De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 156]

Tr. Riemersma:
Hald jou f 7,90 yn 'e buse!

Teije Brattinga, De stadige leafde fan Fetsje. KFFB-rige nû. 80. A.J. Osinga N.V., Boalsert, 1964.

It boekje fan Brattinga koe ûnbisprutsen bliuwe, as it net nedich wie to protestearjen tsjin de auteur en de hearen fan de KFFB dy't har net skamme hawwe dizze binaude histoarje oan 'e lêzers foar to setten, en om de keapers to warskôgjen de beurs yn 'e bûs to hâlden.

It boek start âlderwetsk mei wiidweidige ynljochtingen oer de lizzing fan it hûs tusken doarp en polder, oer it paedtsje fan giele klinkerts, de sintelreed en de tardyk, it forkear dat lânskomt, ensafh., ynljochtingen dêr't gjin mins bilang by hat. Mar hawar, dat nimt men der op ta, Fetsje sil ek noch wolris hwat wichtichs biprakkesearje, tinkt men.

Foar't Fetsje dêr lykwols oan ta komt, krijt se bisite fan Marij, en de lêzer moat tsjin wil en tank it jeuzeleftich petear fan 'e beide fammen oanhearre:

‘Kom der yn,’ seit Fetsje.

‘Goeije,’ seit in libben jongfaem fan goed tweintich jier.

‘Mei 't wol even?’

‘Hoe soe it net meije, dat witst wol better!’

Men freget jin ôf: hwerom tinkt Fetsje ‘in libben jongfaem fan goed tweintich jier’? Der is gjin needsaek om dat op dit stuit to tinken. It is in taljochting fan 'e auteur dy't hy Fetsje tinke litte wol, mar it is tige ûnwierskynlik dat se dat dwaen soe. En datselde jildt foar it prakkesearjen dat de auteur Fetsje dwaen lit op side 10-11.

It petear draeit dan hjir op út dat Marij Fetsje oantrunet om de stúdzje wer op to nimmen:

Fetsje andert moedeleas dat it gjin sin hat. En om mear as hwat hja sein hat. Der binne ek gjin sinten foar. Dy ha der miskien eartiids wol west, mar nou net mear. Se wit dat út de earste han, nou't se heite boekhâlding byhâldt en mei gjin mooglikheit soe se heit mei soks as studearjen op 'e lea falle kinne. It forstjerren fan de mem hat hjir yn 'e hûs greater klap tabrocht as men oan 'e bûtekant sjen kin. De dokter hat syn greatste slinger ek net mear.

Hé, tinkt men, hwerom seit Fetsje net: Heit hat syn greatste slinger ek net mear. Men lêst fierder:

[p. 157]

Der is mei it forstjerren fan syn frou tagelyk eat yn him sels ôfstoarn. Hy mist de kriich...

en men krijt ynienen yn 'e rekken, dat net langer Fetsje, mar dat de auteur oer dokter Baeijema oan 't prakkesearjen is.

Hy mist de kriich, dêr't er earder moarns syn wurk mei oanpakte. (....) Hy fielde him net mear opfongen. Dat koe syn dochter net helpe. Dochter-heit is oars as manfrou, al is it folle mear famylje.

Dat is great: dochter-heit is oars as man-frou, al is it folle mear famylje.

Der wurdt fierder prakkesearre oer de dokter, mar wy moatte fansels werom nei Fetsje, dat hat de auteur ek wol yn 'e gaten:

Fetsje makket har dêrom mar ôf fan it praet oer de stúdzje, dêr't se dochs gjin heil yn sjocht. Se hat it dan ek allang oer hwat oars as dokter Baijema der yn komt. Fetsje fearret oerein.

‘Ik fordoch de tiid. Dei heit.’

‘Jongfammen. Goejoun.’

Dokter Baijema is in goede fyftiger. Hy draecht salang it de minsken heucht, in burd

Dúdlikerwize is op 'e nij de auteur oan it fortellen òèr.

dat nou lykwols swietsjeswei grizer wurdt lykop mei it hier op syn holle. Hy kin syn leeftiid net rjucht fornearje. Om de fyftich hinne hat it libben hwat fan in krisis. Der foroaret blykber eat yn de geast en it lichem fan de minske; it is in skiedingsline dêr't men oerhinne moat en party ûntfalt dan de piid en de striid. Oaren sette der har desto feardiger oerhinne. Oan in Harm Foekema fornimt men de jierren net. Altyd beuzich en like fleurich is er. En de àld skipper is al aerdich oer de sawntich hinne.

Yndied, de auteur hat al wer in oarenien by de kop. Hoe komme wy nou wer by dokter Baijema? Hiel ienfâldich:

Né, Harm hat fan de skieding om de fyftich hinne gjin lêst hawn.

By de dokter liket dat oars to wêzen. Dêr't noch by komt, dat er de lêste tiid mei in krupsje omrint dy't er net ienris rjucht bikenne wol. Hwat it krekt is, wit er net.

Hwerfan akte!

It hat mei syn mage to meitsjen, stekken yn 'e side dy't hookstrooks opkomme en samar wer fordwine, in gefoel fan lusteleazens soms dat net fuortkomt út ûnnocht oan it wurk. Hy docht it wurk noch altyd mei plezier, mei minder fearkrêft

[p. 158]

miskien, mar dat is dan ek alles. Boppedat hawwe dokters faek de oanwenst skerper nei de signalen fan it lichem to harkjen as wol goed is. Hy hâldt it derfoar dat er mei in maechswolm omrint. Dêrom hat er fan 'e middei spesiael nei Grins west en hwat er al tocht hie, is wissichheit wurden.

Nou, dan wit er it ommers wòl! As der stien hie: Hy wist (doetiid) oant fan 'e middei ta net hwat him mankearre, mar nou, nei it andersyk to Grins, wit (noutiid) er it, dan hie it kloppe. Mar hwat Brattinga skriuwt, kloppet gjin barst fan.

Lit ús fierdergean:

Sûnder in operaesje soed er der net ôfkomme. Mei syn dochter hied er noch nearne oer praten. Wol hied er ris opmurken dat er minder kofje drinke moast, minder roke, dat er him wurch fielde, mar sok praet hawwe mear. It gefal by de namme neamd hied er net.

Né, fansels net! Hy wit de namme fan it gefal noch mar in pear ûre, en hy is noch gjin minút yn 'e hûs. Hoe soe hy it nou al fortelle kinnen hawwe? Mar wy geane troch:

Hy soe der miskien al mei syn frou oer praten ha as dy noch libbe. Dat wie dan in forskil mei dochter en breid.

Min of mear ôfwêzich groetet er Marij wylst Fetsje kofje foar him ynskinkt.

Hwerom moat Marij nochris apart groete wurde, wylst de dokter by syn ynkommen beide froulju al joun sein hat?

Under it drinken sjucht er de krante mei stúdzje yn, sabeare, hwant noch de koppen noch de lytse letters wurde sinnen foar him dy't er bigrypt.

Dan seit er ynienen: ‘Wy krije joun noch in gast.’

Dat is nijs foar Fetsje. Gasten komme der net safolle.

‘Ja,’ seit de heit, ‘dokter Oppedyk út Ljouwert.’

‘In dokter út Ljouwert?’ freget Fetsje, ‘hokker dokter en hwat moat dy hjirre?’

Se wit net oft har heit kunde hat oan dokters yn Ljouwert. ‘Ik hie it dy earder sizze moatten.’ Dokter Baijema is der hwat mei oan. Fansels hie syn dochter it earder witte moatten, mar sa flot praet men net oer jins eigen kwalen. Fetsje wurdt suver kjel as har heit it fortelt. Operearje? Ja, mar it is net gefaerlik. Hy moat der allinnich in wykmannich út en dêrom moat er in plakforfanger hawwe. En dat is dokter Oppedyk, in jongkeardel. Dat is it forhael. Fetsje is to forbûke om der folle op to sizzen. Marij réagearret uteraerd oars. As Baijema der út giet om him to forklaeijen, giet Marij foar de spegel stean, it taske

[p. 159]

nêst har om har in bytsje op to kreazjen. As Fetsje dy klucht sjucht, moat se der om laitsje: ‘Wolst dy op dyn foardieligst toane?’

‘Ja,’ ropt Marij, ‘sa is 't krekt.’ Se hat it der mar drok mei. En wylst hja noch dwaende is freget se: ‘Hoe soed er der út sjen, ju? Soed er âld of jong wéze?’

‘Heit seit fan jong, mar ik wit it net.’

‘Miskien is 't in âld mantsje mei kromme knibbels dy't wjukkelt en in bytsje staf der by. Ik sjuch dy al Fet: Forstiet dokter my wol? En dan seit hy: Seine jo hwat, jongfaem? Mar hy kin fansels ek jong wêze, en moai, en lang en mei in slach yn 't hier.’

‘Dou hast de gek mei de âlderein, Marij,’ warskôget Fetsje.

‘Nja,’ seit dy, ‘kin ik it helpe dat se sa wolris binne.’

‘Kinne sy ek net helpe.’

‘Bêst, ju, moatst net sa preekje. Dou silst gelyk hawwe, mar as ik al myn wurden op in goudskealtsje weagje moat, kom ik noait klear.’

Né, dat wol Fetsje wol oan. ‘En lit dy ferverij mar sitte,’ seit se, ‘miskien slacht er dy hielendal gjin acht.’

‘Dat kin er my net oandwaen,’ andert Marij, ‘ik wol yn elk gefal gjin risiko nimme. En dou koest oan my wol in foarbyld nimme. In bytsje rouge op dyn wangen soe dy net misstean.’

‘Tofolle drokte,’ seit Fetsje. ‘It is my moai genôch sa. Ik bin fuort gjin fotomodel, mar oars kin it bisjen lije.’

‘Hen?’ seit Marij, ‘bisjen lije? As se dy net bisjugge, dan miskien, mar oars is it gjin gesicht. Nou ja, dyn postuer, dat giet wol.’

‘Dat tocht ik,’ andert Fetsje. ‘Ik freegje my ôf hwerom't dy dokter sa'n ein efter heit oankomme moat. En hwat moat er hjir joun al? Ik bigryp it net rjucht en ik stean it ek net.’

It is ienfâldiger as Fetsje yn 'e gaten hat. Dokter Oppedyk jr. soe allinnich even oankomme. Doe't Baijema fan Grins ôf kaem mei de wissichheit dat er...

Ik soe de yntelliginsje fan 'e Tsjerne-lêzers misledigje as ik har fordutse woe hwat myn krityk op dizze lape proaza is.

Wy hawwe nou goed 21 bledsiden fan 'e 180 bisjoen, en ik woe it der nou mar by litte. Ik haw oan dizze mannich siden al mear energy bistege as Brattinga oan 'e hiele roman. Hwa't der nocht oan hat dit crazy boek, kompleet mei postillons d'amour en in deus oftewol in Harm ex machina en trije brulloften en al dy bledsiden en bledsiden geâldehoer en stomsin-

[p. 160]

nich geklets út to lêzen, dy moat dat mar dwaen. Ik winskje him graech sterkte.

Der is biweard dat Teije Brattinga ken gjin Frysk. Dat mei hinnebruije. Mar hy ken gjin tael. En hy kin net tinke. En hy is to nonchalant om syn manuskript troch to lêzen foar't er fierder skriuwt. En hy fordomt it om flyt to dwaen op syn wurk.

Teije Brattinga biskôget syn lêzers as hounen dy't men achteleas in bonke tasmite kin, mar hy mei hwat my bitreft syn rotsoai hâlde.