De Tsjerne. Jaargang 19

[p. 346]

Dr. Giacomo Prampolini:
Minsken, oarlochshea
(Uomini, fieno della guerra)

Sa't wol bikend is hat de Italiaen dr. Giacomo Prampolini út Spello foar en nei gâns dien foar de bikendheit fan de Fryske literatuer bûten Nederlân. Yn de dagen fan De Holder (1926-1929) hie dizze polyglot en literatuerkenner al kontakt mei de redaksje fan dat tydskrift. Nei de oarloch, dy't foar him as antifascist in dûbel swiere tiid wie, waerden de forbiningen ek mei Fryslân fornijd. Sa skreau Prampolini yn jg. '49 fan De Tsjerne in opstel oer Wearde en wurking fan de lytse literatueren en yn jg. '50 oer De streaming Noard-Súd yn 'e literatueren fan Europa. Yn 1951 naem er in kundich stik oer de literatuer fan de Friezen op yn syn great libbenswurk Storia Universale della Letteratura, dêr't wer ús Katalaenske kontakten út fuortkamen, wylst it jiers dêrop to Milaen fan him in bondeltsje forskynde mei oersettings fan syn hân Poeti frisoni d'Olanda. Fan him is ek in opstel Littérature frisone yn it Frânske standertwurk Histoire des Littératures (Parys, 1957).

Yn april 1959 die Prampolini by syn bisiik oan Nederlân ek Fryslân oan. To Ljouwert yn it Oranjehotel hat doe in moeting pleats hawn tusken him en forskate Fryske skriuwers.

Ek mei Nederlânske skriuwers as Greshoff, Marsman en Van Schendel hat dizze bûtenlanner persoanlike en literaire forbiningen hawn. Us yn Fryslân hat it tige goeddien, dat dr. Prampolini langlêsten yn Den Haech bikroand is mei de ‘Martinus Nijhoff-vertaalprijs’ fan dit jier. Sels koe de bikroande doe útreden fan sounens net by de priisútrikking wêze.

Bihalven oersetter út gâns frjemde talen (der wurdt forteld dat er sa'n 40 talen bihearsket) is Prampolini ek Italiaensk dichter. Yn 1962 is fan him by útjowerij Arnoldo Mondadori to Milaen útkommen in bondel poëzij Molte stagioni (Gans seisoenen). Ut dy samling folget hjir de syklus Uomini, fieno della guerra, 14 fersen skreaun yn de rampsillige jierren 1939 oant 1945. De Italiaenske originélen steane by elk fers ôfprinte. De oersetting is fan D.A. Tamminga, en kaem ta stân mei help fan in Nederlânske, noch net publisearre fortaling fan dr. Catharina Ypes, dy't dêrfoar gâns tank fortsjinnet. Dizze Fryske fortaling is to biskôgjen as in foech earesalút oan in man dy't jierrenlang gâns út 'e wei set hat foar de lytse literatueren yn it algemien en foar de Fryske yn it bysûnder.

Oersetter.

[p. t.o. 346]

Dr. GIACOMO PRAMPOLINI
Literatuerkenner en Italiaensk dichter
(kliché útj. Bonaventura)

[p. t.o. 347]

By syn bisiik oan Nederlân yn april 1959 die Dr. Prampolini ek Fryslân oan. Forskate Fryske skriuwers binne doe mei him yn 'e kunde kommen. Hjir fûstket Anne Wadman mei it forneamde Italiaenske tael- en literatuerfenomeen.

[p. 347]

I

Mei it sicht op in gruzige muorre
bilibje ik myn ynlikste ûren;
binnen earne keakelje op it terras
dêr't de soldaten har melde.

It tiidlings griisgrien biweech
de holle wei lâns mei treppens
is fan nije kloften rekruten,
losskuord fan har memmen, har froulju.

De lege loft fan de winter
binearet, tobroaz'let it tinken;
de minskheit bigriemt him mei bloed,
God dêrboppe wachtei de striders.

I

Di fronte a un muro sporco
vivo le ore più mie;
i polli da quella terrazza
cantano sopra il distretto.

Ciò che grigioverde si muove
per la via fonda a scalinate,
è sempre una folla di giovani
strappati alle madri, alle mogli.

Basso il cielo d'inverno
comprime, schiaccia i pensieri;
l'umanità si torce nel sangue,
Dio lassù aspetta i guerrieri.

[p. 348]

II

Lieten om op to rinnen,
eangstich jinsels forjitte
yn in straksteande wurgens
dy't triennen forkroppet.
Soldaten,
roungear,
biswit,
fier fan my steande
yn jimme grize útris,
bruorren fan my
yn in doffe ellinde.
Soldaten, mûlezels, in ofsier;
in lang en forgees
forsliten fan dagen
yn ûngastfrije bergen...
Lieten om op to rinnen,
sabeare fortsjinst
foar biheinde deugden.

II

Canzoni di marcia,
trepido oblio di me stesso
in una tesa stanchezza
che vieta il pianto.
Soldati,
curvati,
sudati,
da me lontani
nei vostri grigi rancori,
a me fratelli
nell'opaco patire.
Soldati muli un capitano;
un lungo e vano
consumare i giorni
per inospiti monti...
Canzoni di marcia,
elusivo premio
di modeste virtù.

[p. 349]

III

It reinen
slacht ús murf en mêd,
fortsjinne kastijing.

Mei ien inkeld wurd:
oarloch,
hawwe wy roppen
de dea yn ús siel.

Rinnende
rinne wy
nei it grêf.

III

La pioggia
ci batte e ci stanca,
giusto castigo.

Con una sola parola:
guerra,
abbiamo chiamato
la morte nell'anima.

Andando,
andiamo
verso la tomba.

[p. 350]

IV

De skiep binne oanwiisd
op 't Romeinsk amfithéater
om hwat grien to finen:
hja plúzje, rounrêgich, fol iver,
wylst foarbyrydt de skurve trein
dy't soldaten forfiert nei omfierrens.

Wy allegear sitte ûnder
de smoargens, de honger,
it deistige jok fan de slaef -
lykwols kinne wy net weidzje.

IV

Alle pecore basta
l'anfiteatro romano
per brucare un po' d'erba:
mangiano curve attente
mentre passa il logoro treno
che porta soldati lontano.

Siamo tutti ricchi
di fango di fame
di schiavitù quotidiana -
e neppure possiamo brucare.

[p. 351]

V

As dizze kjeld
it kwea delbêdde,
as dizze froast
de geasten klinzge,
as dizze winterloft
helder en suver
de grinzen fan folken forfage,

as de oarloch de wrâld út
de ile romte yn flechte,

soene wy sljochtwei
opnij minsken wêze.

V

Se questo freddo
placasse le ire,
se questo gelo
pulisse le menti,
se quest'aria d'inverno
luminosa e casta
togliesse i confini alle genti

se dal mondo fuggisse
nel vuoto la guerra

semplicemente saremmo
di nuovo uomini.

[p. 352]

VI

Foarbytein binne de soldaten,
fierôf de lôge fan iikbrân.

Hja rounen sûnder to sjongen,
yn in omsjoch forburch har de tsjerke.

It boerewiif op it boustik
wiske har eagen droech.

Oer de wei de kwinende sinne,
de soldaten binne foarbytein;

fierôf de lôge fan brânnen
en it loftalaerm is oer.

VI

Sono passati i soldati,
lontano rosseggiano querce.

Andavano senza cantare,
la chiesa li ha presto nascosti.

Nel campo la contadina
gli occhi si resciugava.

Sulla strada muore il tramonto,
i soldati sono passati;

lontano rosseggiano roghi,
ed è cessato l'allarme.

[p. 353]

VII

Tsjinoer de sé, fol sinne,
liede ta de feestdei
de klokken fan Ligurië;
op de berchpaedtsjas slane
âlde wyfkes in krús.
Birôve fan jongfolk
swije de doarpen,
hja lykje as deaden
hàr thúskomst to wachtsjen.
Mank de mimosa's bidriigje
kanonnen de sé.

VII

Davanti al mare pieno di sole
suonano a festa
le liguri campane;
per le stradette
le vecchie si segnano.
Privi di giovani
i paesi tacciono,
morti che sembrano
aspettare ritorni.
Tra le mimose cannoni
fissano il mare.

[p. 354]

VIII

Sa forstrike de dagen,
spinreagen fan trystens;
eagen stadichoan doffer,
oarloch stadichoan wreder.

Sa libje wy, ienris berne
mei dreamen fol eabelens -
de mûle is ús bitter,
en gjin ûntwyk sels yn triennen.

Mar dou, maitiid, bloeist wer
yn pjisk, prûm en amandel;
ek tusken pún en stjurre bloed
tsjoenst ûnforwinlik fioeltsjes.

VIII

Cosi passano i giorni,
ragnatela di tristezze;
occhi sempre più opachi,
guerra sempre più dura.

Così viviamo, noi nati
con sogni di nobili cose -
abbiamo la bocca amara,
neanche il pianto è salvezza.

Ma tu primavera torni
a mandorli peschi prugni;
pur tra macerie e grumi
tu invincibile le violette vuoi.

[p. 355]

IX

Moanne mank wite wolkens,
tsjoenkrêft fan de dea
yn de stêdden, werberne
troch 't geblink fan de loft.

Dea boppe ûnwittende sliep,
dea sûnder tsjinwar:
sels de ivige ljochten
skept dy biskaving fan uzes
om yn kwea.

Moanne mank wite wolkens,
moanne oer fjilden fan pún,
oer deaden dy't al oanskôgje
dy frjemde ljochtglâns: God.

IX

Luna fra nuvole bianche,
incantesimo di morte
per le città denudate
dal fulgore del cielo.

Morte sul sonno ignaro,
morte senza difesa:
anche le luci eterne
questa nostra civiltà
converte in male.

Luna fra nuvole bianche,
luna sulle macerie,
sui morti che già contemplano
ignota luce Dio.

[p. 356]

X

De Russyske finzenen
trêdzje tusken de oliven
lyk in kloft beuren
dy't men sintsje lit.

Boppe útboeid skonkwurk
weidzje har guodlike eagen,
dy't fierwei de frede
fan sniesteppen sykje.

Allichtwol drage hja yn har
de lydsumheit fan Kristus,
in wite wrâld op kommen,
ús swijsume bruorren.

X

I prigionieri russi
sfilano tra gli ulivi
come una sqadra d'orsi
condotti a passeggiare.

Sopra le larghe gambe
portano sguardi buoni
che cercano lontano
una pace di nevi.

E forse dentro portano
di Cristo la pazienza,
d'un nuovo morsdo l'alba,
fratelli silenziosi.

[p. 357]

XI

Waerm de tún ûnder de stjerren -
tsjerkhôf fan blêdden en fan dagen.
Och, hwerom leauwe yn wurden
as stiennen togruzele wurde?
Wy binne toroppe
as ûnnutte hagen yn 'e wyn;
it leed wint oan - in floedweach.
Yn de treasteleaze sinne
rôp hjoed in mem om
har forlerne soan,
en de middeigleonens wie
in swarte kolk fan geskriem. -
Hark: troch de nacht
knetteret in stengun.
Moarn witte wy mear.

XI

Caldo, il giardino sotto le stelle -
cimitero di foglie e di giorni.
Ma, perchè credere alle parole
quando le pietre cadono rotte?
Lacerati siamo
come inutili siepi dal vento;
sale il dolore, acqua di piena.
Nello squallore del sole
una madre oggi chiamava
il figlio perduto
ed era il meriggio
un vortice nero di pianto. -
Ecco: la notte è rotta
da un crepitio di mitra.
Sapremo qualcosa domani.

[p. 358]

XII

Pioenroas yn krânsen, pioenen:
prûs, readich en rûkend;
turken wyn en wolken de wille
fan in wrâld sa fier fan ús ôf.

De ûren spansearre oan oaren,
drôf wrakhout by it floedmerk,
al ûntkearden se my in dei,
se ûntjowe har yn jin ta libben.

En hwannear't wy fan hjir oant China
De wapens bidobje sille,
bisjogg' wy inoarren glimkjend,
hwant wy hawwe ússels oerwoun.

XII

Peonie a trofei, peonie:
turgide rosse odorose;
tra vento e nuvole gioia
d'un mondo lontano da noi.

Le ore donate agli altri,
stanchi relitti alla deriva,
se m'hanno tolto una giornata,
dentro germogliano vive.

E quando da qui alla Cina
sotterreremo le armi,
ci scambieremo sorrisi
perchè su noi stessi trionfammo.

[p. 359]

XIII

De brêgen
forneatige -
brutsen de earmen
fan walkant nei walkant,
ôfdamme de bêddings.
De haven
in tichtset -
dêr binne dearoun
de weagen
dy't de sé ús brocht.
Swier trêdzjend
teagen foarby
de barbaren -
wy witte nou,
hja wiene torbline,
bliner as de dea.

XIII

I ponti
distrutti -
rotte le braccia
da riva a riva,
oppressi i greti.
I porti
colmati -
là sono morte
le onde
che il mare mandava.
Pesanti
passarono
i barbari -
ora sappiamo
che erano ciechi
piu della morte.

[p. 360]

XIV

Nei de tomûke lânminen
by in Kartuzer kleaster komme,
wylst klokken fan Lombardije
op 'en klearsten klinke
yn in wûnder dei-lemieren:
ûnnut stiet tusken de klaproazen
hjir efterlitten
in oarlochstank:
jongfammen en froulju bigroetsje
heal skriemend, heal laitsjend
hwa't weromkeart nei syn gea
en troch syn triennen glimket.

XIV

Dopo le mine in agguato,
giungere ad una certosa
mentre campane di Lombardia
tintinnano a gara
in un'alba prodigiosa:
inutile sta fra i papaveri
un carro armato
abbandonato:
fanciulle e donne salutano
fra lacrime e sorrisi
chi torna alla sua terra
e piangendo sorride.

(Utjefte Arnoldo Mondadori, Milano, 1962)