De Tsjerne. Jaargang 20

[p. 211]

Y. Poortinga:
Ofskie fan 'e alde wrald

Miskien hie ik it de foarige jouns al witte kinnen. Ik wie in bytsje foar tolven nei de Beginestrjitte fytst om hwat by Lokke Kerkhof yn 'e bus to triuwen en it stiet my noch foar, dat Ljouwert der doe ûngewoane nachtlik útseach. Ik tink hast, dat de strjitlampen net baernden, mar dat wurke doe allinne mar hwat op myn stimming; ik hie to drok dwaende west mei de Nederlânske gearfetting fan myn Frysk proefskrift, dy't de fakulteit op it lêste stuit noch easke hie, om hwat efter dat tsjuster to sykjen. Sa wie men doe. Yn '14 wie it ek goed gien; oarloch wie hwat ûnwezenliks. Men koe better witte, mar it woe jin net oan.

De oare moarns by de breatafel seagen wy, hoe't twa fleanmasinen flak foar ús, tige freedsum sa't wy mienden, ominoar hinne draeiden. Ynienen lykwols spatte der fjûr út allebeide en hearde men mitrailleurgerattel. Gelokkich fochten se it net boppe de freedsdrokke stêd ut. Meiïen hiene wy de knop fan 'e radio yn 'e hân: Hilversum it Wilhelmus, foar de Dútske sinder skriemde Goebbels bargetriennen. Frou Schat hie it krap: de jongste soan lei by Ypenburg. Se hie om 'e nocht bliid west mei it yn 'e steek litten fan ‘Tsjessinga-Slowakije’. Ik ha de moarns op it Coulonhûs west, mar wit der fierders neat mear fan.

De neimiddeis seagen wy yn 'e Ljurkestrjitte fan ien heech del op it forkear. Alles skrepte om oer de Ofslútdyk to kommen, wylst Hilversum noch praette fan stânhâlden oan 'e grinzen. It duorre ûren, mar hieltyd dripkjendewize. Soms in autofol, dan wer in pear op in motor, der strûsde sels fjildgriis op 'e tandem foarby. It dúdlikst haw ik noch twa luitenants foar my yn sa'n lyts twamanne kofjemooltsje fan Renault, dat hurder moast as it koe, en in koart, suterich buske út Vlagtwedde, amper heal fol. It wie net ienris in seksje. Soene de maten sneuvele of finzen nommen wêze? En wie de striid oan 'e eastgrins al ôfroun? Hwat soene dy pear bataljons mei har âlderwetske mitrailleurs en gewearen ek folle útrjochtsje. Mar men siet altyd noch oan foarstellingen fan fjochterij oer langer tiidsforrin fêst, nettsjinsteande Poalen en Noarwegen. It joech noch hwat fortrouds, dizze mannen mei har putti's, har fjildmûtsen of hege kepi's en har bispotlike bananeskilen en gouden streken op 'e mouwe; pas de jouns doe't ik de

[p. 212]

strjitwei del nei Menaem fytste, hie ik in ûnnoflik gefoel fan leechte efter my.

De oare moarns skau de frontlynje by Marsum oer my hinne. In swijende, stadich ridende motorkolonne, sletten, driigjend, net réagearjend op 'e minsken oan 'e kant fan 'e wei, dochs loerende eagen en lopen dy't der by de minste fortochte biweging yn baerne soene. Men wie biset gebiet. Ik miende op it Coulonhûs it hânskrift fan in Dútske emigrant út 'e wei bringe to moatten, mar men wie net op biskûl bringen klear.

De pinkstersneintomoarns stie ik op it Langpaed to Menaem en seach keppels hynstefolk de strjitwei passearen. Ynienen draeide, sûnder wifkjen, as kamen se hjir alle dagen, in kolonne de Mieddyk op. De Menamer klok, dy't lette foar tsjerktiid, hâldde samar op. Hwat miskien sûnt ieuwen net foarfallen wie: der is gjin tsjerke hâlden. It spul moast yn 'e buorren en dêr flak by om ûnderbrocht wurde. By myn faems âlden krigen se in ploechje soldaten en in ûnderofsier yn 'e skuorre, mei de hynders. De oarder wie maksimael, it spul dat se útjoegen, minimael. Men krige it idé, dat se ynstruearre wiene om de bifolking sa min mooglik oerlêst oan to dwaen. Oer de forhâlding fan Nederlân en Dútsklân hiene se net it minste bigryp. It wiene ienfâldige jonges fan it plattelân of út lytse stedtsjes yn eastlik Dútsklân. Hja hiene ek al yn Poalen west. ‘Jetzt kann man sehen, was ein Kulturstaat ist’, hearde ik ien sizzen. It wie in strieljende maeijedei. It lânskip om Menaem hinne hie der net better forsoarge útsjen kinnen as doe. Greate plakken koalsied blonken feestlik giel, de ierappelloffen hiene it lân yn, blijgriene nôten stiene wazich boppe de groun. Gjin fearn lân wie ûnbinut. Spitich dat hjir yn Nederlân in regear wie dat him tsjin de Dútske freonen forsette; hja woene hjir allinne mar lâns om nei Ingelân. It hie ek gjin sin. De Ofslútdyk: ‘Zwei Stunden Arbeit!’ Trouwens, Ingelân wie net folle mear: ‘Zwei Tage Fliegerarbeit.’ Foar de Dútske útstjûring fan 'e BBC hiene se gjin ynteresse. Mar doe't de pinkstermoandeis it geskut by de Ofslútdyk boldere en bikend waerd dat se dêr sa daelk hinne moasten, wiene se dochs o sa stil. Ear't se ôfstieken retten se alle strie en hynstestront yn 'e skuorre kreas op.

By Schat-en-dy hiene se in Feldwebel ynkertierd krige. In Hamburger. Unsympathyk en dom. By harres wie de foarútgong folle greater: ‘alles elektrisch’, en de hounen diene dêr neat op it trottoir. Frou Schat koe him wol sjitte, fanwegen

[p. 213]

Tsjalling by Ypenburg. Mei de hommelse kapitulaesje wie allinne hja mar bliid. ‘As er noch mar libbet.’ Der kaem deselde jouns noch in telefoantsje, it wie yn oarder. De oare deis hie de Feldwebel by de Ofslútdyk west. In kollega hie op in lânmyn trape. ‘Fffft - wie dumm!’ Om dêr sok ding del to lizzen, bidoelde er. It wie syn tiid al gau om fierderop. ‘Nach Engeland. Jawol.’

Myn promoasjedatum wie forroun; in nijenien waerd steld, fuort dêroan. Ik moast de fordigening fan 'e stellingen preparearje, mar it woe net. Joun op joun dinderen de kolonnes donkergrize legerweinen troch de Ljurkestrjitte, ûnder it seil fan 'e laedbakken wei kaem it koart-ôfbitene sjongen. Alles moast it idé fan ûnoerwinlike kriichshaftigens forsterkje. It wie it fortoan fan in macht dy't hawwe woe dat wy en ús bern oars tinke en libje soene as wy sels woene. Nei de net-preparearre stellingen hat gjin prof frege. Wy hawwe nei ôfrin fan 'e promoasje de nacht út feeste yn it ús fan Jo van Weringh, dy't Fokke Sierksma en oare maten yn 'e kost hie. It wie foar allegearre min ofte mear in ôfskie fan 'e âlde wrâld.