De Tsjerne. Jaargang 18

[p. 255]

Filmkronyk:
Nachtmielgasten

It swijen fan God

Dizze film, Nattvardgaesterna, is de twadde fan it trijelûk, dat Ingmar Bergman oankundige hat oer it thema ‘de minske sykjend om in libbenshâlding’, spesiael dan bidoeld as de forhâlding ta God. De earste, As yn in donkere spegel, wie fan in binearjende, mar net hopeleaze tragyk, om't er yn de uterste binearing appellearret oan 1 Korinthe 13. Dêr't wy oan de ein ta leafhawwe is God. Men soe winlik forwachtsje, dat dit it lêste wurd is fan de net otterdokse, twiveljende en sykjende réalist en dat de kommende films dit lêste wurd yn oare omstannichheden en faeks yn in klimaks bifêstigje soene. Dit blykt net it gefal to wêzen. De twivelder, dy't Bergman is, lit yn Nattvardgaesterna in oar aspekt fan it probleem sjen: it swijen fan God. Hjir is gjin sprankel fan it ljocht út Sasom i en spegel mear to bikennen, it is hjir roettsjuster. Of wytget it iepen slot in forwachting oer de wanhoop hinne? Men wit it by dizze dramaturch, dy't sa sterk ynsteld is op 'e paradoks en de dialektyk, nea net en men sjocht mei spanning út nei de lêste film fan it trijelûk.

Bergman hâldt net fan omballingen en konfrontearret jin ynienen mei it probleem. De earste scene is in nachtmieltsjinst yn in Sweedske doarpstsjerke. Der binne mar in stik of tsien minsken bywêzich en de plechtichheit suggerearret mear sterile formaliteit as heil en treast. Domeny Thomas Ericsson sels is in wanhopige en it hillich amt is foar him, ek yn de sakramintsbitsjinning, in lege foarm. Sels sûnder wurden roppe Bergman syn bylden de tragyske sfear op.

Nei de tsjinst freegje twa gemeenteleden, in fisker en syn frou, de domeny to sprekken. De fisker is syn rie to'n ein en biseten fan libbenseangst. Syn frou docht it wurd, hwant sels kin er him amper mear uterje. De Sjinezen hawwe de atoombom en dat bitsjut foar him de ein fan alles, de oansteande ûndergong. Domeny hat de gryp en syn eigen problemen, hy eamelt hwat oer God, dy't alles yn de hân hat en seit, dat de fisker allinne mar ris weromkomme moat. As er weromkomt, hat Ericsson gjin wurd fan treast of bimoediging. Hy lit de atoombom de atoombom en réagearret syn eigen ellinde ôf op de deabinaude man. God, seit er, is oars net as ús eigen echo op in wreed en gemien libben. Doe't syn frou noch libbe, hie er folle tsjerken en preke er oer de leafde en de God fan leafde. Hy is nou alles kwyt, God swijt en sil ivich swije. Dit is foar de fisker de lêste triuw: hy set ôf en sjit himsels dea.

Domeny, blykber ek noch sûnder in forheftich skuldgefoel, bringt it boadskip oan syn frou. Har réaksje is fan in oangripende greatens. Sil ik in gebet dwaen? freget de domeny formeel. Né, seit hja, ik sil it de bern fortelle. Har hâlding en har eagen lykwols binne ien skreau.

Op syn reis nei in oar doarp, dêr't er preekje moat, siket er de doarpsûnderwizeres op, dy't hopeleas op him foreale is en him net loslitte wol. Hy wearzget fan it fanke en wol in ein oan de forhâlding meitsje. Hy seit har planút hoe't er oer har tinkt. Hja hat him nammers in lang brief stjûrd, dy't der ek net om liicht en dêr't hja in aerdich krakte diagnose yn jowt fan syn steryl bistean. Hawar, ta in definitive brek komt it net. Hy liket har dochs net loslitte to kin-

[p. 256]

nen en har leafde kin elke fornedering oan. Mia giet mei nei tsjerke, dêr't hja, bihalven de koster en de organist, de ienichst bywêzige is.

De forwoechsen koster aksintuearret it thema fan de film yn in pelsar mei domeny foar de tsjinst, as er seit, dat neffens him it biskiedende krúswurd fan Jezus de needrop is: Myn God, myn God, hwerom hawwe Jo my forlitten?

Moat de tsjinst trochgean? freget er. Ja, seit Ericsson, hy giet net it alter en de film einget mei de yntroïtus fan de Sweedske earetsjinst: Hillich, hillich, hillich is de Heare, de Almachtige.

Dit iepen ein ropt tal fan fragen op. Fragen oer de domeny, oer Bergman, oer jinsels, oer de wrâld, oer it swijen fan God.

Sil dizze domeny, freget men jin ôf, nea ta it bisef komme, dat der yn it Evangeelje ek noch sprake is fan skuld en forjeffenis en út syn illusoire paradysdreamen trochbrekke nei de tsjinst oan de meiminske en in lijende wrêld? Hat Bergman mei in biskaet doel dizze stokfisk fan in domeny skepen, ynsté fan in Job, in greaten opstanneling? Wol er hjir de neakene ellinde stal jaen fan in formalistysk en forboargerlike tsjerklik bidriuw? Dan komt er mei filmyske middels yn de buert fan Kierkegaard, dy't in deade tsjerke syn flymjende oanklacht yn it gesicht slingeret. Yn Sweedske tsjerklike formiddens wurdt yn alle gefallen forheftich op dizze film réagearre.

Bergman hat langlêsten ris skreaun: Ik bin altyd dwaende mei religieuze problemen. Mar religieuze emoasjes en sentimintélens, dêr bin ik ôf, de religy is foar my allinne in yntellektueel probleem.

Dit is sûnder mis in understatement. Hy mei in film lyk as dizze as in yntellektueel spul bigjinne, mar hy hâldt it net út. Dêr is er to folle Skandinaviër en binammen to folle Ingmar Bergman foar. It wurdt in drama fan deadlike earnst, dat himsels yn ieren en sinen oangiet en dêr't er de taskôger twingend mei oansprekt.

Dizze film soe to statysk wêze en to stadich fan biweging, is der klage. Fan in statyske estetyk kin men hjir miskien wol sprekke, mar hwat soe dat? In film hoecht net perfoarst in foarbyflitsende yndruk to jaen fan tûzen dingen en psychologyske motiven. In uterste konsintraesje mei de soberste middels op in geastlike situaesje, lyk as hjir bart, ferget in great kunstnerskip. It gesicht fan de swijende fisker, dy't fan wanhoop suver boarst, de eagen fan syn frou, dy't mear sizze as hokker skreau, binne mominten út in dramatyk fan de siel, dy't Bergman mei macht stal jowt.

Dat motyf fan de atoombom liket my frijhwat willekeurich en irrelevant. It forskuorrende probleem kriget gjin adekwate oandacht en is mear symptoom as oarsaek fan de fisker syn wanhoop.

Gunnar Bjørnstrand, Max von Sydow, Gunnel Lindblom en Ingrid Thulin, resp. as de domeny, de fisker, de fiskersfrou en de ûnderwizeres, spylje treflik.

INNE DE JONG