De Tsjerne. Jaargang 19

[p. 204]

Krityk yn it koart:

Lunchroomske neigerjochten

J.D. de Jong, Fersen (Reiddomp-rige). Drukkerij en Utjowerij Laverman N.V., Drachten, 1963.

It is op himsels in frjemd forskynsel: in dichter dy't yn 1936 debutearret mei in fersebondel, dy't yn de Fryske poëzij fan doe in forrassend elemint wie en dy't dan net minder as 27 fier wachtet, ear't der in twadde samling fan him forskynt. Sykjend om in forklearring soe sein wurde kinne, dat Jehannes Doedes de Jong ek yn syn earstelingsbondel Lunchroom al gjin bliken joech oer to rinnen fan dichterlike skeppingsdriuw en élan. By alle moderniteit (fan doe) en navrantens fan sizzen wie in bipaelde passivens foar it libben oer en in hwat skriele foarmhantearring dat debút net alhiel frjemd. Miskien ek kin de oarsaek lizze yn it feit, dat de dichter him jierrenlang artistyk útlibje kinnen hat yn manoeuvres mei de kamera en yn tige aparte kommentaren by fotoreportaezjes yn de Friese Koerier. Hoe't it wêze mei, De Jong syn bilangstelling hat him dúdlikerwize forlein net nei de dichtkunst ta, mar der fan ôf. It skriuwen fan fersen liket by him in forskynsel wurden to wêzen dat syn libben bigeliedt (en dan noch tige inkeld) en dat libben alderminst stjûrt of bihearsket. Erst kommt das Fressen...

Yndividualist dy't er is (yn syn krante skreau er koartby gjin inkelde freon to hawwen), moat syn poëzij as kommunikaesjemiddel mei oaren foar him mar in tige swakke rol spylje. Men kriget de yndruk dat dizze dichter mear foar himsels skriuwt as foar de kultuerrounte dêr't er ta biheart. It protest tsjin maetskiplik ûnrjocht, dat yn Lunchroom inkelde sterke fersen oplevere, is hjir alhiel op 'e eftergroun rekke. Dêrfoar is gauris in wiis glimkjende birêsting yn it plak kommen.

Dit forklearret faeks ek dat de 18 fersen, dy't dizze bondel útmeitsje hast allegearre in konfidinsieel karakter hawwe. Sels yn in net botte sterk anekdotysk fers as Brieven op in deade man hat in ‘sadder and wiser’ wurden dichter it lêste wurd:

dit libben is al poste-restante
en tolve rigels yn 'e krante.

Ienselde lichte spotskens, hjir en dêr rûkend nei Heine of Jan Greshoff, komt nei foaren op bledside 10 mei de slotstrofe:

Jim kinne dan om my de Jong wol krije
mei post en giro en de tillefoan;
as ik Jehannes bin, is 't wol sa skoan:
tofolle lit de Jong Jehannes lije.

It is it ivige dilemma fan de romantikus dy't réalist wêze moat en meastal ek wêze wol. Romantysk is ek it libbensgefoel dat men moetet yn Forflokt skip:

Ik wit mysels in swalkjend skip
dat op 'e sé fan myn bigearen
to proai oan waech en wyn en klip
syn ein birint sûnder to kearen.

[p. 205]

 

De lading is al lang bidoarn

 

en stjonkt út lûk en laed en kanten;

 

it ekenhout, sa glêd en skoan

 

hinget forrotte oan 'e spanten.

Guodden lykje yn 'e forbylding to wêzen dat dizze fersen allegear de lêste jierren ta stân kommen binne. Der mei lykwols op wiisd wurde dat de measte fersen dy't de lêste helte fan dit mûltergjend bondeltsje útmeitsje, al in foech 25 jier forlyn publisearre west hawwe. Sa fynt men Toplôke blom, Deade fûgel en Aldjiersnacht al yn Frysk Jierboek 1938, wylst It wetter en de bleke frou, De bosk en De dichter al yn dat fan 1941 forskynd binne. Ik miste hjir it fers Forbeane frucht, dat foarkomt yn de samling Middei-jefte, Fedde Schurer yn 1948 oanbean op syn 50e jierdei en letter ek ôfprinte yn Frieslands dichters mei in Hollânske fortaling fan Anne Wadman.

Forgelykjend mei de bondel fan 1936 kin men net sizze dat J.D. de Jong him sûnt as dichter fornijd hat. Dêrfoar is faeks de basis dêr't er poëtysk op en út libbet to smel. It is in takrûd dizze bondel, neigerjochten út syn Lunchroom, mear net.

D.A. TAMMINGA

In alde tried wer opnommen?

Almenak 1963. Federaesje fan Fryske Studinteforienings. Printerij N. Miedema & Co, Ljouwert.

De eardere tradysje fan in alle jierren forskinend Frysk Studinte Almenak, yn 1958 hommels forbrutsen, liket mei dizze útjefte wer op 'e kluten komme to sillen. Foar it Almenak yn 't plak, sa bisleat it Krystkongres 1959, komt nou om 'e fiif jier in wiidweidiger útjefte; in plan dat syn start makke mei Lustrumboek 1960. As speesje ta de organisatoaryske en kammeraetskiplike hechtens fan it Federaesjegebou soe Fryslân Oerein! jierliks komme mei in Kongresnûmer. Lykwols, ek yn dizze keat lykje al wer krinkels to sitten. Neffens it Foarwurd is ‘it warbere diel fan de federaesjeleden to lyts om in lustrumboek fan gehalte folskriuwe to kinnen’. Ek de priis is sa heech dat de leden it jild der net foar oer hawwe. Mei dat al is de âlde almenaktradysje troch dit boek fan 146 bledsiden wer op it stuoltsje rekke, al tsjinnet it him neffens it colofon efteryn dan oan as in ‘Almenaknûmer fan Fryslân Oerein!’. Hawar, hwat's in a name? Net allinne in minske, mar ek in Federaesje libbet by foroaring.

Hwat jin as bûtensteander yn sa'n boek ynteressearret binne net salyk de forslaggen, de codex titulorum of de listen mei forienings, lienen en beurzen, mar mear it kréative part: de skôgings, de poëzij. Beide genres binne fortsjintwurdige; by beide komme ek bydragen foar fan lju út ‘de kâlde’. Sa lit prof. S. Bloembergen hwat losse tinzen flodderje n.o.f. it 25-jierrich bistean fan de Fryske Akademy; sa stiet by de ôfdieling dichtkunst ûnder twa fersen de namme Tiny Mulder.

Fan it skôgjend proaza is it opstel fan Douwe van Dam Fryske

[p. 206]

Studintebiweging tusken twa fjûren net allinne it langste, mar ek it meast serieuze. It is allinne spitich dat de skriuwer by bipaelde dingen to faek by Dokkum om giet en foar bysaken to folle wurden brûkt. In kolderike skôging fan M.G.S. oer It Forkâldzjen komt net alhiel oan 'e humor ta. Dat de tsjintwurdige studint him ek noch wol ris yn de Fryske skiednis jowt, lit J.S.S. sjen mei in foech stúdzje oer de ôfkomst fan de Friezen. Dat de Fryske biweging harren net kâld lit, toane J. Hofstra en J. Osinga mei koarte artikels oer Frisia Parva en Fryske reklame. H. Bakker slút dêrby oan mei opmerkings oer Fryske lânbou, yndustry en rékréaesje.

Ek it forheljend proaza is fortsjintwurdige: in smedich doarpsforhaeltsje fan H. van Zwol, alhiel yn 't âldfrinzige bleaun, en in bisykjen yn djiptepsychologyske forteltrant, mear yn 't moderne dus, fan S.J. Smits. Dat de lêste de tekenpinne nofliker yn 'e hân leit as de skriuwpinne kin men sjen oan de tige knappe yllustraesjes, dêr't Smits dit Almenak mei opgnist hat.

Sa't al gau to sjen is, hâlde yn dit nûmer de fersen, foarsafier troch studinten skreaun, net oer. It spat net, it sparket net, it jeuzelt to folle, it is wurdboarterij sûnder inerlike spanning, bytiden by it infantile omt ôf. In foarbyld:

Dêr rint er yn syn stofjas,
in bytsje krûm.
Moarn sil er wer yn syn stofjas rinne,
En oaremoarn.
Dan is it Snein.
Mar Moandei sil er wer yn syn stofjas rinne... ensfh.

Biologysk sprutsen is nou yn de Studintefederaesje de twadde generaesje oan it wurd. Fannen dy't men sa'n tritich jier lyn yn 'e Almenakken oantrof, dûke nou wèr op. Lit ús hoopje dat dizze ‘lijn der geslachten’ him fuortsette sil yn 'e takomst.

D.A. TAMMINGA