|
| |
| |
| |
Durk van der Ploeg:
Der is in freon forstoarn
Ik stek it brief efter de spegel. Leo? Ja, hy is der net mear. Ik wit alles noch. Hy loek de tinne tekken oan it kin ta en spande dy oer de meagere knibbels. ‘Fyftich dagen’, sei er doe. Syn mûle forweegde amper doe't er it sei, mar syn eagen gyngen bylâns de kerven yn it hout. ‘Tsien kear fiif is fyftich, dan moat it nou mids jannewaris wêze’. ‘Ik wit it net sa lyk mear’, sei ik, ‘ik tel de dagen allang net mear’. Syn kin hinge oer de tekken. ‘It makket ek neat út, as men telt of net. Der komme grif gjin fyftich mear by’. Hy liet de kop tusken de knibbels falle, as in bern dat wurch fan it boartsjen yn de sinne ûnder seil giet. Hy stiek in skonk ûnder de tekkens wei en loek de bokse omheech. ‘Sjoch, ik bin brânmeager’. ‘Dêr giest net dea oan’, antwurde ik. ‘Hwerfan soe ik dan dea gean, tochste’. Hy stiek de kop effen omheech, as wachte er in founis ôf. ‘Omdatst net smoke kinst, Leo’. ‘Dêr bin ik allang ôfwend’. ‘Wy sille ús langste tiid hjir wol sitten ha, tinkt dy ek net?’ ‘My net, ik tink net mear, ik libje allinne noch mar, en dat hâldt ek net oer.’ Hy liet de holle wer yn de tekken falle, joech him wer oer oan de ûnmacht, de wurgens.
‘Rotshausen, Meinschaft, Heiss. Wy kinne hjir alle kanten út komme. As de rivier mar ticht leit, Leo, dan wit ik it wol. Der binne gatten by 't soad om troch to glûpen.’
‘Silst dat riskearje?’
‘Der is gjin riskearjen oan. Hjir is men der wis fan dat men de iene of oare dei dea oer de flier leit en oan de oare kant fan de rivier dipt men ek fan ellinde. Miskien rinne wy de fijân fannijs yn 'e earmen, mar hwat dan noch?’
En doe't de rivier ticht lei, flechte ik mei Karel Otterloo. Der lei snie en yn de rivier dreauwen swiere skossen. It lêste hwat ik dy nachts fan him seach wie syn lang en puntich kin, dat bienbitich oer de tekken stiek. Hy liet him mei de rêch tsjin de muorre soeije. Noch ienkear seach er omheech. Syn lichem skokte hinne en wer. Hy woe my groetsje, mar syn lippen wiene al stiif fan kjeld. En letter, doe't wy troch de sniekwalster wâdden en nei in libbensgefaerlike tocht oan de oare kant de rivier ûnderdak founen, moast ik hieltyd tinke oan Leo, dy't hja njonken de oaren yn de snie njonken de barak lizze soene. Hja sille him yn syn tekken birôlje en it deade lichem op in frachtwein nei it iepen fjild bringe. Hy komt net wer werom. Né, ik hie net tocht dat er wer werom
| |
| |
komme soe. Mar letter, de oarloch wie lang foarby, moete ik him op it eilân. La Pazza, in sintrum foar toeristen. Ik wie dêr om út to rêsten. De saken hiene my tofolle yn bislach hawn. Middeis swommen wy yn de baei, dy't as in djippe mûle foar de stêd lei. Wy rounen troch it waerme skom, dat op it strân forpulvere. Soms rôllen der greate bellen oer it strân, dy't yn it gleone sân útelkoar spatten. Wy swommen togearre nei ien fan de rotsen, dêr't wy in útsicht op de stêd hiene. Leo wie sterker as ik. Hy swom hurder. Ik gyng mei de rêch tsjin it koele granyt sitten to sintsjen en wachte op him. De fiskers kamen al werom út sé en troaiden de fûgels mei. Ik seach hoe't hja mei linige biwegingen de boaten op it strân skouden en stadich weiwaerden tusken de okerkleurige huzen. Leo klattere by de steilte op omheech. Syn lichem wie wyt as hie er de klean net út hawn. Op syn skouderblêdden waerd it sêft read fan 'e sinne, as in apel dy't simmerryp is. Hy wie soun en sterk, mar op syn lichem tekenen de groeden fan in forline.
‘Noch fjirtsjin dagen’ sei er, ‘dan gean ik werom.’
Ik woe mei him prate, fan him witte hoe't er thús kommen wie út it kamp, mar hy liet neat los. Yn syn eagen lies ik in forwyt en nei de earste moeting hie ik it gefoel dat ik him forret hie, mar ik hie dochs foar myn eigen frijheit fjochte. Ik woe it him sizze, mar as ik der oer bigjinne woe, warde er myn wurden ôf, lei er de hân op myn mûle. ‘It is foarby, de frede spegelt har yn it wetter’.
En dochs wiene wy freonen. Ommers, yn it kamp hie ik nachten njonken him wekker lein, syn kâlde lea wreaun mei de tekken. Ik hie him flokken heard. Sjoen hoe't er op 'e knibbels lei en bea om de frijheit. Hy wie ien fan de swaksten. Ik moast him helpe, mar doe't ik de kâns krige om to flechtsjen bin ik gien. Hy moat him forrifele field hawwe, dy nacht doe't ik him groete en hy my oer de tekken neiseach mei de dea yn de eagen. Earst kamen de skippen linke-ienen, mar letter soms by fiven tagelyk. Ik stiek in hân omheech, as fearen wy op 'e rotsen de skippen foarby, mar nimmen sloech myn hân acht.
Dy middeis fortelde er my fan Marian. Ik soe har de jouns sjen kinne yn it restaurant. It wie in tsjep frommis. Dûnker en lyts. Hja skildere. Har atelier wie bûten de stêd tsjin de heuvel. Ik haw der west mei Leo. Marian stie yn de doar om ús to ûntfangen. Hja liet my har wurk sjen. Leo wie bûten bleaun. Mar der wie yn it hûs hwat fan in frjemde krêft. Doe't ik wer bûtendoar stie, koe ik gjin fet op 'e sinne krije. It grize ljocht fan har atelier, dat oer de helle kleuren foel, hie myn eagen wurch makke. De geast fan har skilderijen like my bidwelme
| |
| |
to hawwen. En doe't wy effen letter wer ûnder de beammen sieten om hwat út to rêsten fan de reis nei boppen, wie it as woegen de kleuren my swier op 'e eagen. De kleuren hiene in magyske krêft, dy't my suver eangstich makke; as soe der hwat forskrikliks barre. Oarloch, eangst, forneatiging, wie der yn dy skilderijen. Ik gyng mei Leo werom nei de stêd. De folgjende dagen seach ik Leo minder en minder. Hy swom net mear, mar reizge alle dagen nei de heuvel en sliet de ûren yn it atelier by Marian.
Wie de eangst oarsaek fan syn dea? Kin in minske stjerre fan eangst? De hiele dei haw ik mysels dy frage steld, sûnder in antwurd to finen. Ik bleau yn it tún stean, yn de lytse sirkel fan ljocht. It is al joun. Yn de stêd groeit it kwea as skimmels, lizze de woartels yn it tsjuster fan rioelen. Sjoch, ik stean op in lyts plein, yn de kûle fan ljocht. Rounom rize muorren heech boppe my út. Ik kin der amper tsjin sykhelje. As dy muorren muorren fan eangst binne, sil ik der dan tusken stjerre? Ik? Stjerre? Ik liz myn hân op de stam fan de beam om de skokken fan de wrâld fiele to kinnen, om in forbining to hawwen mei de ljochte sirkel boppe my, hwant de beam hâldt in hân tsjin de himel; in dûnkere lispeljende hân, dy't tsjin de wolken biweecht. Der is net in wrâld fielber, mar de wolken, de wyn lûke oer de ierde en drage de dea yn har mei. Wie it de dea dy't my út it hûs dreau? Stiet der sûnt fan 'e moarn, doe't ik it brief efter de spegel stiek, net oanhâldend it oarbyld fan de forstoarne? Stadich sakket it tsjuster om my hinne, heakket yn de tûken. It makket my fortrietlik, it lûkt myn tinzen werom nei it forline. Syn wyt, smel gesicht komt nei oan myn eagen. Soms is it as hear ik syn stim deun oan myn ear. ‘It is foarby, de frede spegelt har yn it wetter’. Né, dat net. It gebet, de flok, de eangst foar de dea. ‘Hja skildert de kranksinnigens, dêr't wy yn libbe hawwe, sei er tsjin my doe't wy de helling delrounen. Ik kin net wer út dy wrâld weikomme. It is myn wrâld’. En der hie eangst yn syn eagen stien. En nou, stiet hy neist my? Is hy yn my, bin ik him wurden? Wy wiene freonen. Hy hie gjin geheimen mear foar my. Mar ik, wie ik in freon foar him?
Doe't ik fan 'e moarn syn brief lies, is der hwat brutsen, stie it wetter leech en hol, wie de brêge iepen, sûnder dat der in skip trochkaem. Leo, hy hat it brief sels skreaun. Ik ken syn hânskrift der fan werom. Hy moat in siikbêd hawn hawwe, it skrift is ûnhandich, knoffelich soms. Miskien hat it him fan it stik brocht, doe't er skreau dat er stjerre moast. Faeks hat er
| |
| |
de dea al yn syn fingers field. Hwerom stiet hy nou by my? Leit hy in hân op myn gesicht, lykas dy nacht doe't er my wekker makke foar it alarm? It is alhiel tsjuster wurden. Mar as it tsjuster wurdt, komt der ljocht fan de wûnderlikste plakken. Yn de muorre sit in ljocht finster, mar de romte fan it tsjuster driuwt my nei binnen.
Sjoch, hy stie dêr, tusken de ruten. Dat wie de lêste kears dat wy elkoar moeten. Hy swei, as moast er him inkelde details yn it sin bringe. Syn eagen stiene bleek en hol yn 'e holle. Hy wie slim forâldere. De tearen en fâlden, dy't ik ienris yn syn gesicht sjoen hie, kamen werom, mar nou djipper. It bleau in skoft stil yn 'e keamer. Ik seach út oer de greft. De moarns wie it lizplak leech. Nimmen rôp trage wurden oer it wetter. De beammen hiene dûnker yn it ljocht fan de sinne skreaun, mar dy jouns leine der skippen foar de wâl, keatlingen rattelen oer de boardrânnen. Wie it wetter grien? It wie de wjerspegeling fan de beammen, dy't ik altyd al kend haw. Famkes fytsten troch it wetter, hja weauwen en fytsten troch elkoar hinne. Letter seach ik har oer de brêge kommen, wiet fan it spegelbyld.
‘It is bigoun’, forfette Leo, ‘doe't wy op keamers kamen to wenjen. Of wie it earder? Miskien is it earder bigoun, ik wit it sa krekt net. Hja sei dat ik siik wie, dat ik eangstich dreamde. Hja skildere kranksinnich. Moarns bitiid wie hja al op har atelier en nachts as ik sliepte kaem hja op bêd’.
‘Ik ha nea siik west’, sei Leo. ‘Nachts as ik wekker waerd wie ik bang dat ik stjerre soe, mar tagelyk tocht ik, ik libje, ik wurd wekker. Ik doarst my net wer del to jaen, hwant ik wie bang dat ik ûnder har hannen stjerre soe. Elke nacht fielde ik de fingers fan Marian stranger yn myn hals. As ik wekker waerd lei hja mei it gesicht nei my ta, lykas hja simmers yn de sinne lei, mei de eagen nei de sé. Wy wiene doe noch op it eilân. Ik wist dat hja net sliepte. Har mûle trille dan. Earst miende ik dat hja dwile, hja sei frjemde, ûnforstannige dingen, wie bang foar de skippen dy't op eachlingte foarby fearen, foar de flaggen boppe ús. Ik koe dy bylden fan it eilân, mar it hie gjin forbân. Ik treaste har, helle har oan, ik neamde har namme, hûndert kearen neamde ik har namme, oant hja wer yn 'e sliep foel.
Elke nacht alweroan waerd ik oerstjûr wekker, koe soms amper efter de siken komme. Alle kearen fielde ik har fingers feller. Hja liet my los sadré ik wekker waerd. Alteast - ik kin fan dat oangeande neat wiermeitsje - sa fielde ik it. En dy
| |
| |
lêste nacht dat wy byelkoar sliepten, loek ik it ljocht oan. Har eagen stiene skril as de eagen fan in kalkoen en yn ien eachopslach seach ik dat hja my hate, my forachte. Hja flokte en ik koe har bittere azem priuwe. Ik hie sliept dy nacht, miskien haw ik dreamd fan har of fan in oaren, ik wit it net mear. Ik hie har leaf. Op in momint moat ik field hawwe hoe't har siken my oer it gesicht streaken as in soele simmerwyn. Doe't ik wekker waerd hearde ik dat hja flokte, fielde ik dat hja har fingers hastich werom loek. Hja sei dat it wetter gefaerlik wie, dat de wyn sân opjage, mar ik hearde oars net as de sêfte tik fan it wetter dat fan de goatte liek. Hie it reind? Miskien hie it reind, mar bûten stie de moanne as in blom yn de beammen. Ik fielde de knipen yn myn kiel barnen. Ik hie toarst. It ljocht fan de lampe kaem as in chaos op my ta. Ik seach ynienen de sinne gleon op de brûnzen stanbylden brânnen, wist my forlitten op in waerm plein sûnder fonteinen. Doe't ik hwat bikaem, seach ik dat har fingers as in bidriging op it tek leine. It hier hinge har yn tsjokke tûfen oer it gesicht, as hie de wyn der trochhinne boarte. Ynienen die hja it ljocht út, gyng fan it bêd ôf en stie wif yn it moanneljocht. Hja gyng mei de rêch tsjin de doar stean, as woe hja my útdaegje’.
‘Sa’, sei er. Hy gyng mei de rêch tsjin de doar stean as in finzene dy't bidrige waerd.
‘Sa, sa stie hja dêr’. Syn gesicht foroare as trochlibbe er de hiele scène fannijs. Syn gesicht hie in sterke mimyk. Fortriet, eangst, haet, drift, waensin, alles lies ik yn de biweging fan syn gesicht. Doe't er him ûntspande, kaem der in wurgens yn syn eagen, liek it as harke er nei de wyn, nei it ratteljen fan de keatlingen, nei de stimmen hol en heech oer it wetter. Hy bleau stean. It waerd dûnker yn de keamer. Yn de liven fan de skippen barnden ljochten, dy't yn it wetter sêft hinne en wer sparken. ‘Op it eilân wie alles oars. Jouns sieten wy faek togearre yn har atelier. Ik seach dan hoe't hja mei in mes de ferve útstriek op it doek. Elke kear as hja wer in kleur op it doek sette, waerden har biwegingen dynamysker. Hja wurke de kleuren yn de felste kontrasten trochelkoar, as woe hja in eksplosive spjalting útbyldzje. Soms tocht ik dat de ein fan de wrâld ek sa wêze koe. It fascinearre my alle kearen wer, as dy kleuren stadich gearraenden ta in komposysje en in gefoelswrâld fan ûnrêst. Ik rekke ûnder de tsjoen fan har wurk. Hieltyd wer moast ik it sjen, it moast my bifredigje. De kleuren en kontrasten wiene foar my as in psychyske ûntlading. De wrâld dy't yn har libbe, libbe ek yn my. Hja koe dy wrâld
| |
| |
stal jaen, hja moast it ympulsyf forarbeidzje ta in kréaesje. By my wurke it krekt oarsom. Soms makke it my bang en die ik de eagen ticht. Die ik dan letter de eagen iepen, dan foelen de kleuren op my oan, forheftiger, skriller, twingender. Ik fielde my bidrige as in fûgel tsjin de sinne, as in finzene ûnder de stok fan de hearsker. Dy jounen bihearske hja my. Suver achteleas knypte hja de tuben leech op it palet en brocht my mei de keuren yn in folslein frjemde wrâld, in kranksinnige wrâld. Dan seach ik wer de macht út de tiid fan de oarloch op my takommen, lykas dy moarns, doe't der snie om de barak lei en hja my yn myn tekken oer it binnenplein slipten en my njonken de deaden delleine. In ûre haw ik doe yn it gesicht fan in deade frou stoarre. Ik hie dêr stjerre wollen, mei it gesicht op har hurde glêzen eagen. It hie myn earste houliksbêd wurden. Mar der stie in ivichheit tusken fan in heale teil. Doe't de sinne skean oer it dak yn har iepensakke mûle skynde teide har de snie fan de tonge en kaem de walm fan libben omheech. Dy wrâld is yn my bleaun. Dy wrâld bin ik wurden. Net mear it wûnder, mar in forflokte chaos, in kranksinnich kanteljen fan alle eleminten. Marian, as hja dan njonken my kaem to sitten op de brede houten bank, sei hja neat, mar beide seagen wy strak nei it skilderij dat ûnder in ballon fan ljocht stie. En dochs haw ik har dêr nea yn bigrepen. Nea haw ik dêryn in folsleine wrâld fine kinnen. Ik hie har leaf, mar myn leafde koe har net binei komme. As ik har seach, seach ik tagelyk it gesicht fan de deade frou, as in minske dat it masker ôfwurpen hie. Doe't wy letter yn de stêd kamen to wenjen op keamers, doe is it bigoun. Hja sei dat ik dreamde, dat ik siik wie. Ik sil dyn dreamen biswarre, sei hja dan en hja skildere my blauwe krusen foar, dy't it byld yn it each forspringe litte.
En dy lêste nachts sei ik, sjoch, der sit bloed oan dyn neils. Dat is in biwiis. Sjoch nei de wounen, dystou mei dyn neils yn myn hals snien hast. “Né, it is net wier. It komt fan myn skerte”, rôp hja. “Dou moatst nei in dokter gean”, sei ik, “der wurdt gjin bern yn dy wekker.” Ik hie it al faker sein, mar hja hie altyd skodholle. “Ik wol gjin bern”, raesde hja en biet de tosken yn de tekkens. Hja stiek de fingers omheech, read fan it bloed. “Moarn sil ik der mei fervje”, rôp hja. “It sil in bern wurde, lykas ik bin.” Hja roun de keamer út, smiet twa doarren efter har ta. Hja moast doe op har atelier wêze, in lyts keammerke dat útseach op in plein. Njonken de waskbak bleau ik stean, dipte my it bloed fan de hals mei in smoarge handoek. It wie ynienen forheftich stil yn it hûs. Ik soe oan Marian roppe wolle en tagelyk woe ik fier fan har ôf wêze,
| |
| |
yn de stilte, dêr't ik prate koe tsjin mysels, miskien tsjin in beam, in man fordwaeld yn it park. Mar ik bleau stean mei de hannen op de rânne fan de waskbak. De moanne stie yn de spegel as in wek yn de fiver. Dy nacht foun ik har yn it atelier. Hja siet op de houten bank. Har gesicht wie ûnwerkenber. Hja hie in satanysk portret op har gesicht skildere mei eagen fol waensin. It wie in blau gesicht mei de mûle yn it wiidst iepen. Doe seach ik dat de sinne oer it plein kaem en de soldaten de tekkens mei de liken opnamen en yn de auto's smieten.’
Sûnder dat ik der erch yn haw, rekket myn hân de spegel oan. Ik nim it brief wer en lês. Syn hân is knoffelich. Licht hat er de dea al yn 'e fingers field. Doe't ik fan 'e moarn it brief fan de matte opkrige, rôlle der kreakjend in tsjel troch de strjitte. Doe stie hy noch bûten my. Of haw ik it my dochs to nei nommen? Ik stek it brief efter de spegel.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd