De Tsjerne. Jaargang 16

[p. 356]

D.A. Tamminga:
Ta in fers fan Dylan Thomas

Dylan Marais Thomas, de Anglo-Welske dichter fan tsjustere, hyperpersoanlike fersen, de robúste deklamator fan eigen en oarmans poëzij, de BBC-lêzer fan koarte forhalen mei gauris autobiografyske ynslach, waerd yn 1914 berne to Swansea, dêr't syn heit gymnasiumlearaer wie. Foar de twadde oarloch, doe't syn earste poëzijbondels útkamen, sa as Eighteen Poems (1934) en Twenty-five Poems (1936), wie hy in folslein ûnbikend skriuwer, bûten, mar eins ek binnen it Ingelske taelgebiet. Syn jeugdwurk waerd troch de liedingjaende kritisi wakker ûnbigryplik ûntfongen. Ien achte it ‘wol dichterlik fan stof, mar sûnder bigjin of ein en sûnder forstanlike en forsteanbere kontrôlle’; in oarenien skreau, it wie ‘wyld, mar ritmysk dronkemanspraet’ en in tredden hie it sels oer ‘in ûnbiroaide oanfal fan sljochtsinnichheit’.

Dochs slacht dizze ôfstegering nei de oarloch alhiel om en foroaret suver yn ynhuldiging en populairens. As yn 1952, in jier foar syn Tere dea, de Collected Poems fan Dylan Thomas to Londen it ljocht sjogge, is de ek foar Ingelân bûtengewoan hege oplage fan 10.000 eksimplaren yn in moanne tiid útforkocht. De edysje dy't yn myn bisit is datearret út 1959 en is de 13e printing al!

Hwerfandinne dizze omkear by de krityk en by it dochs altyd lytse poëzijlêzend publyk? Men kin it bringe op Thomas' spektakulaire forskining as bohémien yn it rûzige nachtlibben fan Ingelâns haedstêd, dêr't er in skoftlang as journalist oan 'e kost kaem. Men kin it smite op syn tragyske dea troch alkoholforgiftiging yn in New Yorker hotelkeamer, doe't er, 39 jier âld, ien fan syn foardrachttournées oangean soe troch de Foriene Steaten, Men kin wize op syn tige oarspronklik en suggestyf radiospul foar stimmen Under Milkwood, dat him hommels hûnderttûzenen biwûnderjende harkers bisoarge en dat hjir by ús troch de Nederlandse Comedie mei Han Bentz van den Berg op planken, foar mikrofoan en op byldbuis brocht is yn in fortaling fan Hugo Claus. Men kin ek, mear algemien, bybringe dat de ‘poète maudit’ dy't syn forslaefdens oan eigen driften mei de dea bisegelet, altyd by de snobs yn 'e gunst west hat, om't syn útein dan sa moai strykt mei harren nayf en romantysk idéaelbyld fan hoe't in dichter - élke dichter - winliken bistiet of heart to bistean. Mar al soks forklearret fan dy populariteit dochs net it neiste. Ofsjoen fan alderhanne

[p. p.t.o. 356]

DYLAN THOMAS Anglo-Welsk dichter 1914-1953

[p. 357]

bigeliedend en blykber needsaeklik snobisme en ôfsjoen fan de ûnoarme macht fan ús moderne kommunikaesjemiddels, mei men sa'n opgong dochs ek sykje yn it'dichterlik oeuvre séls.

Dat oeuvre is by Dylan Thomas kwantitatyf mar lyts; noch gjin hûndert gedichten hat er de westerske wrâld neilitten. Mar yn elk fers is in dichter oan it wurd dy't fanwegen komt mei de elemintaire krêft fan in natûrforskynsel. In persoanlikheit dy't séls in natûrforskynsel hjitte mei. It docht gjin nij as men lêst hoe't yn literaire circles fan Londen en Oxford guon letterleavjende ladies suver mar bang wiene fan dizze ûnbiheltere figuer en yn him oars net sjen koene as ‘in bihierre wyldeman út Wales’, dy't in hekel hie oan forfine omgongsfoarmen. In man dy't by in bisyk oan Italië de omgong mei izerjitters op Elba foar kar naem boppe gedoente mei literaire salons yn Florence of Rome. Lju dy't him kend hawwe sizze lykwols fan him dat er yn 'e groun in djip gefoelich man wie mei in greate sympathy foar hwat forhûddûke wurdt.

Hwa't him jowt yn it wurk fan dizze dichter kin it bêste by syn lettere poëzij bigjinne. It earste wurk is yndied net maklik tagonklik; it is tsjuster, kryptysk en liket to driuwen op wurdmagy en taelalchemy. It letter wurk, alhoewol ek faek op it barokke en tsjustere ôf, is dochs iepener en trochsichtiger en birêst folle mear op algemien nei to kommen assosiaesjes. Dat nimt net wei dat alle poëzij fan Dylan Thomas in sterk persoanlik-symbolistysk karakter hat. Sterk byldzjend is it wurk ek, yn skyn oanslutend by surréalisme en dadaïsme, mar yn wêzen lossteand fan elke literaire moade of rjochting. In poëzij dus dy't mear plastysk is as hymnysk en dêr't de dichter sels fan sein hat: ‘Myn fersen sjonge net, hja binne kappe’. Yn dat wurk stiet byld nêst byld; it is oft it iene op magyske en ûnneigeanbere wize troch it oare oproppen, ja soms sels forkrongen wurdt, ear't it, laden mei symbolyk, him foeget yn it ritmysk gehiel fan it ferslichem.

Oer it symbolisme by Dylan Thomas is al hiel hwat ôfskreaun. De Ingelske skriftgelearden meitsje by him wol ûnderskie tusken natuerlike, konvinsionéle en partikuliere symbolyk. Immen dy't de dichter bigjint to lêzen hat oan dy lêste soarte fansels it measte kluijen. Sa is b.g. ‘waeks’ by him in stoflik symboal fan de dea, ‘oalje’ fan it libben en ‘sâlt’ fan ús genesis yn de sé. Sokke archetypyske symboaletael forbjusteret jin earst; hja komt op jin ta as folslein nij en oarspronklik, mar tige geheimsinnich, en is faek net oars bynei to kommen as nei lang en trochsettend lêzen en ynfielen of

[p. 358]

troch it lêzen fan in kundich kommentaer op dizze poëzij.

It leit yn it aerd fan dit symbolisme dat bylden untliend oan geslachts- en fuortplantingsdrift in sintrael plak ynnimme. Sommige fan de fersen hannelje b.g. oer it prénatale milieu fan it bern yn de memmeskerte, oaren kinne ûtlein wurde as to gean oer masturbaesje of de tragyk fan tsjinnatuerlike omgong. It libben nei de berte liket foaral by de jonge Thomas gjin bikroaning fan it foetus-stadium to wêzen, mar earder in dégradaesje, in proses fan ôfbraek dat syn forlossing fynt yn de dea. Seksualiteit giet yn syn wurk dan ek net lykop mei gefoelens ta de oare, de partner, mar mounet út yn en forwidet har ta in forheftich kosmysk bisef, dat lykwols yn iensumheit bilibbe wurdt. Ditselde bisef wurdt yn de natûrlyryk fan de dichter ek fakentiids via fysyk-slachtlike bylden oproppen. Yn dizze fersen mei har biswarrende toan hat Dylan Thomas soms hwat fan de tsjûger, de profeet. Libbensdriuw en deadsdriuw komme op dizze wize by him yn inoars forlangde to lizzen; ivichheitserfaring en lichaemlik biskate sinlikheit wurde sa oer en wer inoars komplemint.

De poëzij fan Dylan Thomas liket op to sjitten út wyld bigroeide grounen fan it minsklik ûnderwêsten. Ik moast, him lêzend, faek tinke oan hwat Ernst Jünger yn in oar forbân ris sein hat: ‘Wälder in denen Tot und Wollust tief verftochten sind’. Dizze eleminten fan primitiviteit, deadsdriuw en lichaemlike sensualiteit sille de forklearring jaen kinne dat dizze Welske dichter, dit natûrtalint, by in diel Europeeske jongerein op it stuit sa tige yn 'e bineaming rekke is.

It sil nei it boppesteande klearrichheit hawwe dat in poëzij dy't sa djip en fêst biwoartele sit yn it symboal en op sa'n strang-persoanlike bylding birêst, mei hûd en hier boun is oan de tael dêr't hja yn skreaun waerd. It oersetten fan Dylan Thomas' dichtwurk liket foar it greatste part ûnbigoun wurk. Ek by immen mei greater kennis fan it Ingelsk as ik ta myn foldwaen haw, soene sokke oerdrachten, hwat de measte fersen oanbilanget, hopeleas mislearje. Dochs haw ik my ûnderwoun en bring ien gedicht fan Thomas, it langste woliswier, mar ek it minst ûntagonklike, yn ús tael oer. Yn it origineel hjit it A Winter's Tale en it moat skreaun wêze yn de lêste, tsjustere oarlochswinter fan '44 op '45, doe't de dichter tahâldde op it plattelân yn westlik Wales, deun by de Ierske Sé. Mei it stik fan dyselde namme by Shakespeare hat it oars net ien en mien as de titel.

It is ek it iennichste echt forheljende gedicht dat Thomas

[p. 359]

skreaun hat; atmosfearysk forheljend soe men it neame kinne. It is in ryk en prachtich fers, hweryn bylding en symbolyk, mythe en réaliteit, rede, gefoel en fantasij meiinoar yn in spannend lykwicht steane. It is yn Ingelân forgelike mei Shelley's Alastor en mei neat minder as it bibelske Heechliet, dat men ek ynterpretearje kin as in allegory fan de leafde. Ien kritikus, Linden Huddlestone, neamt A Winter's Tale sels ‘grif ien fan de moaiste fersen fan ús ieu’.

Technysk hat A Winter's Tale, dat wol ien fan de strangst boude fersen fan it hiele oeuvre hjitte mei, in eigenaerdige struktuer. Op it earste each liket it in moai-lykmjittich fers, bisteande út 26 fiifrigelige strofen en mei meast manlik rym dat it skema ababa trou folget, hwerby eigenaerdigernôch de bigjinrigel fan elke strofe in foetmannich koarter is as de oare fjouwer. Alliteraesje en assonânsje komme gauris foar. En it metrum? Wel, by skerper tasjen (of leaver taharkjen) docht bliken dat der gjin metrum is. Foar alles driuwt dit fers op it ritme, dat him as in bûchsume guirlande slingeret fan aksinttop nei aksinttop, ûngelikens fan langte en sterkte, soms staccato, soms breed útfloeijend en oer rigel en strofe hinne rinnend, al nei't de emosionéle ûnderstream it opjowt. Lêst men it fers lûdop (of heart men it de dichter sels deklamearjen op grammofoanplaet Caedmon TCE 151-A), dan fornimt men amper de rymwurden; hja hawwe, al binne hja foar it éâch op it krekte plak oanwêzich, yn it fers mar in twadde- of tredderangsfunksje.

Hwat nou de ynhâld' fan A Winter's Tale oangiet, al wurdt dit fers hâlden foar Thomas syn meast ‘iepene’ en ienfâldige, dochs wol dit net sizze dat it nei earste lêzing gjin geheimen mear foar jin hat. De lêzer wurdt ynlaet yn in mythologyske sfear, dat is dúdlik. It is winter en yn in dal mank it berchlân (fan Wales) leit in stille pleats yn 'e snie. De earste twa strofen, dy't dy winterske sfear op tige byldzjende en originéle wize oproppe, foarmje de ynlieding. It forhael dat forteld wurde sil, is mei de féfearen ‘oerset’ oer de marren en sa, wylst de flokken falle, yn it streamdal oanlânne. Dan is der sprake fan in man, dy't men de ‘ik-figuer’ fan it forhael neame kin, al wurdt er, lykas sa faek by Thomas, mei de tredde persoan oantsjut. Dy man is iensum op syn iensume pleats. Om him hinne de wite winternacht mei yn de keamer it geriif fan fjûr en spize en drank, yn him de reminisinsjes oan lûden en biwegings fan in strak wekker wurdend boerebidriuw (strofe 4 en 5), mar yn him foar alles de forlittenheit, it skroeijend bisef fan forwurpenheit, de baernende langst nei gemiensumheit, nei ienwur-

[p. 360]

ding mei... ja, mei hwat? Mei de frou, mei de dea, mei God? Yn alle gefallen, in religieuze krisissituaesje fan de siel wurdt hjir werjown yn erotysk-seksuéle bylden en symboalen.

Dizze man hat in fisioen: de skiere foartiid bigjint to libjen; plant, dier en minske, jierren en ieuwen al bût fan de dea, reitsje bisiele mei nij libben; de hiele natûr dêrbûten ûntweitst; de bistjurring fan de winter wurdt tobrutsen troch maitiidsforskynsels en maitiidslûden: harkje en loaits! Tink foaral ris om de strofen, dêr't dizze beide imperativen as in list omhinne slute.

Der forskynt de biddende man in figuer yn it stal fan in bigearlike fûgel, dy't yn it origineel as ‘she-bird’ bineamd wurdt (miskien as in mythyske wjergea fan de ‘he-bird’ dy't by Walt Whitman, dêr't Dylan Thomas ynfloed fan ûndergie, foarkomt) en dy't ik yn myn oersetting oantsjut haw as ‘froufagel’. Dizze bitsjoenende forskining, dy't wol in skerp kontrast foarmet mei it demonyske fûgelbist yn Edgar Allan Poe's The Raven, lokket de man nei bûten de sniejacht yn en hy folget fol hjit forlangen har spoar. Troch de sniebanken, troch it tsjinkearende leechhout, oer it iis fan de biferzen marren folget er har smeekjend: ‘through the times and lands and tribes of the slow flakes’. Einlings saeit de fûgel del en it maitiidsfisioen fordwynt. De bistjurring fan de winter komt wer oer it gea en alles jowt him del yn sliep en rêst.

De beide einstrofen forbyldzje dan de ienwurding fan de man en dizze ‘breid-fûgel’, idoal en symboal fan ivige sillichheit, geniet en forjit. It loksgefoel dat hjir yn bylden fan pearing en sinlike bifrediging werjown wurdt, sil net gau in dichterlike evokaesje krije, dy't dér boppe ûtkomt. In masterlik slot. Mar ek in slot dat de greatste swierrichheden oplevere om ta in oersetting to kommen, dy't net al to fier ûnder it oarspronklike bleau.

As der ien fers fan Dylan Thomas foar mear as ien útliz fetber is, dan is it wol A Winter's Tale. Guon Ingelske kommentatoaren hâlde it foar in fers mei in godstsjinstige eftergroun, as in ‘allegory fan hillich libben’, mar ek wol wurdt forbân sjoen mei de âlde Keltyske sêge fan de goadinne fan Midwinter, dy't yn it stal fan in fûgel de ‘werberte fan it jier’ by ierde en minske biwurkmasteret. Oaren biskôgje it as in mystyk gedicht, hweryn de dea symbolisearre wurdt yn de leafde. Hoe't it ek wêze mei, de dichter Dylan Thomas sil grif dit greate wurk net útsûndere hawwe, doe't er yn it foarwurd fan syn sammele fersen skreau: ‘These poems... are written for the love of Man and in praise of God’.