De Tsjerne. Jaargang 19

Toanielkronyk:

De fleurige froulju fan Snits

Der is foarhinne wol ris skreaun dat de Fryske kriten gefaerlik waerden om de deakisten to wurden foar it Fryske libben. Foar hokfoar kriten dat negative oardiel ek opgean mei, de lêste jierren alteast net foar de krite Snits fan it Selskip 1844. In pear jier lyn hat it kritebistjûr plannen op priemmen set om yn it ramt fan har toanielútfierings elk jier in stik to spyljen út it repertoire fan de greate, klassike Europeeske dramaturgen. De earste twa jier waerd sadwaende in stik fan Molière oer de fuotljochten brocht. Yn 1964, it bitinkingsjier fan Shakespeare, wie in stik fan de greate Ingelskman oan bar. De kar wie fallen op it blijspul The Merry Wives of Windsor, foar it earst publisearre yn 1602, dat Geart Jonkman op spesiael forsiik fan de krite op treflike wize oerset hat ûnder de titel De fleurige froulju fan Windsor. Alle fjouwer opfierings (op 3, 4 en 5 novimber de jouns foar kriteleden en op 4 novimber de middeis foar learlingen fan Snitser middel- en uloskoallen) is in great sukses wurden. Sa'n 2600 minsken, hwerûnder in foech 1000 jongeren, hawwe yn it Amicitia-théater dizze opfiering bywenne. Finânsieel wie de manifestaesje mooglik makke troch ûnderskate subsidiëarjende ynstânsjes. Binammen om't de learende jongerein hjir yn 'e kunde kaem mei in stik klassyk toaniel yn de Fryske tael, de tael dy't op har skoallen gauris op in janpoepsplak sit, mei men dit inisiatyf fan de Snitser krite in kultureel barren fan it boppeste buordtsje neame.

Tagelyk mei hjirby bitocht wurde dat dit de earste Fryske Shakespeare-opfiering wie yn in folslein théater en mei in folsleine bi-

[p. 404]

setting. De krite hat it iis brutsen foar mear opfierings fan Shakespeare's wurk yn 'e takomst, sawol to Snits as op oare plakken. De regisseur, pater Piron fan Wytmarsum, sil grif ek oare toanielspyljende forienings mei syn lieding gerive wolle. Hulde oan krite Snits!

D.A.T.

Drege walden en fleurige klaei

Neffens de Wâldsang binne de biwenners fan de Wâlden ‘sljocht en rjocht’ en út oare boarne is bikend dat ‘dy fan Boalsert’ - kommende fan de Klaei dus - deselde eigenskippen hawwe. Mar fierder moat der tusken biwenners fan Wâlden en Klaei mear forskil as oerienkomst wêze. De Wâldtsjers binne - sa wurdt der sein en it kin ek dúdlik konstatearre wurde - makliker, fleuriger (foar it each, alteast) en ek folle mear libbenskunstners as de Klaeifriezen. Dat is allegearre tige algemien en ûnwittenskiplik steld, mar by in bisprek fan it iepenlofttoaniel, dat ik fan 't simmer op de Klaei en yn de Wâlden sjoen haw is it in foar de hân lizzend en ek wol nijsgjirrich útgongspunt.

Sawol mei de kar fan de stikken as mei de manier hwerop spile wurdt is it op de Klaei (Jorwert) en yn de Wâlden (de Sweach) krekt oarsom as wy forwachtsje soene. De Sweach nimt de tradysje om stikken fan bitsjutting to spyljen tige earnstich op en tinkt in ynspirearjende taek foar it Fryske toaniel yn it algemien to hawwen. It wol stikken bringe, dy't de minsken oan it tinken sette; it skroomt de moderne libbensproblematyk net en ropt fragen op (net yn it lêste plak artistike) dêr't men fierder de nacht (dy is oars almeasten net sa lang mear, hwant op de Sweach hâlde hja fan fikse stikken) wol mei ûnder de pannen is.

De Jorwerters hawwe net sokke greate pretinsjes, al liicht it der net om om fan Klaeifriezen Italianen to meitsjen. It freget ek hiel hwat om minsken út to byldzjen, dy't sa'n fjouwerhûndert jier forlyn libbe hawwe. Ja, der is ek op dit stuit fan saken wol in oerienkomst tusken de biwenners van Klaei en Wâlden, in oerienkomst dy't ús leart, dat wy ús dochs net op dat ‘sljochte en rjochte’ forsjen moatte: hja meije har graech los meitsje fan eigen eftergrounen, oft dy nou troch it gea, it milieu of de problematyk foarme wurde. Beide ûnderfine hja ek, dat soks in swier stik is.

Nou moatte wy net forjitte, dat de regisseurs tige de hân hawwe yn hwat der nei tsientallen repetysjes en nei in ynmoedich bisykjen ta it jin ynlibjen yn stik, minsken en tastannen oan it publyk fortoand wurdt. De Wâldtsjers fan Opsterlân hawwe yn Jef van der Heijden in súdlike regisseur, ien mei fantasij en in libbene geast, eigenskippen dy't de Wâldtsjers ek wol hwat harres neame meije. De Klaeikers fan Baerderadiel hawwe ek in regisseur fan de Klaei: Pyt van der Zee fan Stiens. Hy is in man mei in goede yntuysje, liket my ta, al kin ik net bioardielje hoe't it der fjouwerhûndert jier lyn yn Italië hinne lei. It fortsjinstlike fan Van der Zee is, dat er alle war docht om soks àl to kinnen, dat er earnstich, sekuer, mei mear fakmanskip as fantasij wurket en dat er sa goede resultaten birikt. Jef van der Heijden is tige enthousiast, optein oer syn eigen ynfallen, ûnkritysk, alteast oer himsels. Hwat syn spilersmateriael oanbilanget wit er moai goed hwer't er oan ta is, dus: hwat er der

[p. 405]

al en hwat er der net mei kin. Hy is wol sahwat de regisseur dy't De Sweach nedich hat.

Ik leau, dat soks ek wol bliken docht út de manier hwerop hja yn it iepenlofttheater fan De Sweach fan 't simmer Adam de Skepper spile hawwe. Dit stik fan de Tsjechyske bruorren Karel en Josef Capek is dêr yn 1956, ûnder regy fan drs. J.F.D. Sprock ek alris spile. It muoit my, dat ik dat doe net sjoen haw, hwant neffens de minsken dy't der doe wiene is in forgeliking tige nijsgjirrich. Sprock - dat is my fan oare dingen wol dúdlik wurden - tinkt soms, dat in stik fan niveau de goedwollende amateur boppe himsels úttille kin en ynspirearje ta spyljen, dat suver hast takomt oan hwat it yn sa'n stik wêze moat. Jef van der Heijden mei syn fiif jier ûnderfining op De Sweach giet der fan út, dat hy fan amateurs - op in inkele útsûndering nei - in subtyl spyljen net forwachtsje kin en dêrom siket er it (miskien wolris hwat to folle) yn uterlike effekten. En dat is better as it spyljen yn in styl, dy't sûnder goede foarming dochs net birikt wurde kin.

En fan foarming, sa hat de ûnderfining wol leard, komt yn greate amateurploegen net folle tolânne. Under de spilers fan Opsterlân wiene fan 't jier wer gâns nijelingen, ja sels guon, dy't net earder toanielspile hiene. Yn sa'n gefal makket allinne de regisseur, dy't fan de réaliteit útgiet, in kâns.

Adam de Skepper - wer echt in stik mei in boadskip, mar dochs mei gâns fine, humoristyske, ironyske trekjes - giet oer de minske, dy't de forneatiging fan de wrâld (net troch in kanon, lyk as yn it oarspronklike stik, mar troch in bom, lyk as Jef van der Heijden it hawwe woe) oerlibbet en op syn ientsje in nije wrâld skept. As ien fan syn figueren sels ek oan it skeppen slacht, rint it wer mis en de wrâld is noch neat fierder.

By de première waerd it stik to stadich spile; mannich spiler koe syn rol noch net goed oan. De Adam-figuer waerd to krampeftich troch Eppy Kylstra spile. T. Rook wie as Alter Ego goed en Jan Radsma - wol ien fan de bêsten op De Sweach - hat fan de Superman Miles wol hwat makke. Akke Radsma en Lysbeth van der Werf, twa ûnderleine spylsters, wiene ek goed. Eva lykwols, in wichtige rol oars, waerd troch Hanny Feenstra swak spile en dat hat binammen it earste part fan it stik gjin goed dien. Sa waerd dizze opfiering fan Adam de Skepper lang, mei in mannich sloppe einen, mar dochs ek mei mominten, dy't foar it moedich bisykjen fan spilers en regy in tankbere bileanning wiene.

It resultaet yn Jorwert wie better, mar ek gâns makliker to birikken. De soele premièrejoun makke it jin al net to swier om jin to forpleatsen nei it waerme suden, hwer't it 16e ieuske stik Dundo Maroje fan de Súdslavyske skriuwer Marin Drzic spilet. Mar ek de opfiering fan it stik het de eftergroun fan dizze loftige komeedzje tige akseptabel makke en boppedat is it Stinus Veldkamp, dy't oars ek al gauris hwat goeds prestearre hat, nea earder sá slagge om in passend dékor yn de Jorwerter notaristún to meitsjen. Sa wiene der dus al in mannich eleminten foar in goede opfiering fan dit stik, dat fier bûten Fryslân en lang foar ús tiid spilet. Tabe Beintema het it net allinne yn it Frysk oerset, mar ek biwurke en hy die it sà, dat it - sûnder oan tiid en ôfstân tokoart to dwaen - in biskate relaesje mei it hjoeddeiske Fryslân like to hawwen. Beintema arbeide handich en geastich mei de talen en birikte mei Italiaenske en Dútske forbasteringen komyske effekten.

[p. 406]

It stik giet oer de soan fan in rike keapman út Dubrovnik, dy't troch syn heit mei 500 dukaten nei Italië stjûrd wurdt om der hannel mei to dwaen. De soan jowt der lykwols in hwat pikantere bistimming oan en as de heit him efterneireizget, komme de swierrichheden. De komplikaesjes hawwe stal krige yn in fleurich, lichtfuottich stik, dat jin gjin momint forfeelt en dat troch de Jorwerters knap spile is. Spitigernôch waerd fan de rol fan de oerhearrige soan net al to folle makke, mar de heit waerd folle better spile en ek de rollen fan de feinten wiene yn goede hannen. De yntegrant Pompet waerd al hiel spontaen spile. Treflik wie de útbylding fan de Joadske keapman. Yn tsjinstelling mei forline jier waerden de froulike rollen dizze kear hwat swak spile; allinne de tsjinster fan Laura wie goed, dêr't de ûndogenske soan it mei oanlei.

Yn Jorwert hawwe hja fan 't jier foar in mannich moaije iepenlofttoanieljounen soarge. En dòchs soe ik nei al dy loftige stikken fan de lêste jierren dizze knappe ploech fan Baerderadiel wolris yn in hwat dreger stik sjen wolle. Der hoecht fuort net in kar út de wrâldtoanielliteratuer dien to wurden, mar tusken Drzic en Brecht sit noch gâns romte.

En as hja it op de Klaei ris hwat mear de drege kant oer sykje, hwerom soene de Wâlden har dan net ris oan hwat loftigers weagje? Wy sjogge hjir tsjin eksperiminten net oan - en dit soe sachs ien mei in suksesfolle ôfrin wurde kinne.

PITER TERPSTRA