De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 105]

Hein Faber:
De nije apparatuer

Eins bin ik alchimist as ik dat sa nei gean, alteast yn de wize dêr't ik op arbeidzje. Lyk as hja wurkje ik allinne om't ik yn myn fantasije net tobek hâlden wurde wol fan oaren. Fansels stean ik der sadwaende ek wol hwat bûten om't men hjoed de dei mient dat foarútgong op it wittenskiplik mêd net mooglik is sûnder greate research teams mei enoarme apparatuer en navenant hege kosten. Lyk as de alchimisten bin ik fan bitinken dat om de dingen to finen dêr't it werklik op oan komt gjin keppel spesialisten en kostbere masines nedich binne en dat hja en ik der op bitrouwe dat it greate barren op it meast ûnforwachte momint komt. Ek de moderne alchimist docht alles allinne mei ienfâldige apparaten, al is er hjoed de dei mear natuerkundige as skiekundige. Hy rint wier net to keap mei hwat er ûntdutsen hat. Hy wol it mar leafst út hannen fan de soldaten hâlde en hwat dat oangiet út hannen fan allegearre dy't der better fan wurde wolle. En sa is it my ek gien. Oars, myn greate leafde giet út nei eat dêr't de âlde alchimisten net op sinne soene, alteast net yn de moderne foarm, it filmjen. Mar hwa sil sizze hwat hja mei de ‘Stien’, mei it poeijer dwaen koene? Lichtwol in stikje forline wer libje litte. Dat is nou krekt hwat my yn de film sa oanlûkt dat men in stikje echt of sabeare libben fêstlizze kin. Wol men dat letter op 'e nij bilibje... men set de filmspoel op de projektor, klear. It jowt ús de mooglikheid om reizen yn it forline to meitsjen. Wy sille op 'e nij witte hoe grien it gers doe wie, hoe't de fûgels songen en hwat de minsken diene en wy kinne op 'e nij ûndergean en neifiele hwat der doe ûndergien en field is, al is dit dan biheind ta hwat de kamera doe opnomd hat. Fansels bliuwe wy taskôgers en kinne net yn it barren yngripe, likemin as de persoanen fan doe harren dwaen wizigje kinne, oft it nou in reportaezje, in documentaire of in spylfilm is. Foar de spylfilm jildt fansels wol dat it op 'e nij bilibjen fan de emoasjes ôfhinget fan hwat de spiler dêr oarspronklik ynlein hat. Dat is fansels net alhiel krekt om't it net allinne fan de spilers ôfhinget, mar ek fan de apparatuer en de man dy't der oer gien hat. Dit lêste ha ik my altyd tige biwust west en it hat my oanfitere om oanienwei troch to bisykjen de apparatuer to forbetterjen. Der binne greate mooglikheden foar immen dy't him der mei hert en siele oan jowt en in brein hat as fan in komputer. Earst ha ik my útlein op

[p. 106]

it lûd. Dat wie fansels maklik genôch om't der al safolle bikend wie oer de reproduksje en it boppedat ien-deminsionael is. De werjefte fan it lúd is dan ek wol sa goed dat it net fan it origineel to ûnderskieden is. Doe ha ik myn uterste bêst dien op it byld, it visuéle, dat gans biswierliker wie trochdat dit in twa-deminsionael patroan hat fan ljocht en skaed. Doe noch de kleur al wie dit foar in great part it probleem fan de filmfabriken, en dêrnei ha ik my útlein op de trije-deminsionale film, hwerby ik gâns leard ha fan de Amerikanen. Lykwols wie harren apparatuer my fiersto yngewikkeld. Dat moast oars kinne en ik socht om in kamera dy't maklik to bihanneljen wie en net mear as ien persoan frege ynsté fan de greate keppel technikers dy't de Amerikanen brûke. Ik ha de elektronika derby to pas brocht, útgeande fan it prinsipe fan de televisykamera dy't it byld net yn ienkear opnimt mar it yn in ûnderdiel fan in sekonde ôftaest en dêrby in kwart miljoen gegevens oer ljocht en skaed trochjowt. Om djipper taeste to kinnen makke ik gebrûk fan Laser-strielen. (Laser is de ôfkoarting fan Light amplification by stimulated emission of radiation). Oars sein: ljochtforsterking troch stimulearre útstjûring fan strieling. De technyske gegevens wiene krekt frij jown, dat nij wie it net, allinne de wize dêr't ik dizze strielen op tapaste wie nij. Dizze Laser hat in suver net nei to kommen trochkringend formogen en it woe my sa foarkomme dat as ik dy tapaste yn kombinaesje mei in optyske kamera ik in tige libben byld krije moast. Fansels moast de werjefte-apparatuer by steat wêze om dat, hwat de Laser-ynstallaesje forarbeide hie, visueel to meitsjen.

By it probearjen wie my dat net ûnaerdich slagge. Hjir en dêr moast hwat forbettere wurde en doe't ik dat dien hie, wie ik der wis fan dat it goed wie en hie der fuort de spylfilm mei makke dêr't ik it draeiboek al in hiel skoft fan tofoaren fan skreaun hie. De film spile yn it Fryske wetterlán en wol yn it Prinsenhóf. Ik hie der noch al hwat forwachtings fan, mar dat it... né, lit my earlik wêze, dit hie ik net forwachte. Fansels, myn broer is in tige emosioneel filmspiler en binammen as de rol him leit, wit hy him alhiel to jaen. En de rol fan fiskerman lei him en dat yn kombinaesje mei myn nije apparatuer dy't in trije-deminsionael byld yn kleur joech, moast it wol libbensecht wurde. Ja... nou't ik it bitink, it montearen wie daliks al oars as oars. Bytiden hie ik de yndruk dat de film, it materiael wol to forstean, him der tsjin forsette as ik der stikken útsnije soe. Nou ja, dat wie forbylding fansels, hwant it is noait noflik om pûrbêste opnamen der út to snijen

[p. 107]

omdat men se op dat plak net brûke kin. Mar goed, de film wie klear komd en stie nou op de projektor. Ik seach daliks dat de nije opname-apparatuer oan myn heechspande forwachtings foldien hie. It wie bûtenwenstich, it byld sagoed as it lûd. Ja, dit wie it. Ik hie de yndruk dat de projektor, dêr't ik gâns wurk fan hawn hie om dy by de opname-kamera oan to passen, alles ek suver werjoech, oant de lêste nuânse ta. It wie libbensecht. Ik fielde suver de waermte fan de sinne en it frisse koeltsje dat oer wetter en reiden roun. Ik wie echt wer yn it wetterlân dêr't ik sa gek op bin, seach de silende skipkes en it bigjin fan de romance tusken myn broer, de fiskerman út de wenaek en it rike famke fan de boeijer. De beide jongelju makken in praetsje op de pôlle dêr't de aek lei. Omdat dizze scène my to lang wie hie ik de skjirre der yn set. Sa giet dat. Earst tinkt men, dit is it, mar as men it dan nochris bisjocht, foldocht it dochs net. It praetsje wie my to lang en sadwaende...

‘Ja, mar hou,’ sei myn broer ynienen en stapte op my ta. ‘Bistou net wiis! Wy binne noch lang net útpraet.’

‘Dat sil ik wol útmeitsje...’ Mar ynienen roun it my kâld oer de lea. ‘Hwer komstou wei?’ frege ik alhiel forheard.

‘Doch net sa stom,’ sei er, ‘fan de aek fansels. Mar ik ha der gjin nocht oan datstou dy mei myn saken bimuoist.’

Alhiel forslein gappe ik him oan. ‘Mar dat kin net... dou kinst hjir net wêze...’

‘O né?’ sei er lêbbich, ‘en hwa is dat dan dy't dêr tsjin my wiuwt?’

Ik seach nei it skerm dêr't de boeijer plat foar de wyn fuortsylde mei seil en fok breedút. De jongfaem stie fuort by it roer en wiuwde ús ta.

‘Dat is fansels Hester, út de film.’

‘Soa, al. Nou, ik ha hwat gedoente mei har en troch dyn tadwaen wiene wy halje-trawalje útpraet. Dat fortoanst my net wer.’

‘Goed, goed, wyn dy net op. Aens foroaret it wol wer. Mar dou kinst hjir net wêze...’

‘Soa, net... sjoch, heit hat forlet fan my. Ik sjoch dy strak wol wer, mar dan bimuoist dy der net wer mei.’

Ynienen wie der wer de pôlle op it doek. Heit (de filmheit fansels) wie út de aek komd en seach alle kanten út nei syn soan. Sjoerd kaem al op him ta. Hwat hiest allegearre mei dat fanke to bipraten?’ frege heit stymsk.

‘O, neat.’

‘Helje dy mar neat yn 'e kop. Dat is gjin partûr foar dy.

[p. 108]

Kinst better mei dat skutwant bigjinne. Moarn moatte de fûken der yn.’

Krekt foardat ik de projektor útskeakele stiene heit en soan de op de pôlle spande netten to boetsjen.

Ik hie stien to dreamen, dat koe net oars. It wie ek sa echt, mar sa echt dochs net dat myn broer sljochtwei út de film op my tastappe koe. Né, dat wie to gek om los to rinnen... mar dochs...

It wie uteraerd net sa botte biswierlik om wissichheit to krijen. Ik gyng nei de telefoan en draeide it nûmer fan myn broer.

‘Hjir mei Sjoerd. Hwat wie der oan?’

‘Bist al lang thús?’

‘Och, leave stakker, ik ha de doar net út west. Hwa jowt him nou ôf mei sok rotwaer. Hiest forlet fan my?’

‘Ik forbylde my datst hjir niiskrekt by my wiest.’

‘Ja, dyn fantasij is wol yn oarder. As ik wer ris kom en dou bist der net wis fan, skilje my dan fuortdaliks.’

‘Dêr seist sahwat. Nou, it bêste.’

‘Net sa hastich. Hast de film al draeid?’

‘It sil wéze.’

‘Hwat tinkt dy... is er biteard?’

‘Is noch neat fan to sizzen. Men wit noait hoe't sa'n nije apparatuer jin forifelje kin.’

‘Dat komt dy net oer. Né, dêr sit ik net oer yn noed.’

‘Dat is dan mar moai. Oant sjens.’

Né, fansels, it koe ek net. Hwer moast Sjoerd sa gau weikomme? Nou ja, hy sei (ik bidoel de earste) ek net dat er op bisite kaem, mar dat er op de pôlle wie. Ja, dat is ek sa... hy hie de fiskersklean oan, de blauwe pet op en hy roun op klompen. Dat is dochs stom... ik sjoch him noch krekt sa klear foar my. It is technysk ûnmooglik. In filmbyld is in ôfbylding, in skaed en bliuwt dat ek al is it trije-deminsionael en yn kleur. Of hie myn apparatuer in libbene kopy makke fan itjinge opnomd wie? Dat is to gek... Yn elk gefal, myn broer sels hie der neat fan fornomd. Oars in nuvere gedachte, dat der twa Sjoerden wêze soene, dy't tagelyk op twa forskillende plakken wêze koene. Lit us nou ris oannimme dat der yn dy filmstrook in libbene kopy sit fan myn broer dy't ta libben brocht wurdt troch de projektor. Soe dy der dan ek út losmakke wurde kinne en in eigen libben lizze bûten de film om? As fraechstik yn elk gefal wol ynteressant. As it dus sa is dat ik net dreamd ha, moat dat maklik nei to gean wêze. Ienfâldich de projektor wer oansette. Lit my ris sjen

[p. 109]

hwer't ik yn 'e skiednis yngrypt ha, sadat myn broer it der net mei iens wêze soe as soks yn it werklike libben bard wie. Dêr ha 'k it. Doe't hy Hester rêdden hie neidat har jol mei rau waer troch in twirre omgien wie, hie er har nei it simmerhûs brocht dêr't de famylje simmers tahâlde. Earst roun it forhael sa dat der nimmen thús wie doe't hja oankamen en dat Hester, nei't hja har forstrûpt hie, him út klinkkleare tankberens wakker oanhelle dêr't hy it andert net op skuldich bleaun wie. Pas nei dy tiid wiene de âldelju thús komd. Letter woe it my foarkomme dat dit iens wurden hwat to gau komd wie en hie ik it sa foroare, dat heit en mem thús wiene doe't hja oankamen. Lit ris sjen... krekt, dêr bigjint de twade spoel mei. Dan dy mar opsette en sjen hwat der bart. O ja, dêr komt er yn syn skouke al de Alde Wei delsilen! Hja sit op de bûkdelling en hinget tsjin him oan. 't Is ek sa. Hja hat har yn it boatsje forklaeije moatten en hat nou in âld broek fan him oan en de trui dy't er altyd yn reserve hat foar 't gefal hy ris dweiltrochwiet rekket en boppedat syn jaske. Sadwaende sit hysels yn de trui to roer... en dat mei dit rauwe waer. Har wiete klean lizze by de mestelbank. In knap steltsje... en it is wol to sjen dat hja op him foreale is. Oh, dêr is de simmerwente al! Sjoerd bringt it boatsje troch de wyn en leit oan. Hy op de wal en helpt har by it útstappen... hou, de wiete klean net forjitte. Nou nei de doar... De âldelju binne thús. In byld fan de gesellige keamer dêr't mem dwaende is en heit sit to lêzen...

Lulk komt Sjoerd op my ta. ‘Hwat moat dit nou wer bitsjutte? Hja wiene net thús en sjedêr... Gunst my har net? Moatst net tinke datst alles mar dwaen kinst... O, ik moat derhinne... mar ik ha dy warskôge!’

‘Se rêdde har wol... ik moat mei dy prate.’

‘Letter mar ris. Ik moat derhinne, dat sjochst dochs...’

Sjoerd stapte forlegen de keamer yn ûnder oaren om út to lizzen hoe't it mooglik west hie dat Hester har yn it skouke forklaeije koe, silende en wol, sûnder dat hy der hwat fan sjoen hie. Hawar, alles forroun sa as ik it útkynd hie, mar doe't er wer yn syn boatsje stapte en allinne fuortsylde, rôp ik him. Kom oan 'e wâl, ik moat mei dy prate!’

‘Gjin tiid. Ik moat de forûngelokke jol ophelje en boppedat wit heit net hwer't ik bliuw. Bimuoi dy der net wer mei!’

‘Hâld der mar mei op,’ rôp ik, ‘ik ha in folle bettere rol foar dy!’

‘Ik wit net hwerst it oer hast... en hâld my net langer oan de praet. Ik wol net datst wer yn myn libben yngrypst. Hast

[p. 110]

dat forstien?’ raesde hy der efteroan, mei't er al in hiel ein fan de wâl wie.

‘Mar Sjoerd, jonge, dit is ommers mar in film...’

‘Kinst my mear fortelle!’

Sjoerd sylde fuort de Oksepoel oer en ik koe him troch it bearen fan de wyn net mear biroppe. Ik sette de projektor ôf.

Nou wie ik wis. Dit wie gjin dream. Ik hie libbene kopyen skepen... mar hja wiene boun oan it filmforhael. Derbûten bistiene hja net... gelokkich. Hja koene net lyk as it Munster fan dr. Frankenstein in eigen libben bigjinne. Mar hoe soe it wêze mei it oare, mei de entouraezje? Ik skeakele de projektor wer yn. In reidwâl forskynde mei hjir en dêr reade en giele blommen der yn. Ik taeste nei ien fan de barchjeblommen. De stâlle fielde roun en glêd yn myn hân en knapte doe't ik oanluts. Ik hie de blom yn 'e hân... Kjel sette ik de projektor ôf. Ik biseach de blom fan alle kanten. Hoe echt as er ek like, it moast in kopy wêze fan de echte dy't nei alle gedachten al lang útbloeid wie. Mar de blom dy't ik yn 'e hân hie, wie yn alles gelyk oan dy, dy't tidens de opnamen yn de reidwâl stien hie. Ik helle in flesse, die der wetter yn en sette de blom der yn. In hiel skoft siet ik der nei to stoareagjen. It wie my folslein in riedsel, mar hoe langer ik der oer tocht, hoe mear ik ta de konklúzje kaem dat itjinge ik sa ûnnoazelwei útfoun hie, sokke enoarme konsekwinsjes meibrocht, dat ik der bang fan waerd.

Om to bigjinnen... myn broer. Hoe soe Sjoerd der op réagearje as hy der by wie as hysels út de film stapte en my forwiten bigoun to meitsjen? Hy soe it wol mei him iens wêze, hwant dat stikje sabeare libben wie foar him echt libben wurden... doe alteast, mar soe hy it forarbeidzje kinne om himsels libbensliif to sjen? It is al eefkes oars as jins skaedbyld op de film of yn 'e spegel. Foar my wie it al in allernuverste erfaring, lit stean foar de man sels. Né, né, dat moatte wy net ha... ik bin der net iens wis fan oft ik wol witte wol hoe't dit ûntstien is. Stel je foar dat myn apparaten yn forkearde hannen bilânje soene. Misdiedigers soene se brûke kinne om ien en deselde persoan op forskillende plakken tagelyk opereare to litten... kopyen fan bilangrike steatslju soene op ûnderskate plakken de wrâld raer yn ûnstjûr bringe kinne, binammen as guon knappe fysisi fuortbouden op hwat ik foun hie... (lit it dan wêze sûnder it sels to wollen) en dat it harren slagje mocht om de libbene kopyen los to meitsjen fan it filmforhael en har in eigen libben to jaen. Ik moat der net oan tinke. Dy

[p. 111]

blom ha ik út de reidwâl plôke en is sa echt as in blom mar wêze kin. As de apparatuer dus al libbene wêzens reprodusearje kin, hoe moat it dan wêze mei de gewoane matearje, dy't yn syn struktuer miljoenen kearen ienfâldiger is? Stel dat ik in juwielewinkel filmje... nou, hwat dan? As de film klear is, soe ik alle juwielen dy't ik filme hie, der ienfâldichwei ôfnimme kinne, sûnder dat de juwelier ek mar hwat kwytrekke. Nou't ik dat bitink, soe ik it noch ienfâldiger dwaen kinne as it my om jild to rêdden wie. Troch jild to filmjen soe ik it sa yn 'e bûse stekke kinne, sûnder dat der ek mar in minske earmer fan wurde soe... allinne soene de bankbiljetten deselde nûmers hawwe, mei't it kopyen wiene fan de originélen, mar as men se byelkoar hâldde, soe net út to meitsjen wêze hwat de echte en hwat de neimakke wiene.

Né, dat it safier gean soe... Hoe koe dat nou? Ik wit wol dat der knappe koppen binne dy't dreame fan in duplikator dy't troch it ôftaesten fan in ding mei bipaelde strielen, dat ding yn alles sa goed reprodusearje kin, dat it oant de lêste atoom gelyk is oan it origineel. Dy duplikator kin dat dan útstjûre en elk dy't in ûntfanger hat kin dan sa'n kopt' krije, oft dat nou in thékopke is of in auto. Dêr dreame se fan, mar it komt net yn har op dat sa'n masine in libben wêzen produsearje kinne soe. En ik...

Der waerd kloppe en tagelyk gyng de doar op. ‘Hwat sitstou hjir to dreamen,’ sei myn broer. ,Ik tocht, ik moat dochs ris sjen hoe't dy film fan it wetterlân biteard is. Dêr bin ik slim binijd nei.’

‘Dy is mislearre,’ sei ik.

‘Mislearre? Hoe kin dat nou?... en dou wiest sa wis fan dyn nije apparaten.’

‘Dat wie ik ek. Mar men kin it ek to goed dwaen.’

‘Dat muoit my ôfgryslik. Ik foun it in pracht filmforhael... nou ja, ik bidoel mei al dat wurk datst der oan dien hast... en de kosten...’

‘Ja, it is spitich.’

‘Hast him dêr op 'e projektor stean?’

Ik kaem oerein, draeide de film tobek en naem him fan it apparaet. ‘Ja, dit is 'm. Miskien mei in oare projektor. Licht binne opname-kamera en projektor net goed opelkoar ôfstimd.’

‘Lit ús dan in oare projektor probearje. Sille wy dizze der wei sette?’

‘Goed. Dêr yn de kast stiet de âlde. Bêst mooglik dat dy it wol docht.’

[p. 112]

De âlde projektor die it goed. O, it byld wie lang net sa briljant en libben, mar myn broer hie de oare net sjoen en wie der bêst oer to sprekken.

‘Hin, dat hast foroare,’ sei er, doe't de scène kaem dêr't hy har thúsbrocht.

‘Ja, it gyng my hwat to rimpen.’

‘Ja, it forhael wurdt der better fan. Mar dochs kin it my muoije.’

‘Hwat kin dy dat nou skille?’

‘Ik foun it in prachtscène om to spyljen mei... nou ja, it wie in skat fan in famke.’

‘Ja, dy frijerij woe dy wol oan. Nou, dou hast it ommers hawn, al is it hjir hwat foroare.’

‘Wolst leauwe, dat ik it noch wolris bilibje woe?’

‘Dat soe dy nel alle gedachten raer ôffalle... twa kear krekt itselde...’

‘Miskien wol, mar doe wie it moai. Ik kin it noch skoan foar my krije... mar moaijer soe wêze it wer to bilibjen, dat wer to ûndergean... it wie echt...’

‘Lit it sa bliuwe.’

It siet him dus yn de kombinaesje, hwant mei dizze projektor hie Sjoerd alhiel gjin oanstriid om der út to stappen. Bliid ta. Koe de film dochs brûkt wurde. Ik wie wer hwat gerêster en de oantrún om de apparatuer to forneatigjen, saksearre.

‘Nou,’ sei Sjoerd, doe't de hiele film draeid wie, ‘ik kin net sizze dat er mislearre is, al is er ek net folle better as de oaren. Né, ik fyn him net gek.’

‘'t Skeelt alles net.’

‘Hin, hoe komst oan dy barchjeblom? Sjocht der sa fris út as hiest 'm krekt plôke. En de tiid is al lang foarby.’

‘O, dat is in reproduksje.’

‘Meitsje my hwat wys.’ Hy naem de blom út it wetter en biseach dy fan alle kanten. Wylst hy de stâlle wer troch de flessehals glide liet, sei er: ‘Hoe krijst it yn 'e kop. As dizze net echt is, bin ik it ek net.’

Bistjurre seach ik him oan.

‘Hwat hast ynienen?’

‘O, neat. Ik moat nedich mei de nije apparatuer to set.’