De Tsjerne. Jaargang 19

[p. 74]

Durk van der Ploeg:
Delslach fan in oermoedich dichter

It liket my ta dat it mei de eksperimintéle poëzij saksearret, alteast de hjitte hei is der ôf en it idéalisme is al lang bilune. Underskate figueren, dêr't de dichterswrâld yn it desennium 50/60 mei seinige waerd, heart men net mear fan; guon oaren geane stadich mar wis oer op it proaza; in forskynsel dat oan gjin literatuer frjemd is en tsjûget fan in soune ûntjowing. Fan alles hwat der yndertiid yn oerstjûre, idéele en emosionéle programmearring (of miskien hie it mear de eigenskippen fan in proklamaesje) sein is, is net folle oerbleaun. De tiid hat fan datoangeande útwizing dien en alle sublimearjende eleminten, dy't de ierde forwrigge soene, binne troch de tiid to lider slein en de moderne poëzij is fan in bigryp útgroeid ta in tige biskieden literatuer. In literatuer yn it foarste plak net skreaun troch de jongeren, dy't om 50 hinne de avantgarde ynhellen, mar in âldere jongerein mei ûnder oaren Jan Wybenga en Tiny Mulder. Hja binne net konfessioneel, net konservatyf, mar op it gebiet fan de literatuer modern, miskien non-konformistysk. Ik fyn it nou ienris net sa maklik om dat to definiearjen. Net dat dizze moderne poëzij neat út to stean hat mei it eksperimint, hja is der ûnderdiel fan wurden, mar lokkich genôch gjin asyl.

Tjitte Piebenga, dy't yn de jierren 53/54 ek meiroun hat yn de avantgardistyske aktiviteiten fan de golle/quatrebras, hat him letter, sij it dan ek skruten, fan dy wei bikeard, miskien om't syn publikaesjes, hoe modern dan ek, in tradisionéle foarm hiene en net pasten yn it ramt fan quatrebras. Yn elts gefal: Tjitte Piebenga wie gjin eksperiminteel. Yn it wurk dat hy troch de jierren publisearre hat, is dat dúdlik wurden. Binammen yn syn earste bondels is er konstruktyf, nettsjinsteande de boartlike en muzikale eleminten yn dat wurk. Ik hâld der net fan om immen op syn plak to setten, mar Tjitte Piebenga heart as dichter njonken Jan Wybenga, njonken Tiny Mulder. Hy is net konfessioneel, net konservatyf, mar non-konformistysk. Under de neutrale en programmaleaze titel Fersen hat Tjitte Piebenga syn tredde bondel gedichten publisearre. Yn forgeliking mei de bondels Fersen foar Marida en De thermen fan karratsjana, hwerby erotyk en muzikaliteit jin oansprieken mei suver in eksoatyske romte, kriget men al dalik it gefoel dat dit in oar faset is fan de dichter Tjitte Piebenga. Foaropsteld mei lykwols wurde, dat it hjir net giet om

[p. 75]

fornijing of ûntjowing, as soe hjir tige biwust in oare rjochting keazen wêze, hwant it wurk yn dizze bondel is net nij, mar datearret noch út de produktive perioade 53/59, seis jier hweryn Tjitte Piebenga in great tal fersen skreaun hat. Nei alle gedachten kin hy, hwat der nei 59 skreaun is op syn fingers wol telle. It is hjir dus in kwesje fan seleksje en net, lykas somlike kritisi biweare, in nije rjochting. Hwa't de tydskriftpublikaesjes neigiet wit, dat ditsoarte poëzij altyd al eigenskip west hat fan Tjitte Piebenga.

De fersen útjown yn De thermen fan karratsjana, binne yn itselde tiidrek skreaun as dy fan dizze lêste bondel. Piebenga hat lykwols by de gearstalling fan de bondels in tige strange skieding makke tusken earnst en charme.

en de pearen yn it lân
skriuwe mei in prikje jade
teare tekens yn it sân

(De thermen fan karratsjana)

fersen skriuwe is leffens
bitterheitskristal fan
miste kânsen

(Fersen)

Mei dizze sitaten is de poëzij fan dizze beide bondels moai krekt karakterisearre. Hwat Piebenga yn Fersen publisearret, is in folsleine tsjinpoal fan syn eardere bondels. It hat hwat fan in delslach, dy't in oermoedich dichter as Tjitte Piebenga by riten oer him krije moat. Piebenga is emosioneel, mar net dynamysk, hy is spontaen, mar sûnder niveau. Mar dit giet net om bûten de riten fan forsleinens en ûntmoediging, hwant krekt dêryn lizze de gedichten dy samle binne yn de bondel Fersen. It wurk is laden mei bitterheit en sfearysk is it hjerstich. De leafdesfersen hawwe gjin opwining, lykas yn eardere bondels. Der is minder útwrydskens; it wurk is net sa ryk oan wurden, der is forsobering, forsombering en dêr komt by, dat de fersen soms in hinderlik en sterk aksintuearre staccato hawwe. De wurden wolle net fuort, krije gjin forbân. De dichter komt hjir suver wurden tokoart, hy stjittert en docht my soms twiveljen oan de oertsjûging fan dit wurk.

It skriuwen fan leptosome fersen is mar in (moade)forskynsel, dat licht gjin literaire bybidoelings hat, of it moat wêze de neakenens fan in fers leaver to dekken yn de lingte as yn de breedte. Yn guon fersen fan Piebenga is dat opfallend. It 18-rigelige willow weep for me bifette 19 wurden. In fers as

[p. 76]

in linepeal. Dit is ek wol it meast ekstreme foarbyld, mar dochs komme de rigels fan dizze fersen trochinoar net boppe de trije wurden. Op himsels is dat net slim. It hoecht oan de kwaliteit fan de poëzij neat ôf to dwaen, mar yn dit gefal docht it dat al. Tjitte Piebenga kin yn syn gedichten net koart en krêftich formulearje. Fan gefolgen dat dit wurk tomin siken hat. Piebenga hat de krêft fan in tal wurden ûnder elkoar oerskat. Wis, it sil fan syn kant in bisykjen west hawwe nei in konkreter poëzij, mar dêrby moat it byld en it wurd in greater flecht en visy hawwe. Om sa konkreet en visionair to skriuwen, dat inkelde wurden ûnder elkoar in wrâld oproppe kinne, dêrta is Tjitte Piebenga to emosioneel, to flechtich. Hy hat mear fanfare nedich. Syn poëzij is fan natuer libbener, redenriker, amoureuzer, boartliker, muzikaler, sjongsumer. In delslach, sei ik, dy't dizze dichter by riten oer him krije moat, hawwe fan dizze fersen de oarsaek west. Sawol foar de tradisionéle as moderne poëzij is de spanning fan de tael fan it greatste bilang. Tjitte Piebenga hat yn dizze samling gedichten oer alle boegen bisocht der spanning yn to bringen, mar to faek birêst dizze op in sfearyske yntonaesje. Yn sommige fersen wurdt dy spanning oproppen sûnder diel to hawwen oan de tael, b.g. yn:

it bûcht
ûnder myn fingers
muoisum

ik fiel
hoe't it libben
ûntstiet ûnder
myn hannen
hiel stadich
bûch ik fierder
in slanke bocht

it trillet
yn uterste
spanning

de bûging
stint

en
brekt

Dit fers is oan de ein lykwols tige swak. It hat gjin poëzij en om dyselde reden sil it dan ek wol in eksperimint wêze. It fers winter hat ek in knoffelich ein om't it net formulearret,

[p. 77]

en krekt de slotformulearring moast dit fers ta poëzij forklearje. It fers clown is in filmyske programmearring, mar bliuwt yn de dichterlike kwaliteiten tige swak om't it net de yntelliginsje hat dy't it dichterlik motyf boppe it banale út tilt. Neat better stiet it mei nachtkroech, hweryn in tal ympresjes in byld oproppe moatte, mar yn al dy summierens en koartammigens sit gjin poëzij. Dêr komt noch by, dat de rigels 14/15 dit fers tige swak meitsje. De dichter hat him hjir emosioneel forliede litten twaris itselde to sizzen yn in fers. De ûnmacht fan de poëzij komt ek út yn de middelste rigels fan caldonia (gearsketten fielen/yn ien punt). It is mooglik dat it poëtysk in prachtige nuansearring is, mar ik fyn it frij tsjuster en sinleas, lykas it hiele fers. Mar dat kin him ek oan myn dichterlike polipen lizze. De 19 wurden yn it 18-rigelige fers willow weep for me hingje as los sân oan elkoar. Der sit gjin dichterlike visy yn, mar it is, lykas mei safolle fersen yn dizze bondel in erupty fan wurden, wurden dy't skreaun binne út in hypergefoelige emoasje dy't op in stuit alles foar poëzij forklearret. Hwat de wurden ‘algen’ en ‘fiem’ yn dit fers bitsjutte, is my net dúdlik. Ek it fers mem mei bern tsjûget fan deselde ûnmacht. Der soene noch wol mear fersen oan to wizen wêze, dy't mei deselde tokoarten mank geane. It is hjir oer it generael binammen in tokoart oan selskrityk. It formulearjen fan in simpele gedachte, in ympuls, kin in gedicht wêze, mar it hoecht dat net to wêzen. Tjitte Piebenga hat by it skriuwen fan dit soarte wurk dochs hwat yn him fan de eksperiminteel, mar hy hat net sadanich de macht oer de poëzij, dat hy der in eksperimintéle magyske bitsjutting oan jaen kin.

Der stiet lykwols ek goed wurk yn dizze bondel. Fersen lykas hjerstich hûs en it brede wensté, de inkelde fersen dy't nei 59 skreaun binne, rekkenje ik ta it bêste fan dizze bondel gedichten. Dit hat my nijsgjirrich makke en ik soe graech mei koarten nij wurk fan him sjen wolle. Faeks dat de earnst yn dat wurk net sa slim lijt ûnder de mistreastigens en flechtigens mar in fordjipping bitsjut fan it erotyske. De twade ôfdieling island in the sun bifettet acht gedichten, hweryn de dichter fan himsels rekkenskip docht. It binne tryste fersen as men se efterelkoar sjocht yn ien ôfdieling fan in bondel, mar winliken heart dit wurk as in tsjinpoal tusken al dy oare amoureuze en sjongsume fersen, dêr't hja natuerlikerwize in logysk forbân krije. Hwant it selsforrie fan ‘fersen skriuwe is leffens’ heart net allinne thús yn dizze bondel, mar ek yn Fersen foar Marida, yn De thermen fan karratsjana. Hwant de dichter heart alhiel oanwêzich to wêzen, of alle poëzij is breklik

[p. 78]

genifel wurden. Sa kin men dizze fersen sjen as in restant, it bisinksel fan romantyske en erotyske fleagen. It is hjir de mistreastige en forsleine dichter, sykjend om it lok, dat er yn oare bondels forspile hat. Tjitte Piebenga moat him net mear fortokje litte ta de mineur, hwant hy is foar it lok berne, al wol er dat sels net wêze.