De Tsjerne. Jaargang 19

[p. 190]

Trinus Riemersma:
Hjerst

Juffer Stienstra siet op har gesellige keamer, weidûkt yn in ûnbidige stoel, de fuotten krúst ûnder it gat. Har eagen glieden oer in steapeltsje bledtsjes mei hiëroglyf-eftige tekens. Korreksje koe men it net neame, dit bieagjen fan de earste probearsels fan in sin, heit en mem, jan en af. Nou't tael- en skriuwflaters har noch net differentiearre hiene, wie it ûnmooglik om de wurkstikjes to foarsjen fan passende wurdearringssifers, ien foar T en ien foar S. Hja sette ûnderoan op elk bledtsje in sierlike reade krol, it skoalmasterlik teken foar ‘yn oarder’. Faeks hie hja de hoannepoaten ek mar mei nei hûs nommen om hwat to hawwen dêr't hja har tinzen by bipale koe, in eagenblik yn de lange forfelende joun. Hwer koe men jin better yn bidobje as yn it wurk?

Hja stiek in sigaret oan, riek de lange slanke skonken en trêdde troch de keamer. By it wanrek bleau hja stean. Hja wie in literatuer-fretter wurden en de titels op de planke bylken net min. Nou lykwols taestten har hannen net nei de smelle rêgen. Alles stonk nei Rilke, hoewol't er sûnt in wike yn in doas mei biwarre kweekskoalleboeken siet. It wie in tige plak, dy doaze kaem allinne hwat by, nea wer hwat út. It wie har forline, it kweade part derfan, dat hja fuortstjitte woe, mar dat hja net ûntkenne koe, en dêrom tolerearre yn in úthoeke fan har biwustwêzen, ûnder yn de kleankast yn in doaze.

Rainer Maria hie yn koarte tiid kâns sjoen syn skerpe rook oan alle boeken op to twingen. Hja koe gjin novelle of fers mear lêze, of de letters sprongen út har oarder en groepearren har op 'e nij, ta it ivige Herr es ist Zeit. Faeks wie dat it biwiis fan Rilke's greatens, dat syn fers alle libben en literatuer absorbearre, it sûgde alles yn him op en woeks ta kosmyske ôfmjittings, dat der bûten dit fers gjin libbensrûmte oerbleau. It wie gjin gedicht dêr't men fan sei: Hm, aerdich. Hast West-Side-Story al sjoen? Men koe der swijend yn fordrinke, of it swijend yn in hoeke soale en bisykje der in eigen wrâld foaroer to stellen, twivelich avontûr...

Hja hie it kocht yn Amsterdam, yn in antiquariaet. Hja kocht graech twaddehânsboeken, net om de priis, mar om de geheimsinnichheit dy't hinget om in boek dat earst yn oare hannen west hat. Mei in freondin hie hja in dei of tsien yn en by de haedstêd forkeard. Parys, dêr't hja foar in pear jier west hie mei in reisselskip, wie opwinender en aparter, mar Am-

[p. 191]

sterdam bea mear kânsen. Hja bikende it harsels earlik, dat hie de reden west dat hja har sin trochsette en har kammeraetske oerhelle. It hie net iens sa min like, flirtpartijen genôch, mei twa jonges út Ynskedé nei in nachtklub, in tút sels. En doe't hja, wylst hja fjouwersom op in terras sieten, it fers kwânskwiis pathetysk foardroech - rokkeleaze oerdwealskens of bittere selskastijing? - hie der Sommer jitte grosz west. Mei de ôfreis út de stêd wie de hjerst ynset. Hja seach der tsjinoan om fuort wer nei har iensume keamer en hie de lêste fakânsjedagen by heit en mem trochbrocht, dy't har akte fan bikwamens en har maegdeflues beide heech wurdearren. Gjin ûngemakken hawn? frege mem eufemistysk. Hja skodholle. Hja wie yn har sawnentweintichste en har lichem mear as tsien jier ré foar in man. De kâns bistie noch, jitte wie hja seisentweintich, men seit: Al sa âld? Ik hie har jonger hawn. Mar by sawnentweintich seit men: Tsjonge? en men skodhollet twivelmoedich.

De post hie noch neat brocht. It koe miskien sa gau ek net, har advertinsje hie pas fiif dagen lyn yn de krante stien. It soe ek wol hiel flot gean as der nou al in brief fan in man kaem. Netwier, sa'n man lêst de advertinsje en sliept der in pear nachten oer, hy skriuwt in brief, forskuort him de oare deis, bigjint op 'e nij. It wie neat net maklik in brief to skriuwen dy't net yn de utersten, koele saeklikheit en frijpostige foarbarigens foel, it wie in kunst de juste toan to finen. Hja seach yn gedachten in jonge man by syn tafel sitten, dûnker hier, om it brede massive kin in blauwe glâns fan hearlik wrede burdstoppels. Syn fêste hân tyspele ûnwennich mei de fulpin om. O, hja woe syn hân wol stjûre. It bigjin wie it slimst, fuort de oanhef al. Achte jufferl? Bêste? It klonk sa âldwivich. Juffer Stienstra? Né fansels, hy wist har namme ommers net. Hie se dan mar frank en frij har namme yn de krante sette moatten? O, mar dan hie de ramp ek net oer to sjen west yn dit greatdoarp, dêr't alle forhâldings en bêdgeheimen oer de buorren gyngen. Sels de famkes út de heechste klas soene har de mûle der oer spield hawwe, dy âlde teaperts dy't nou al oer it forkearde fan trouwe-moatten praetten, de earms oerinoar, ôfsidich fan de drokte fan knikkerjen en tikboartsjen. Juffer Stienstra kin net in feint krijel Né, dit hie de wiiste wei west, ûnder nûmer, anonym. Mar oars, it hie moaijer west mei har efternamme derby, even persoanliker, Juffer Stienstra, of: Riny, har foarnamme. Dêr paste gjin ‘juffer’ foar, ‘bêste’ miskien of ‘leave’. Leave Riny, leafste Riny! Och God, noch noait hie ien dat tsjin har sein. Har mem neamde har Reintsje. Hja hie dy

[p. 192]

namme hate om dat ‘rein’ deryn, hja hie gjin oanstriid om rein to bliuwen. Op 'e kweek hie hja har Riny neame litten, en alle learaers wiene mei dy ropnamme akkoard gien. Bihalven de direkteur, degelik en solide, dy't har namme aertsfaderlik útspriek: Reintsje, as hied er yn de takomst sjen kinnen en har wreed mar earlik biwarje wollen foar in desyllúzje. Doe't er letter by har kaem as ynspekteur fan it kristlik ûnderwiis sei er it noch. Reintsje, bist hjir ek altyd noch? En de lêste kear, doe't er fuort gyng sei er: Oant takom jier mar wer. Of hied er Rilke ek lêzen? Wer jetzt kein Haus hat, baut sich keines mehr.

It koe noch net, in brief, dochs hie it hert har slein, doe't hja de fal fan papier yn de gong hearde. Hja hie har bidimje moatten om net nei ûnderen to stouwen. In lyts kertier letter hie hja har keamer forlitten, en de hospita fleurich frege oft der ek post wie. Mei in folderke fan Kok-Kampen wie hja wer ôfset. Mar hja wie ek to hastich fansels.

It wie har oanflein, de earste dagen yn skoalle. In stel nije bern foar har dy't it yn 'e broek diene om't se net freegje doarsten en op de ûnforwachtste mominten bigounen to gûlen om mem. Wie hja net leaf genôch, hie hja net har bêst dien om it de bern nei 't sin to meitsjen mei grapkes en priizgjende wurden? Troch de doar fan Sjoukje Berg's lokael gyngen har eardere pupillen. De famkes dounsen yn de pauze om har hinne. Wy sitte lekker yn de twadde klas, mar juffer is sitten bleaun. De bern hiene har fielen adequaet ûnder wurden brocht, better as hja it sels koe. Har lytse kammeraetskes en maetsjes wiene in trieme heger klommen op de ljedder, hja bleau op 'e bigiene groun. Sjouk wie mei in gesicht fan fjirtsjin dagen min waer op skoalle kommen. Hoefolle fan dy skrale bliksems hast my oerdien? Mar yn it skoft lake Sjouk al wer, praette hûndert út oer de fakânsje. In nacht byinoar sliept yn 't hotel, mefrou? mynhear? Ik forskuorde my. As Hindrik de bineaming krijt, trouwe wy fan 't winter noch, der is in hûs by. Dêr sil it bistjûr net wiis mei wêze, bist hjir noch mar in goed jier. Ik kin dochs trochwerke? Jawis, ik werk troch, mei de bus is 't mar tolve kilometer. Oars forfeel ik my dochs dea thús.

Silst wol gau in bern ha, tink. It hie gemien west, sok sizzen, mar Sjouk hie nearne euvelmoed yn: 't Silst sjen, sa is 't nou altyd: foar it trouwen yn noed sitte en nei it trouwen noait bern krije.

Sjouk dy't fan 't winter troude, har klas dy't har forlitten hie. Yn in hoeke fan it skoalplein stiene nou nije âldwyfkes. De

[p. 193]

oaren gyngen nei húshâld, mulo, hbs, en rounen sneintomiddeis al yn nylons. Bliid dat hja fan it bargehok ôf wiene, de wrâld lei foar har iepen. It stie har noch foar hoe't de heechste klas him de lêste deis foar de fakânsje tjirge hie; de baes hie der trouwens syn aerdichheit oan. Hja hiene songen en lake, inoarren traktearre op suertsjes en de baes op sigaren en sigaretten. Oan de ein fan it moarnsskoft hiene de ôfswaeijers by Galema, Berg en har lâns west, de damekes eptich, de jonges slungelich en hiene fûstke, in suertsje oanbean en in plechtige forklearring ôflein oer it ‘genoten onderwijs’. Halbe hie neat sein, net iens in hân jown, swijend hold er har it trompke mei noch in stikmannich suertsjes foar, loek it hommels werom en klaude in pakje sigaretten út 'e bûs. Mar in sigaret net juffer? Doe, mei fjouwer wike fakânsje yn 't foarútsjoch, hie dit ôfskie net teld. Nou fielde hja de wémoed dubeld. Hja soe sitten bliuwe, hja soe har libben slite yn dit lokael. Reintsje Stienstra, ûnderwizeres. Frou woe hja wêze, frou, mefrou. Mefrou Dinges foar de bakker, Riny foar him, en mem... Berg mei har Hindrik en har nacht yn 't hotel. Berg mei har koart figuer en tsjûk gat, dy't op 'e kweek al fiif feinten forsliten hie, as men de forhalen leauwe mocht.

It wie har oanflein, de hjerst. Wer jetzt allein ist, wird es immer bleiben. Hja hie forteld fan de skepping, fan Adam en Efa dy't fan de beam fan de kennis fan it goede en tsjoede ieten en weikroepen yn de strewellen. It forlechje fan Adam, dat er him skamme om syn neakenens, hie hja oer swijd. Hja hoegde de bern net mei kompleksen op to skypjen, dat koe hja gefoechlik oan de âlden oerlitte. Adam en Efa moasten út it paradys wei, mar wie it foar elk minske net mooglik it paradys werom to winnen? Dêr hoegde men de ljochte frou oan Marsman's side net foar to wêzen. Dat slagge elkenien, tominsten; krekt! elkenien, mar dan moast men net Reintsje hite.

Hja hie har ûnderwoun en lit in advertinsje pleatse. Ynearsten hie se jitte mei de tins omboarte, sels to skriuwen, op in ‘allinnesteande jongeman, 31 jier, goede bitrekking, y.b.f. auto’, mar hja hie it net oandoarst. 31 jier, dat stie der. Faeks wied er fiifentritich en al keal op 'e krún. Op 'en moaisten in búkje fan it autoriden. In linige slanke man woe hja hawwe, mei smelle heupen en pezige skonken, lykas Dick út Ynskedé. Hwat maelde hja om in auto en in goede bitrekking, in linnenkast en in libbensforsekering, in minnaer woe hja hawwe, dy't yn har earmen krôlle as in slang. It hie har in joun koste om de advertinsje op to stellen. It iene probearsel nei it oare hie se forskuord. It moast de boartlike kant neist wêze, tocht hja, dat

[p. 194]

soe de manlju haegje. Jonge frou? och goaijen, hja soe alle dreesmantsjes op har dak krije. Dêrom moast dat ‘26 jier’ der ek mar út. Dame, 23 jier. 23 jier is oeral jong genôch en oeral âld genôch foar. Knappe forskining? Hja wie op 't lêst gjin prostitué dy't har to keap oanbea, alhoewol, soms winske hja ien to wêzen. Hwat mitere har morael en posysje as it om in man gyng. Wie it skande de beam fan de kennis to bigearen lykas Mulisch it neamde? It wie dochs in bysûnder moaije advertinsje wurden, en hy stie op in gaedlik plak, it each foel der fuort op. Moarn kaem der faeks wol in brief, fêst wol.

De oare dei gyng lykwols foarby sûnder minnebrieven. En de dei dêrop ek. Hja hie pineholle skipe yn skoalle. Hja hie har omtinken net by it wurk en o, hwat hiene de bern dat yn 'e rekken en hwat makken se der gebrûk fan. Pas op! hie harren psychologylearaer eartiids sein, jim tinke dat bern neat yn 'e smizen ha. Mar tritich bemeforstannen, dat makket fyftjin greatminske-forstannen, se ha jim finael troch. Al hie it ûnpsychologysk like, sa'n rekkensom, hja hie de wierheit derfan al faek ûnderfoun. Har tinzen dwaelden wei út it lokael en prompt wiisde gjin inkeld fingertsje mear yn it boek. Hja joech ien foar de twadde kear in bar, mar dy openearre him, om't er net wist hwer't se wiene. Nimmen wist it mear, juffer ek net. Dan bigjinne wy wer boppe-oan, en nou allegear bywize, sei hja, wylst de hannen fan de tafel foelen yn har skoat. Bywize ja. Juffer joech hjoed dochs gjin straf. Né, hwant in lokael hat mar fjouwer hoeken, dat bea mar in tydlike oplossing, en neibliuwen hie hja gjin nocht oan. It gyng in skoftke ridlik. Doe tikke der hwat op de flier. Hja seach it biwegen fan fuotten ûnder de banken, der lei hwat. In kastanje, in moalje brunenien. Wiene se der nou al wer, ripe kastanjes? Juffer, hy hat myn kastanje stellen! skreaude ien troch de klas. Hja skrille op út har prakkesaesjes, gyng oerein. Doù meist net stelle, en doù meist net sa raze. En nou àllegear wer bywize. Mar it geflúster en gegysgob wie net fan de loft, likemin as de fûle wyn bûtendoarren, dy't it draeibere rút fan en ta klapperje liet. Meiinoar foarme it in passende eftergrounmuzyk foar har ûnrêstige tinzen.

Hja hie op Sjouk har fragen oer har fakânsjebisteging hwat geheimsinnich glimke en ûntwikende antwurden jown, dat wie de bêste methoade om ien yn de waen to bringen der der bûtenspoarichheden bard wiene. Mar de baes laette hja net om 'e tún. Wylst hja troch de gong roun, kaem er út syn lokael en sei botwei: Hwat sjochst taei ju. Och, dy bern ha stoarm yn 'e kop, sei se. Ja, mar hwat hastou yn 'e kop! Hy flapte

[p. 195]

derút hwat him op 'e tonge lei. Zet ene wacht voor onze lippen, wie syn sechje.

Op wei nei hûs, twirke in brún blêd oer it trottoir en tyspele har om de fuotten. Ien blêd makket gjin hjerst, mar moarn soene der fjouwer lizze, oare moarn fyftich, en dan tûzen, miljoenen. Hjerst, hjerst, it wie ûnkearber. En om it noch moaijer to meitsjen, hie de hospita har yn 't sin brocht dat it kâld wie en dat de kachel wol oan mocht. En as it juffer nou bigreatet om de haerd oan, dan kin juffer myn peteroaljekacheltsje salang wol krije, hwant juffer moat har net forklûmje litte. Hja hie it weilake, hwat soe it, 't wie noch gjin winter! En hja wie waerm fan harsels. Froulju ha altyd kâlde fuotten, sei myn man faek, bekke de hospita dy't oars selden fortroulik waerd. Mar de kostfrou hie doedestiids ek gjin maillot hawn tink, lykas Riny, in signaelreaden, en in rûme trui, dy't efkes de oanwêzichheit fan boarsten formoedzje liet. Rûme truijen wiene hwat dat oangie folle pikanter as nauslutende, dy't har hielendal nei it lichem joegen, en hweryn't men sadwaende mei frij greate trefsekerheit de cupmjitte rûze koe. De riedseleftichheit moast foar manlju aerdiger wêze, tocht hja, skonken mei nylons moaijer as bleate, rokken mei in bytsje healtsjuster ynteressanter as maillots dy't de ljiskpartijen ordinair etalearren. Mar joun soe der dochs gjin man komme, op 'en heechsten ien fan de tsjerkeried, om har jitris to forsykjen foar de sneinsskoalle, en sa'n ien soe hja dochs net forliede kinne. Miskien ek wol, faeks wol. Mar hja soe it noait mei in trouden oanlizze. Foar in avontûrke fiele se yn 'e regel alles, mar as de kniper op 'e skine komt, brekke se har fraeije biloften en krûpe wer by mem de frou yn 'e weach. Manlju dy't in jier of acht troud west hawwe, hingje oan rêst en komfort, en nimme in ûnlokkich houlik dan wol op 'e keap ta.

Hja preparaerre har bibelse fortelling tige, om't hja foarút wol wist, dat hja it moarn net op ymprovisearjen oankomme litte koe. Fan 'e moarn hie hja Henoch en Noach ek al trochinoarslein. Hja lies inkelde haedstikken út har bibeltsje. It fortelboek brûkte hja nea by har tarieding. De swart-wyt-tekening dêryn fan Kaïn en Abel, fan de goddeleazen en Noach, fan de Kanaäniten en de Israëliten wearzge har. Hja hold mear fan de rûge Ezau, dy natûrmins, as fan it poddehierrige Jakobke mei syn memmekompleks. Mar goed, hja fortsjinne hûndert goune oan de nei-akte en moast har as tsjinprestaesje oan de gongbere eksegese hâlde. Dat al skipperjendewei bisocht hja elk syn fet to jaen en God de eare.

God de eare? Dat wie in neatsizzende formule. Hja leaude

[p. 196]

oan God, útsoarte. De dwaes seit yn syn hert: der is gjin God, wie har fan jongsôf bybrocht. It leauwen wie har sa'n himselssizzende saek wurden, sa'n deade wierheit, dat hja in pear jier nei har bilidenisdwaen ûntdutsen hie, dat hja it leauwe likegoed misse koe. It makke yn har libben gjin forskil, likemin as it al of net leauwen oan it bistean fan de planeet Mars. Mars bistie en God bistie, hwat ynteressearre har Mars en hwat - safier mocht hja net gean. Mar dat God hwat foar har persoanlik bitsjutte koe, dat woe har net oan. O ja, men koe bidde, en hja die it, mar it Jins wollen barre, dat miende hja net. As it syn wil wie dat hja allinne bleau, dêr soe hja tsjin rebellearje. Boppedat, hoe koe men witte hwat hy mei jin foarhie? Bleau hja frijfaem, dan hie dat blykber syn wil west, en boaske hja, dan hied er dat seker wollen. Sok leauwen wie ûnsin. Nammers hja leaude net dat God sa maklik yngripe koe, tominsten sûnder smoarge hannen to krijen. As har gebed forheard waerd en hja in man krige, soe dat bitsjutte dat in oare frou sûnder bleau, of dat in man dy't fan doel west hie frijfeint to bliuwen, trouwe moast. De bilangen fan de minsken sieten meiinoar forweve, dy fan de iene krûsten in oar sines, en gyngen rjochtstreeks yn tsjin dy fan in tredden. Dêr koe men net yn bigjinne to foroarjen sûnder it hiele patroan to forsteuren. Der wiene twa mooglikheden, òf God liet de wrâld mar draeije, en dan hie bidden gjin sin, òf hy griep by tiid en gelegenheit yn en makke him sadwaende mandélich oan it goed-en-tsjoed, bidden bitsjutte dan dat men God frege noch mear skuldich to wurden. Mar dizze oertinkings hiene in bytsje doel, moarn soe hja wer bidde foar de klas en fortelle.

Hja lei it bibeltsje to plak en naem in boek. Soe hja joun echte kofje sette ynsté fan oplos? It tsjetteltsje fluite al ringen, hja geat it twapersoans potsje fol, die der hwat keniel by en sette it op it waksineljochtsje. It forspraette in hearlike rook en hja skonk harsels yn. In boek op 'e knibbels, gjin modernen, om't hja der gjin forlet fan hie it forhael fan har eigen libben to lêzen, mar ien fan in twadderangsskriuwer mei goede, en ek wol sympathike bidoelings. Ik wurd âldfammich, tocht hja sinysk, kofje mei keniel! Ik haw my al fierhinne formoedsoene mei myn lot. Hja naem gedichten om't hja forlet hie fan dreger kost. Lêze, de hiele joun. Wird wachen, lesen... Dy lange Briefen soe hy skriuwe moatte, ynsafier stie hja noch frij fan Rilke.

Foarhinne hie hja wolris fersen skreaun, en neffens in freondinne dy't it witte koe, o sa knap. Mar hja wie nea yngien op de suggestie se op to stjûren nei in tydskrift. Har eigen

[p. 197]

gedichten seine har as fers neat, mar hja fielde op 'e nij de wanhoop dêr't se út berne wiene. Dichtsjen hie foar har west it bisykjen om de keale wierheit mei in skiene leagen to bidekken. Dochs wie it har soms slagge har langstme kwyt to wurden yn in fers, en dat wie de reden dat hja der mei opholden wie. Skriuwen wie in geastlike selsbifrediging, dêr't men jin op 'en dûr sa ta biwenne koe, dat men it surrogaet boppe it echte stelde. Dêrom hie hja it har al jierren lyn yn lichamelik opsjoch forbean. De geastlike wie lykwols stikken gefaerliker, hwant men seach net maklik yn dat it winliken in perversiteit wie. Welné, dizze kanalisearring fan de seks waerd heech wurdearre, heger as de natûrlike. It doarp hâldt mear fan dichters as fan oanranders. Hwat har oanbilange, hja hie leaver in bern as de priis fan de Rely, mei de kâns derby dat de minsken jins fers ‘moai’ founen. Frjemdernôch lies hja graech en faek fersen fan in oar, sûnder dêrby hindere to wurden troch wrantelige tinzen.

Hja dronk it potsje kofje leech, draeide oan ien tried wei sigaretten út it lúkse shagdoaske. De pineholle wie hja kwytrekke troch in pear poeijers, mar de réaksje dêrop wie, dat hja har sa fit fielde as hwat. It wie bûten allang stil wurden, en doe't hja de gerdinen fansiden skoude, skrille hja fan it nachtlik tsjuster, hwerút har spegelbyld aeklik opblonk. Hja liet it gerdyn rimpen falle, naem in spegeltsje. Hja seach wurch, hja soe moarn hwat ekstra soarch oan har uterlik bisteegje moatte, as hja tominsten net in goede nacht makke. En dêr seach it net nei út. Healwei ienen gyng hja op bêd.

De oare moarns yn 't kertier stjûrde hja in famke mei in briefke nei de hospita. Oft der ek post foar har wie. Neat né. It fierdere moarnsskoft wie forgalle. De middeis flechte hja daliks nei iten by de kostfrou wei, om't hja it gepraet net útstean koe. Hja moast noch in tekening op boerd sette, ûntskuldige hja har. Lykwols, hja kaem fan de wâl yn de sleat. Sjouk wie ek oan de iere kant en kaem by har, gyng op har tafel sitten to bekjen, in sigaret yn de mûlshoeke. En in pear tellen letter - in ûngelok komt selden allinne - dêr hiene jo de baes. Famkes, knikte er gemoedlik. Hy liet him troch it ‘mynhear!’ dat hja beide korrekt sprieken, net wjerhâlde. Hwat in waer net. Hjerst, foargoed. Twapersoans-waer, sei er, skouderwringend yn syn tweedjaske. Hja antwurden gjinien fan beiden. Net Sjouk? Lekker smûk tsjininoaroan! Jo kin 't witte, sei Sjouk. Ja, en dou net! sei er grof. Riny genearde har, draeide har om, seach him oan. Hy toande syn ûnskuldichste gesicht. Dou meist ek wol oanmeitsje, oars is Sjouk dy noch

[p. 198]

foar. Hja kraste forheftich mei it kryt oer it boerd, woe him wol foar de snút slaen. Hy sette fluitsjend ôf. Dy âld gek, sei hja nidich. Sjouk makke der net folle fan, loek har ringen werom. Hja liet de bern earst in ûre lang stillêze en dêrnei tekenje. It fortrette har om allegeduerigen stilte to forsykjen. Der stiene in stik of seis by de poatleadsliper oan har tafel to tsieren. Hja sei der neat mear fan, gyng yn it finsterbank sitten, ôfkearich fan de drokte. De hjerst fage de blêdden fan de beammen. Hja tikken tsjin it rút, leine fortrietlik op it finsterbank. Hja roun by de bern lâns, bisocht troch har bywêzichheit de dusoarder to biheinen. Nei it tankjen hiet hja strang dat allegear soene in kertier neibliuwe. Mûlen ticht, net in finger biwege! It waerden fiif minuten, lang genôch om de bern de yndruk to jaen fan in ivichheit. Hja biprakkesearre yntusken, dat it sa ûnmooglik fierdergean koe. Dit gyng al in wike sa en it waerd hwat langer hwat mâlder. De bern nei hûs mei opteine forhalen oer ‘keet hawn op skoalle’, rabberij yn 't doarp, klachten by 't bistjûr op 'en moaisten. Alhoewol, de baes weefde dêr yn 'e regel wol mei ôf, al hoe'n klier 't it soms wêze koe. Oft it har skuld wie, dat se Sjouk leaver hiene.

Der boarten bern op de leane en yn it park. Hja hie altiten de gek hawn mei dy tsien fjouwerkante meter gers en de lijerige strûken. Mar it wie de greatskens fan it doarp en hja soe har der wol foar wachtsje it yn it iepenbier to lekjen. It pàrk, seine de doarpers, sneintomiddeis kuijeren hja dêr. Kom bern, wy geane nei it pàrk. Op 'e paden bliuwe hear! Ja, dat moast sûnt in jier of tsien. Yn dy snuorje wie der, seine de doarpers, ien oanrand. Har âlde kollega, dy't hjir foar Sjouk oan skoalle stie, hie har it plak wiisd dêr't it bard wêze moast. Oanrand Riny, deagewoan. De Heare biwarje my! It gefaltsje hie de attraktivens fan it park forhege. Der binne mear doarpen mei in park, mar hwer is ien oanrand wurden! Dochs foun Doarpsbilang dat it sa wol ta koe; hja hiene buordtsjes pleatst mei ‘Net bûten de paden rinne’ derop, en sûnt wie it dus ûnmooglik om mei ien efter de boskjes to krûpen.

Doe't hja om fiif ûre hinne stappen yn it grint hearde, wie hja yn in omsjoch by de doar. Der skoude in brief troch de gleuf! In brief! Foar de hospita. Hja liet him op de matte falle, fleach nei har keamer werom. Lei op 'e divan to gûlen. Der moast foroaring komme, sa koe it net langer, mei harsels net en mei de skoalle net. Hja rekte it iten salang as it koe, om dwaende to wêzen. Siet hwat tydskriften to bisjen, lies in hap en in snap. Sjouk soe har foar wêze en hoefolle tûzenen mear noch, miskien sels de famkes dy't nou by har yn de klas sie-

[p. 199]

ten. Hja birekkene hoefolle dagen as der forroun wiene sûnt har advertinsje. It wie al to lang lyn. Der soe nou neat mear komme. Meitsje dy gyn yllúzjes, Reintsje. Op 'e hark sitte, de hiele joun. Nei it klappen fan it túnhekje, in stap yn it grint, in stientsje tsjin it rút. Soms stie hja foar har doar en lústere. Lei op 'e knibbels foar de glêzen, de lampe út, en eage nei de deadinkele foarbygongers. Foarby gyng elkenien oan har libben. Nimmen hie each foar har. Der waerd net frege oft men har thúsbringe moast nei in feestjountsje. Hja waerd net oanrand. By har yn de blikke kaem gjin voyeur. Hja wie skoaljuffer, mar yn it libben telde hja net mei. Hja wie in paraplu op it buro fan ‘gevonden voorwerpen’, in eigener helle har net op. O, hwerom hja net, wylst njirren en klieren, hazzelippen en skieppekoppen in man krigen! Hja wie net ûntsjep. Troch de eachhierren seach hja nei it ripe lichem dat wjerkeatste yn de mânske spegel, dy't oan de binnenkant fan de kleankast montearre wie. Froulju mei moaije skonken wiene geskikt foar de fuortplanting, sei Ellen Key, mar hja frege har ôf, oft har fuotten ea jong libben drage soene. Hja douchte har om better sliepe to kinnen. Steld dat der in man op 'e gong stie en har neakenens seach! Mar faeks soed er der net oars fan wurde. Manlju hâlde net fan kôge iten dat se samar slokke kinne. Se wolle de frou sels ûntdekke, sels mei oerstjûre hannen de sluting fan it b.h.-tsje lospeuterje. Hja kroep op bêd, tsien ûre. Dat wie fan jongsôf de tiid dat hja it bêste yn sliep komme koe. It lampke by it bêd liet hja baerne, hoewol't hja smoke noch lêze woe. It moast hearlik wêze, dat manljushannen oer jins lichem gyngen, ien foar ien de stikken klaeijing weinamen en hwat langer hwat tichter kamen oan it hite fel. O, as der nou ien by har lei en har hals en skouder streake, har hier tute. As syn hannen fordwounen ûnder har babydoll en de lytse spienen him yn de palmen stiene. Dan glieden syn hannen troch har siden, oer har heupen, wer omheech, aeiden oer de sêfte stof, taestten mei fine fingertoppen nei de iepene kanten figueren oan de foarside. O, hja soe de eagen slute, glimkje en him bigean litte, ek as er har lêste omhulling forwidere en syn hannen as spinnen oer har liif rounen, de tocht bigounen yn it wâld en tusken de bergen sochten om de libbenswelle. Hja glimke en harke nei de bouns fan it bloed. It is hearlik, it is alles, nim my, nou!

God, hja smjet de tekkens, sprong fan it bêd, loek it broekje torjochte. Snokkend lei se yn har stoel, de punt fan it kessen yn de mûle, de knibbels heech oplutsen. Hja koe de freugde mei nimmen diele en de wémoed mei nimmen partsje. Hja han-

[p. 200]

wosk en loek lange broek en trui oan. Fan sliepen soe ynearsten neat komme. As men togearre wie, moast it frede bringe; nou trûzele hja werom yn noch djipper wanhoop. Hja krige mantel en skuon en gyng derút. De alve slaggen fan de toersklok makken har suver kjel op de útstoarne strjitte. Elkenien lei op bêd. Efter inkele solderrútsjes gluorke noch hwat ljocht, learende jongerein faeks, of pearkes, dy't net by tsjuster frije woene. Hja kaem oan skoalle ta, seach dat der ljocht baernde op de sliepkeamer fan it skoalhûs. Even letter floepte it út. De baes genoat fan syn twapersoanswaer. Hja bitrape har der op dat hja stil stie, draeide har om en gyng fuort. Fan de iene ein fan de buorren oant de oare wie gjin kop to sjen. Hja roun de leane op en del, gyng troch it park. It wie der smûker, al waeiden troch de krunen de ûnmeilydsume winen. Ek hjir wie nimmen. Gjin oanrander loerde op syn proai lykas tsien jier lyn. In gewillige proai oars, hja soe de Hear net freegje om har to biwarjen. Hja siet in skoft op it bankje, hearde allinne it kreakjen fan tûken en it skuorren fan de wyn. Soe der net ien lâns komme, gjin inkele man? Jitris roun hja oer de paedtsjes. Der moasten dochs noch wol minsken op 'en paed wêze, goed alve ûre, of wie it al folle letter?

Hja harke skerp. Der kaem in auto oan. Hja roun it park út, stie op it trottoir. De auto ried har mei gâns in gong foarby. De triennen brieken har út, se biggelen oer har wangen by de mûlshoeken lâns. Foar tolven moast der in man komme, as er der dan net wie, kaem er net mear. Aenst miskien, oan de ein fan dit paed, soe der in earm om har skouder falle en in stim sizze: Net mear gûle, Riny. Hjir bin ik. Nou wurdt alles great en goed. Hja hold de stap yn, kaem dochs njonkenlytsen by de bocht. Der wie gjin earm, gjin stim. Hja gyng werom. As de klok sloech, soe it to let wêze, dan soe dit momint ivichheit wurde. Tink derom, sei har heit hwannear't hja mei it iten omseurde, as de klok slacht, bliuwst sa sitten. Hja roun rêdder de paden del fan de iene hoeke nei de oare, trochkrúste it hiele park. Doe, hja hearde flugge fuotstappen op it trottoir. Hja staette in gjalp út, fleach út it park wei, him yn 'e mjitte. Hy wie der! Hy wie kommen! It hert sloech har fan lok. Hja seach om har hinne. Oan de oare kant de dyk stie er op it trottoir nei har to sjen. Hja stiek de hannen út. Hy kaem stadich op har ta, roun de strjitte op. Mar seach hja it goed, it wie in frommis! Hja koe har amper fan it plak losmeitsje, har fuotten wiene as lead, hja focht om fuort to kommen. Hja roun, stoude it park wer yn, der trochhinne, derútwei. Hja draefde troch oan hûs ta, smiet de doar yn 't slot en lei op 'e tafel to gûlen.

[p. 201]

Hy wie net kommen, nou kaem er nea. Hja loek de mantel út en hong him yn de kast. De klok sloech tolve. Hja harke dernei. Dus it hie noch kinnen! As hja net sa hommels fuortflein wie, hie hja him faeks met! Der moast noch kâns foar har wêze, in lyts kânske mar, in bytsje hope, om libje to kinnen. Nea woe hja wer nei it park, dêr't hja mear ûnrêst skipe as weitôge. Och God, ûntfoel har, biwarje Jo my foar dit unruhig wandern. Jow my in man, Hear! It wie dochs gjin ûnfoech bigearen? Hie hy it sels net hjitten, ta de man sil dyn bigearte wêze? God soe har wol bigripe, hysels wie ek iensum. Hja tekene popkes op it skriuwblok foar har. Soe hja nei hûs skriuwe? Dat hja it sneinoer thúskaem? It fleure har suver in bytsje op, de tins oardeldei bimemke to wurden. Hja soe mar gau skriuwe, in koart briefke, neat oer harsels fortelle. Heit en mem tilden dochs al sa swier, en mem soe it ek wol bigripe sûnder dat hja der in wurd oer repte. Hja sloech it blok iepen. It huvere troch har hinne, as der nou ris in man siet to skriuwen. Bêste Heit en Mem woe hja sette, mar de hân wegere. Leafste Riny, flústere it yn har, leafste, ik kom. Ik kom sneon en snein thús, as it goed is. Hoe soe it net goed wêze! Ik kom, myn leafste, ik kom. De pinne trille har yn 'e hannen. Sneontojoun kom ik, leafste. Hja moast wer gûle, troch alle letters hinne lake syn gesicht har ta, de wite tosken yn de sterke mûle, dy't har twong. Ik kom, myn leafste. In brief foar heit en mem, mar sels woe se in brief ha. Hear, jow my in man. Hear, stjûr syn leafde nei my. Och God, litte Jo him in brief skriuwe, dat ik net langer yn myn allinne-wêzen forgean. Hear, kear Jo it to'n bêsten. In brief foar my, Riny, leafste Riny. Hja makke de brief ticht, en brocht him noch even nei de bus, trije huzen fierder. It wie oer ienen, doe't hja op bêd gyng, in bytsje minder tryst. God soe it wol goed meitsje, en op dy hope foel hja yn 'e sliep.

De moarns wie hja net sa ier by skoalle. Hja hie har haeste moatten. Hja wie troch de wekker hinne sliept en de hospita hie har klopje moatten. Nou siet hja sûzerich en lang net frij fan pineholle yn har lokael. Hja hie it al oer tiid, mar de bel gyng net. Hja wachte, it waerd tweintich foar njoggenen. Hja hie foar itselde noch in kopke thé drinke kinnen as hjir hinne fleane, mei de heallege mage. Hja gyng nei Galema, frege him de tiid. It wie goed kertier foar. Sjouk siet al in hiel skoft mei de baes to praten, sei Galema, 't soe wol oer har trouwen gean, tink. Dêr siet altyd hiel hwat oan fêst. En Sjouk woe nei 't trouwen trochwerke, nou?

Healwei tolven roun hja allinne nei hûs, Sjouk siet noch yn

[p. 202]

har lokael en seach pûrswart; hie hja lijen hawn mei de baes, of mei Hindrik? Hja kaem thús, gyng nei de w.c. Doe't hja nei har keamer soe, kaem de hospita de gong troch. Hja groeten. Der leit in brief foar jo op it kastke. Wolle jo him foar iten noch lêze? Hja knikte forrast. Naem him foarsichtich oan fan de hospita. Oan Juffer Stienstra, stie op it kouvert, yn in sympathyk hânskrift. Hja fielde dat dit him wêze moast, en dochs seach hja der tsjinoan him iepen to skuorren. Hja socht in spjelde en ritste hoeden de envelop iepen. Mei de eagen ticht helle hja de brief derút, tearde him iepen, seach. O, hja koe wol laitsje en skrieme tagelyk. Leafste Riny. Riny, ik kom. De letters dounsen har foar de eagen. Hja hold it papier oan de lippen. O Dick, hoe soeste net wolkom wêze! Hja tearde it brief wer yninoar, sleat it yn har taske. Hja lake troch har triennen hinne. Moast dochs gûle, alles útgûle, har iensumheit, nou't it foarby wie, briek har wjerstân. O Dick, hieste gjin dei mear wachtsje moatten. Leave jonge, hwerom hast net earder skreaun, hwerom hast it yn Amsterdam al net sein? Domme jonge. Doe hold ik al fan dy, en hast dat net murken? Doe't ik my fan dy tútsje liet? Hja droege har triennen, knapte har hwat op, en gyng oan tafel. Hja wie sa fleurich, de hospita wist kwealik hwat se der oan hie.

Hja woe it wol graech oan Sjouk fortelle, mar dy siet by har taffeltsje, de noas yn de skriften. It wie to gek om nei har ta to gean en it to fortellen, hja wie gjin sechstjin jier mear, en boppedat it soe pynlik wêze foar Sjouk nou't dy lijen mei Hindrik hie. Hja wist hoe't it fielde as in oar dan oer syn lok fortelde! Nou wiene de rollen omkeard, it koe al hurd foroarje yn in pear dagen! Hja wie suver oerdwealsk foar de klas, liet gekke ferskes sjonge, dêr't biwegings by makke wurde moasten. In jonkje dat siet to praten, helle hja foar de klas en joech him sabeare in pak foar de broek, dat elkenien lake en it slachtoffer it lûdst. De sinne wie trochbrutsen by juffer, de bern fielden it en libben der fan op. In juffer moat fleurich wêze, hja mei ek wolris lilk wêze en foeterje, mar hja moat net sitte to stoareagjen. Riny helle de skea yn dy middeis en de tiid fleach om. Moarn wie it freed, dan sneon en dan... O, Dick!

De baes wachte by de doar, doe't hja de bern derút liet. Komst aenst even, ik haw hwat to bipraten. Hja gyng nei syn keammerke, syn earnstich gesicht sette in domper op har fleurigens. Ik sil der net omhinne draeije Riny, ik wol mei dy prate, oer dysels. Hy wachte even. Sûnt de fakânsje haw ik dy net laitsjen sjoen. Dou rinst mei hwat om, dou sitst earne mei yn

[p. 203]

'e knoop. Hoechst dy tsjin my net út to praten, mar doch it dan by in oar. Mar dou slútst dy mar op en swijst mar. Fordomme, dat hâldt gjin mins út, dou giest kapot sa. Juster wie ik ûnbiskoft tsjin dy, om dy los to krijen, mar né, dou swijst. Praet dan dochs ris mei ien. Kin ik dy helpe? Hja skodholle, glimke: Ja, ik haw my biroerd field, mar it is oer, ik bin der oerhinne. Hy seach har skerp oan: Liich my net tofoaren, Riny. Justerjoun, fannacht, hast as in wyld yn it park omflein. Ien hat dy sjoen. Hja skrok. Dy iene moat him forsind hawwe, sei hja rêd. Hy skodholle: Ik sil earlik wêze, Sjouk hat dy sjoen, hja hat dy bislist herkend. Hja knikte: Nou goed, is it wier. Ik fielde my rot. Mar dat is forlyn en foarby. Ik, ik ha forkearing. Hy gyng stean: Is it wier, Riny, echt wier? Och, fanke. Mar justerjoun dan? Ja, it binne myn saken ek net. Jo meije it wol witte, sei hja, fan 'e moarn haw ik in brief fan him krigen. Wy hawwe inoar yn 'e fakânsje kennen leard. As dat sa is, bigoun er. It ìs sa, foel hja yn, sjoch - hja helle it brief út har taske - lês mar. Né, sei er, ik leau dy wol. Lês mar! Toe! Hja treau him it brief yn de hân. Hy eage ûnwillich nei it adres, stie deastil, seach har oan. Fluch Loek er it fel papier út de slûf en tearde it iepen. It trille him yn de hannen. Riny, sei er sêft, mar twingend. In frjemde, eangstige blik triek yn syn eagen. Doe kaem it grand mal oer har, it lichem waerd har toroppe yn de felste pinen, hja tokniep har de hannen ûnder de bitende krampen. De muorren en balken fan har wrâld stoartten yn, en de sé fan it Herr: es ist Zeit spielde oer har hinne. Hja woe swimmende ûntkomme, skaeide nei de doar, mar de smertlike kreet fan de baes sûgde har yn in draeikolk nei de ûngroun: Riny! God, fanke! Hwa hat dit brief skreaun!