein, doarst net ienris, dat de Jonker hie him de wynromer opnij folgetten. Noch seach er it peareljen fan it reade focht, it boartlik opbuorreljen fan lytse kraeltsjes nei it oerflak...
In apart man, Jonker Tjaerd van Aylva. Hoe linich wist er jimmer yn 'e omgong mei syn doarpslju it paed to finen tusken gemiensumens en gesach. It stie net yn bistân, Wûnzeradiel hie minder grytman en de gemiente minder tsjerkfâd treffe kinnen. By de fjirtich en noch altyd frijfeint, hoe rêdde sa'n ien
| |
| |
it sûnder in frou? As hysels fjirtich wie en gjin twa-en-tweintich lyk as nou, soed er dan...? Hy nokkere yn himsels, plôke in bledtsje fan 'e hagedoarn, mar loek rimpen de hân tobek doe't er in prip fielde. Hwer hie er oer yn to sitten? Der binne mear fammen as tsjerken, moat je rekkenje, master! Dat hie forline wike âld Sjolle noch sein doe't dy him holp to hôfskoffeljen...
En hommels krige er de brulloft foar him, dy rike gearjefte op Bonga State fan 't maitiid. By it govertsjen op it efterhiem hiene trije boerefrysters him om 'e hals hongen. Alle trije, Tetke sa goed as Fokel en Fij, woene fan him thúsbrocht wurde, it skynde har ta de eagen út. Hie hy, de nije skoaltsjinner, dy jouns net dè man west? Wis, de man fan it wurd mei dy eigenmakke oanspraek ta it breidspear, dat rymstik fol gritsen en bizesetten, dêr't de hiele lângeanne slop om wie. Hwat wie der neitiid op him klonken en dronken! Doe't einlings de breid to bêd dounse wie en de spyllju har pipen yn 'e sek treauwen, wie er mei it jongfolk sjongend en oangeand de leane del skoale nei it doarp ta. Nimmen wist fan syn gemûskop mei Tetke, dat earst doe't de oare fammen har thúsbringers bileanne hiene, koe er syn tomûke ôfspraek mei har neikomme. Under in nachtloft fol stjerren wie er wer nei Rypein glûpt, in ienlike lânreed del. Ta de skuordoar hie hja him ynlitten, de finger op 'e lippen, en yn it skjinne bûthús hiene se sitten, flústerjend en frijend, oant it gestommel fan melkers dy't fan 't bêd kamen him ta de doar út jage hie.
Mear fammen as tsjerken... Jawis, mar wie it by him mear as hwat boarterij, as it prykjen fan de sinnen, as gehoallefoal boppe it hert ôf? Och, hy hoegde himsels neat wys to meitsjen, it wie de Wytmarsumer fodzen likemin tinken, dy moasten in breedskouderich feint ha mei gâns knyp yn 'e hannen en in sulveren fôllejacht op 'e bûkrieme. As it nypte wie hy by harren mar in stedman, in keale pinnesnijer, net oars. It witten dat er bywilen de komst op it Slot hie koe dêr ek al neat oan foroarje... Of miskien joech it earder forwidering?
It Slot... In man fan geast en bilêzenheit oars, dyselde Jonker Tjaerd. Hy wist fan wetten en dykwêzen, mar aldergeloks ek fan dichterlike taelskientme. En hy kóé it libben, de minsken om him hinne. Great wie it him om yn syn boekseale in ûrke to kâtsjen mei de man hwaens formoanningen en kwinkslaggen in ein boppe it deistich doarpspraet út stiken. Mar mûltergjen wie it ek, dêr yn dy bislettenheit fan 'e boekerij. Hoe koe er soms syn hert bounzjen hearre as er nei in útnoeging de slotsbrêge oerstiek en de klopper falle liet. Hoe koe
| |
| |
er mei langst en ûnwennichheit de eagen weidzje litte oer dy rigen kwartinen en folianten: rykdom fan opheappe wittenskip en bisonken wysheit. As er dy samling forlike mei syn eigen himpen rychje op 'e rim, dan koe er suver oergunstich wurde. Sanet, de Jonker wist hwer't syn hert nei útgong en liende him mei de rynske hân...
Hy lei al in set mei de eagen ticht en tearde in gersraei fansiden dy't him op 'e foarholle kriuwele. Waerd er slûch? Dy Frânske wyn op Aylva tilde it hert jin earst fan op, mar makke jin letter oan 't dodzjen... De Jonker... Mei in birette graesje hie er him fan 'e moarn de caroli's oer de tafel hinne taskoud: fiif werp fan elkmis fiif sulveren skiven, syn earste folle fearnsjierstraktemint as bitsjinner fan syn doarpsoffysje. In soarte fan searemoanje wie it, sa hie er it oanfield, en it hie hwat faderliks en hwat dichterliks doe't de Jonker it glês heve en sei: ‘A vous, master, op 'e jeugd fan it doarp, op 'e freugd fan it lân en de deugd fan it libben!’ De wurden dêr't er dy heildronk mei biandere hie, wiene him foarkommen as blea gestammer. Mar dochs hie dit tabringen hwat ynhawn fan in geheime tasizzing, in gearswarring suver dêr't hja bûten de oare doarpsminsken om togearre mandélich oan wiene. Til fan sinnen en lichtskonke as Ikarus wie er de brêge wer oer slagge.
Opnij fearre er út syn dreamerijen oerein. It skaed fan it beamke wie in stikje langer wurden, mar de hjitte woech noch like swier oer it lân. Efter him tjirge in skries him boppe de stannen en sloech yn 't mâlle op in oerfleanende krie. Fansels, dy wie yn 't spier foar syn jongen, dy't earne unbihelperich oer it lân wjukkelen. Wiidskonkich siet er nou, de eagen sêd fan sinne, de mûle hetsich fan toarst. Hè, hwat stieken de fuotten him noch! Mar hwerom soe er net? Je meurs de seuf au près de la fontaine. De âlde Villon wist dêr ek fan. Biret gaspe er de skuon los. Doe't er de skieppegrauwen hoazzen útteach kringelen der wolkjes moude omheech. Hy digere yn it iepen plak wetter foar him, mar der wie gjin boaijem to bikennen. Soe men jin net oan 'e hals ta yn dit kostlik wiet sakje litte en kuolje sa de lea? Nei't er de kûtbroek oant boppe de knibbels omheechstrûpt hie, liet er him yn 'e snilewâl delsakje en polske fuort dernei mei beide fuotten yn it feartsje om. It wie salve oan it fel. Sa moasten de bern my ris sjen, glimke er yn himsels. Se soene wol sizze: ‘Us master is wer gek!’ It wiene de wurden dy't Tjesckmoar him hokkerwyks mei de waerme hân oerbrocht hie. Soe men se net? hie se prottele, dy smoarge mûlripe strobben fan bern! Mar hy hie daliks bigrepen hawn
| |
| |
hwer't it op sloech en it gefal hwat forhimmele. It wie einliks syn eigen skuld. It wie fan 't maitiid en fuort nei de brulloft op Bonga, doe't er yn in boartlike rite út de skoalkateder wei dat gedicht Minnekozerij fan Starter opsein hie. Hoe wie er der ek wer ta kommen? O ja, Marchje, dy sleauwe Marchje fan 'e kûper dy't de tafel fan trije mar net leare koe! Hy, om net koartkearich to wurden, hie der doe útflapt:
Mijn genuchtje! wat zucht je?
Mijn hartje! wat smart je?
Doe't alle bern fornuvere fan har skoalboerd opseagen hie er it net litte kinnen en stoart dat hiele ielglêdde fers fan Jan Janssoan oer har jeuchlike kopkes út.
Welker deeltjes zoo eêltjes,
It roun fansels ek yn 't gekke en skypje sokke lytse bern op mei de amoureuze loftûtings fan de Ljouwerter loskop. Mar goed dat dominus Van Dam him net heard hie. Of noch slimmer, syn âldrektor ût Boalsert. O, hwat koe dy yndertiid útgean oer 'T Vermaeck der Ieught, it lieteboek fan Starter dat er forwijde as ‘dertel’ en ‘ontuchtigh’! Mar Jonker Tjaerd, dat wist er fan Rein Rienks dy't ek tsjerkfâd wie, de Jonker hie smaeklik lake doe't er fan dit foarfaltsje hearde. Hoe koe it ek oars. As der útfanhûzerij op Aylva wie waerden de Starterlieten by it spinet ophelle dat it sta sei...
‘Nou, nou, oan 't fuotwaskjen?’
Hy skrille op en loek op slach de fuotten út it wetter tobek.
‘Dou hoechst om my net...’
Oan de oare feartswâl stie in jongfaem, in harke yn 'e hân. De bare sinne liet har silhouet skerp útkomme; in koart skaed foel oer de wâl. It wie oft er in skok krige. Under de ljochte ûngetiderskyps, hwerfan de beagen loswei ûnder it kin fêstknotte sieten, seagen in pear greate blauwe eagen him spotsk op en del oan. Read opset fan 'e hjitte wiene de wangen har, de jaksmouwen hie se heech opstrûpt. Se stie dêr bleatsfoets en de ûnderrôk, opskoart oant boppe de kûten, liet in pear klienankelige skonken sjen, brúnforbaernd en stevich. Hja postte in loshingjende lokke foar de eagen wei. De halsdoek
| |
| |
hie hja ôfdien en tusken de roksbân stutsen. Hja die in stap twa foarút, sette mei in feardige stjit de harkestôk yn 'e weake wâl en pluze hwat snileguod tusken de tinen wei.
‘Bist ek sa waerm?’ sei se, ear't hy noch in wurd bitinke koe. ‘Nou, dou hast noch gelyk. Ik leau, dat ik it ek mar even doch. It wetter is hjir aerdich skjin, net?’
‘As sulver,’ brocht er út. Der woe him noch amper in wurd oer de lippen. Hy siet dêr en seach mei wiidforwûndere eagen. Pales, gong it troch him hinne, Pales, de goadinne fan 'e harders! Wie it mooglik en moetsje sa'n klassyk skepsel hjir midden yn it miedlân? Stokstiif, syn rêch in fearjende planke, siet er foar har oer. Sloech er in figuer? Makke er him bispotlik?
It fanke bûgde yn 'e wâl del en fielde mei de hân yn it wetter. Hy merkbiet hoe't it blauwe, heal tichtreaune jakje iepenfoel. Under it brún fan har hals skimere it wyt fan har boarsten. Doe stiek se de iene foet yn it wetter, mar ear't de oare deselde wei folge, seach se him laitsjend oan. Tusken de folle lippen blikkere it pronkbyld fan har tosken.
‘It is suver lij,’ sei se, ‘dêr by dy net? It jowt sa net folle.’
‘Altyd hwat,’ sei er om dochs hwat to sizzen en dompele syn fuotten rislût wer ûnder.
Efkes draeide se har in healslach om en riek de hals. Hwat wie se linich yn 'e heupen! Ut de wâl wei gluorke se tusken de reakken troch it fjild oer.
‘Forwachtest immen?’ sei er, mear om praet to hâlden.
‘Ik moat in bytsje oppasse,’ sei se, ‘ús folk sit dêr by hûs yn 'e jister en as ús heite seach dat ik hjir sa omloaike! Hy hat my hjitten dit fierste stik to wâlswyljen, dan mocht ik frij fan melken.’
Se draeide har wer nei him ta.
‘Koest my wol in hantaest helpe,’ lake se. ‘Tsjin dy reak stiet wol in harke. Of hast evert op 'e rêch?’
‘In bytsje wol,’ sei er, ‘mar it is ek sa gleon.’
Hy seach hoe't der in gutich trekje om har mûle loek. Mei de iene foet tipte se oer it wetterflak en bigoun him wetter oan to snjitten. De pear spatten dy't him birikten wiene koel oan syn hannen en gesicht.
‘Sa, kinst ôfkuolje!’
‘Of dou,’ lake er, wylst er bisocht har partij to bieden.
‘Better tasette,’ gekjage se. ‘Moatst nei Skettens?’
‘Né, Boalsert.’
‘Poe, hwat in ein! To Sint Eal ha 'k dêr noch west. Us heit hat dêr syn mieren woun. O, hwat wie dêr in folk! Wennest yn 'e stêd?’
| |
| |
‘Ek in merkefeintsje hawn?’
‘Soest wol witte wolle, hèn? Nou, hwer wennest?’
‘Oeral en nearne,’ ûntwiek er de fraech. ‘Dou wennest dêr, tink?’ Oer it lân hinne wiisde er nei de pleats yn 'e fierte.
‘Ja, dêrjinsen op 'e Tym is ús heite boer. Mar kom, ik moat oanmeitsje.’
Bizich seach se wer oer it skouder.
‘Nou, krij ik noch help fan dy?’
‘Hoe kom ik by dy?’ frege er, wylst er de skonken oploek.
‘Kinst hjir net troch de Ald Ier,’ sei se. ‘Twa jier forlyn mei dy droechte is hjir in welle groeven. Soest it net bidjipje kinne.’
Se stie al wer op 'e boppewâl en wiisde mei de harke.
‘Sjoch, by dat set om en dan by dy dwerssleat der oer.’
Hy proppe syn fuotguod yn 'e beide skuon en yn in oankomst fan oermoedigens keilde er se mei de knapsek nei de oare kant. Slop fan laitsjen fandele se syn eigendommen mei de harke gear.
‘Ast my bidraechste, hâld ik dy ûnder!’ Boartlik-driigjend stiek er de finger omheech en sette de kant út fan it set.
Hwat is se moai fan tichteby, skeat it troch him hinne doe't se him parmantich de harke yn 'e hannen treau. Hy smiet it wammes út. De stoppels fan it haeilân pripken oan syn fuotten. Swit kobbe him op foarholle en boppelippe. De harkestôk lei him gleon yn 'e hannen. Hy naem de ûnderwâl, hja de boppewâl en wylst de harken it rûge wâlhea heuvelen snapte it fanke it hûndert út. De Jonker..., hwat soe dy him forropje fan wille as er him hjir stean seach.
‘Hoe hjitstou einliks?’ Heal tsjin it sinneljocht yn hifke er har mei de eagen, wylst er syn ark efkes lins joech. Under har kyps wei lake se him skelmsk oan.
‘Woest dat jern witte? Nou, ried ris!’
‘Pales,’ sei er sûnder to wifkjen.
Hja prústte it út.
‘Is dat in namme? Né, hear! Wemel hjit ik, nou witst it.’
‘Wemel,’ sei er as preau er it wurd op 'e tonge. ‘Wemel, moai heart dat.’
‘Tinkt dy? Ik fyn der neat oan. Yn 'e buorren pleagen de jonges my der altyd mei. Wemel viel uit den hemel, viel uit de hel, nu vaart Wemel nooit meer wel. Dat rôpen se my soms efternei. Healwiis, net?’
‘Datst út de himel komst is sa wol oan dy to sjen,’ bisloech er it mei de gek, ‘mar dat oare, né, dat is gjin plak foar dy.’
‘Bist in spotter.’
‘En dou in protter.’
| |
| |
‘Nou, nou, kin er dichtsje?’
‘Né,’ sei er, ‘mar dêrom lês ik de dichters wol.’
‘Ik kin ek lêze,’ sei se net sûnder greatskens. ‘De Bibel, as ús heite to slûch is, mar wy ha ek in plateboek mei ferskes derby. Sinne- en Minnebeelden hjit it.’
‘Jacob Cats,’ ornearre er mei hwat fan biwûndering yn syn lûd.
‘Hat dy de ferskes makke?’
‘Kom,’ bisleat er hommels as waerd it him ynjown, ‘ik sil dy ris hiel hwat moais tofoaren lêze. It wurk bliuwt der wol.’
Hearrich lei se de harke nêst sines. Ut syn knapsek helle er it boekje en justjes letter sieten se togearre yn it skaed fan in reak. Hy lies... Al hie er de eagen op it printwurk, hy fielde dat se him fol niget opnaem. Of wie it biwûndering? Dy fammen op Bonga, hiene dy net itselde dien? Hy lies mei syn waerm lûd, ek de rigels dy't er niis net mear bitinke koe:
Hier zaeyt men boekweit, ginter vlasch;
Hier groeyt en bloeyt het weeldig koren,
Omheynd met stekelige doren;
Daer spoeyt een speelyacht over 't meir...
Hommels foel syn stim stil. Hy harke. Op it kroas fan it feartsje lyk foar har klettere it, as waerd der toarke mei stientsjes of fine kluten. In pear losse bûterdrippen foelen op it lêzen. Reinwetter?
Wekker wurdend as út in dream joegen se har tagelyk oerein en eagen forheard it fjild oer. De sinne skûle. In donkere kantloft wâlle op út it súdwesten, geile tongerkoppen tuorken der boppe út. Skean boppe harren mealde in hoazich swurk en de kant fan Wûns oer stiene guon boerestéën der al wyt yn. Noch wie it om har hinne blakstil, mar yn in miedstik fierderop seagen se hoe't der wyn troch de koppen fan opers hea twirre. Yn 'e fierte by in boerehiem âlle in bolle. It ljochte yn 'e suderkimen en bytiden sloech it fjûr dêr mei slangen yn 'e groun. It drippen hâldde op.
‘It is in bui,’ sei er rêstich, ‘sjoch dy fûgels dêr ris.’
Hy wiisde om 'e noard nei in plak gril sinneljocht. In keppel swarte roeken joech him krassend omheech en saeide dat oer nei It Fliet. Frjemd-wyt blonken de muorren fan it Preekhûs.
‘Ik wol hjir wei.’ Eangst ljochte op yn it blau fan har eagen.
Op datselde stuit sloech it ljocht. Ien tel stie it fjûr as in wide blinkende mantel om harren hinne. Fuort deroan knettere de tongerslach. It fanke kromp yninoar:
‘Ik moat nei hûs. Hjirwei!’
| |
| |
‘Kin net mear.’ Hy biet de wurden der út. ‘Wurdst trochwiet. Hjir, yn dizze reak. Ik helje ús guod.’
Doe't er mei de hannen fol wer njonken har stie, seach er dat se trille.
‘Bang fan swier waer?’
‘Ja, altyd. It kin ynslaen. Ik tink dan, God is lilk op ús.’
‘Ik bliuw by dy,’ sei er biskermjend en delbêdzjend, ‘sjoch, hjir is ûntwyk.’
Hy foel op 'e knibbels en roppe gysten earmfollen hea út 'e sydkant fan 'e reak. Yn in omsjoch hie er in foech hoale makke en mei de losskuorde stikken loege er in boarstwarring om it gat hinne. In nije slach boldere oer de wiidte fan it haeilân.
‘Dêryn,’ bitsjutte er suver gebiedend. En doe as tsjin in bern: ‘Kom mar, Wemel.’
As in poes kroep se him nei en flijde har tsjin him oan. Har gesicht like op laitsjen en gûlen tagelyk to stean, doe't er de beagen fan har kyps losloek. Ljocht kroes hier sprong oer syn boppe-earm en skouder.
‘Stil mar, it is neat.’
Yn it healtsjuster leine se tsjininoar oan en harken. It nijwoun hea broeide en wie waerm oan 'e lea. Mei syn frije hân makke er it skûlplak hwat greater en treau de losplôke toppen mei de fuotten nei bûten. Delhingjende hearaeijen dy't har foar it gesicht tyspelen, striek er hoeden oan 'e kant. Greate eagen seagen - biwûnderjend? hifkjend? - nei him op. Doe groef er syn mûle yn harres. Hy fielde de spanning fan har lichem, wifkjend tusken oerjefte en forset. Unfêst omklamme har hân syn pols doe't er it jakje fierder losfitere...
‘Pales,’ flústere er heas fan opwining. Hongerich streake syn hòn it nou ûnfordutsen twillingpear. Rimpen treau se de ynkringer tobek.
‘Pales?’ tante se, ‘dat is twakear. O, ik wit it al, dyn faem hjit sa fansels.’
‘Ik sei allinne datst moai bist,’ sei er strak, ‘en dóú bist myn faem, hearste? Dou... dou... dou...!’
‘It mei net,’ warde se ôf, ‘nou net... It is swier waer... ús heite...’
‘Ik wol dy... dy...!’
Fannijs wie it ien stik fjûr en swiere tonger kreake der fuortdaliks efteroan. Stiif tsjin him oan lei se nou, as in bang bern. As in bern? As in breid!
‘O, as it ynslacht!’
‘It slacht net yn,’ sei er, kalmer fan lûd as er wie. ‘Wy
| |
| |
bliuwe hjir droech. It is aensten oer.’
Yn it losse hea by de yngong teistere nou de wyn. Oanienwei boldere it, fierôf en tichterby. Yn it feartsje wie gekwêk fan einen. Rein rûze oan oer de lânnen... En daar kwam een groote regen... Hoe kaem er dêr op? Just, Elia op de Karmel... Elia... Izébel... Izébel? Né, Pales, Pales!
Neigeraden it waer oanboaze stie in stoarm yn him op, in fûle drift om to kampjen, to wediverjen mei de eleminten dêrbûten. In mingeling wie it fan wjerstân en fan meidwaen. Soe er har as de wjerljocht fortarre? Mocht dit? Moast dit?
Wer rôlle in tongerslach oer it miedlân, mar it wie fierderôf as niis. It fanke skrille wer, kroep him oan. Wie it bangens? Of die se it der om?
‘It driuwt al oer,’ sei er, de earms wer om har hinne slaend.
Har tosken blikkeren yn it skimerich ljocht. ‘By dy ek?’
‘Dou rakkert,’ sei er, nou alhiel yn 't bigryp. En doe luftich der oerhinne: ‘Wemel, kom in mijn hemel.’
‘Spotter.’
‘Dat is ek twakear.’
Hja sei hwat werom, mar de tonger makke it ûnforsteanber. Doe sleat er har mûle mei sines. Om him hinne sonk de wrâld yn in reade dize wei. Slachrein flapte del oer de reak...
Oan de hikkepeal fan de middeis socht er hâld wylst er syn fuotguod oanstrûpte. Syn eagen skitteren doe't er har dêr op foege distânsje stean seach, de harken yn 'e hân. It ljocht fan 'e jounssinne lei in gouden glâns om har hinne. Hy koe de eagen net fan har ôfhâlde, wylst er wraksele mei syn iene skoech. Jong nijgers glinstere dêr't se stie. In nimf, sa weiroun út Arcadia. Hy seach fier yn it easten de bui yn 'e kimen sakjen, heakke de knapsek oan 'e bûkriem en makke oanstalten de stap to setten. Har hân wiuwde in farwol. As in ealman makke er kluftich in bûging, de hoed yn 'e hân. Hy hearde har skatterlaitsjen troch de hoare joun. Hja rôp hwat, de hân oan 'e mûle.
‘Nou wit ik noch net, hoest hjitst! Wolst dat net wêze? It is gjin spul!’
Hy gnyske. ‘Neam my... eh... Tjomme! Tjomme!! Nou goeije, Wemel!’
‘Goeije, Tjomme!’ Him tocht, it kaem der hwat wifkjend út. Twivele se?
Ear't er op Filens it boerehiem oerstiek, digere er noch ris nei de fierte. Stadich roun se op 'e Tym oan, de beide harken heech oer it skouder. Hy joech in leaf ding om to witten hwat
| |
| |
se nou tocht. Soe se protteljen krije? Soe har heit...?
Wemel..., kostlik klonk dat. In namme foar in najade. Under it fierdergean fielde er ynienen in licht selsforwyt dat er syn wiere namme forswijd hie. Hwat kluchten wiene dit eins? Leine dêrfoar Wytmarsum en Skettens master to ticht byinoar? Eange er Tjesckmoar har skerp rabbersbekje? Of wie it it kistmakkerssoantsje út 'e stêd dat in boeredochter jerne ris foar 't soaltsje hawwe mocht? De Jonker... Ja, soe it de omgong mei Jonker Tjaerd wêze dy't him kâldwei dy skûlnamme ynjoech? Hy kaem der net út. Mar se hie gelyk, it wie gjin spul. Of dochs in spul? In spul, dat er spile mei har?
Lang prike de wroechwjirm him lykwols net. Doe't er by Brúndyk de wei nei de stêd opdraeide, tilde it hert him en wie syn gong licht en trinten. Hwat lei de wrâld der skjin en glânzich hinne! Skjinwosken as in bern op sneontojoun. Alles blonk, de simmermoude wie fan 'e beammen reind. Alles roek, roek nei... Wemel. Mei ynlik wolgefallen skôge er it stedssilhouet dêr foar him. De bolwurken grienbikrânse, let sinnegoud lei op 'e omgongen fan de riedhústoer, de hoanne op 'e stompe Martini, dy kolos, heinde it lêste deiljocht. Wemel viel uit den hemel... Doe't er troch it healtsjuster fan de Blaupoarte trape, song it yn him. Pales, pûkje fan 'e wrâld...
It wie al yn 'e foarnacht, mar ta sliepen koe er net komme. Op syn dakkeammerke oan 'e Wipstrjitte siet er, de stilte fan 'e stêd om him hinne. De farske kers dy't syn mem foar him op 'e stander stutsen hie, smiet syn skaed op 'e muorre efter him. Ut en troch kraste syn nij-oanskerpe guozzefear oer it papier foar him. It skrift wie sierlik genôch, mar de ynhâld? Och, de rigels rimen wol, mar de wurden woene de rjochte fal net krije:
Lay ick mey yen in 't hae
Wierom soen' wij 't naet dwaân?
Hy skodholle, helle earst in wurd, doe in hiele rigel troch. Mei de hân oan 'e holle lies er, heal lûdop; skodholle wer. Hy lei de skriuwfear op 'e koker, liet it sân út 'e struijer oer it papier rûgelje. Soe er it bôchje mar net forskuorre? Doe biseach er de blanke efterkant en it bigreate him, it fel for- | |
| |
dwoun yn in laed. Wemel, Wemel, viel uit den hemel... It mocht bikend stean dat it sa wie... In ingel... Mar hy...? In divel? Tjomme! Hoe helle er it yn 'e plasse! Hy kaem oerein fan syn sitskammel en teach de klean út. Tjomme, Tjomme, hoe wol dit komme? Hy nokkere yn himsels en treau de domper op 'e gleone pit fan 'e kers.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd