De Tsjerne. Jaargang 16

[p. 315]

Toanielkronyk:
‘Wat eenvoud in oprechte ijver biedt...

‘Nooit is iets verkeerd of ongepast wat eenvoud in oprechte ijver biedt’ stiet earne yn in Nederlânske oersetting fan ien fan Shakespeare syn stikken. En omdat yn Diever Shakespeare syn vuurden evangeelje binne, biroppe hja har op dizze - wol hwat út syn forbân helle - útspraek as ien it weaget en siz, dat hja soms dochs wolris hwat heger gripe as har talinten winliken talitte. ‘Sa lang as wy Shakespeare net formoardzje, is it forantwurde dat wy syn stikken spylje’, sizze hja ek gauris yn Diever.

Soks is fansels net in artistyk forantwurde opfetting. Der binne genôch foarbylden fan toanielploegen, dy't to min kapasiteiten hawwe om wurk fan in biskate toanielskriuwer goed to bringen sûnder dat dêr fuort fan sein wurde hoecht dat dat wurk formoarde wurdt. In opfiering dy't yn kwaliteit fier efter bliuwt by de kwaliteit fan it stik is nea forantwurde en om konkreet to wêzen: it jin biroppen op in wurd fan Shakespeare lykas yn Diever it gefal is, kin der net op troch.

As wy neigean sille hwat it iepenlofttoaniel op De Sweach dizze kear oplevere hat dan is it net forkeard en meitsje dêrby in forgeliking mei Diever. Diever hat al in lange iepenlofttoaniel-tradysje; faeks hat it wol in foarbyld west foar Fryske plakken, dy't letter ek iepenlofttheaters houden. It leit ek net fier oer de grins en wennet yn dit Drintske doarp ek net de Fryske skriuwer Abe Brouwer, dy't yn in toanielkronyk wol efkes in lokwinsk mei syn sechtichste jierdei fortsjinnet?

Dizze selde Abe Brouwer hat fan 't simmer de haedrol spile yn Leer om leer fan William Shakespeare. Hy wie de minste net; tsjinoer de goede spilers, dy't Diever de lêste jierren forlern hat, is syn komst yn dit formidden wol in lytse kompinsaesje. Der binne nòch in stikmannich goede krêften; de hear Andreae bygelyks biwunderje wy alle jierren op 'en nij yn de knappe rollen, dy't hy fortolket. Der soene noch wol in pear nammen to neamen wêze, mar as wy it spilersmateriael, dêr't Diever op dit stuit oer biskikt, forgelykje mei hwat in stik as Leer om leer, dat dêr fan 't jier spile is, freget, dan kinne wy der net foar wei en set in fraechteken by de aspiraesjes, dy't Diever hat. Mei ‘eenvoud in oprechte ijver’ is gâns to birikken, mar n e t dat in amateur-toanielselskip, dat in net al to greate kar fan spilers hat en boppedat de lêste jierren frijhwat goed spilersmateriael forlieze moast, fan in stik, dat it biropstoaniel gauris lizze liet, omdat it net rjocht wist hoe't it der mei oan moast, in draechlike optiering jowt.

En - nou komme wy op Fryslân - hoe is de situaesje nou op De Sweach? De forgeliking mei Diever giet op in stikmannich punten wol op. De Sweach hat ek in tradysje, nammentlik dat it perfoarst in stik út it ynternasionale toanielrepertoire kieze wol. In oareoerienkomst is, dat ek De Sweach it dwaen moat mei in ploech amateurs, dêr't mar in part fan wier toanielbloed yn de ieren hat. En ek op De Sweach misten wy fan 't jier in pear krêften, dy't oare jierren gâns út de wei setten.

It kiezen fan in wichtich en net maklik to spyljen stik is - wy hawwe it hjir al ris earder skreaun - op himsels gjin prestaesje; it wurdt pas in prestaesje as bliken docht, dat de toanielploech sa'n

[p. 316]

stik ek goed spylje kin. De Sweach hat it sa fier brocht, dat it fan de stikken, dy't it keazen hat, in draechlike opfiering jowt, dat de parse der bimoedigjend oer skriuwt en dat in great part fan it publyk der wol graech nel sjen mei. By in forgeliking mei hwat der fan it stik makke wurde k i n, in strang-krityske skôging troch de parse en in publyk, dat op toanielgebiet gâns hwat wend is, soe De Sweach der in stik minder foarwei komme. En nou is de greate fraech oft dizze easken steld wurde meije as in ploech amateurs in stik spylje wol, dat foar amateurs winliken net goed spylber i s. By de opfiering fan De greate keizer fan Dürrenmatt hawwe de Sweachsters it der der net sa goed ôfbrocht as in jier earder mei Dürrenmatt's Ingel yn Babylon. Der wiene to folle, dy't skerp ôfstieken by Roel Nijboer, dy't fan de haedrol hwat bisûnders makke. Spilers en spylsters, dy't yn de eardere stikken gauris rollen hiene, dêr't hja gâns hwat mei koene - Akke Radsma, Eppy Kylstra, frou Faber-Welling - wiene dizze kear to min ynspirearre troch de figueren, dy't hja spylje moasten.

Wy hawwe - njonken ús weardearring foar de prestaesje fan Roel Nijboer - dizze kear op De Sweach noch it measte hawn oan de moaije oersetting dy't Freark Dam fan dit stik makke hat. Geastich, fyn-ynlein, mei boartlike tael kaem hy mei dizze Fryske biwurking winliken boppe it origineel - dat net ien fan Dürrenmatt syn bêste stikken is - út.

Op De Sweach hawwe hja ek troch de opfieringen fan De greate keizer, by alle biswieren dy't der neamd wurde kinne, wol sàfolle moed opdien dat hja al wer plannen foar takomme jier meitsje. Mooglik sil dan in stik fan Brecht spile wurde. De kar wurdt dus al gau dien; op himsels is der neat op tsjin, hwant in toanielploech is mei syn tariedingen nea to bitiid. Wy moatte lykwols àl de konklúzje lûke, dat it Fryske toaniel op De Sweach gjin kâns kriget. Al soene wy der fan útgean moatte, dat it Fryske toaniel dy kâns op De Sweach amper fortsjinnet - wy sjogge nou ek wer net sà heech by De Sweach op, dat wy soks meistimme soene - dan soene wy dêr dochs noch efkes biskieden foar pleitsje wolle. Anne Wadman hat okkerdeis yn Het Vrije Volk syn omtinken oan it Fryske toaniel jown; botte optimistysk wie er net, mar hy winske it Fryske toaniel dochs wol biskate kansen ta. De Sweach soe dy kânsen jaen kinne en nimmen soe it de Sweachsters kwea-ôf nimme as hja toloarsteld troch hwat dy kânsen opsmieten, dochs wer by Brecht en syn maten tolânne kamen. Mar it spitige is, dat wylst it der mei it Fryske toaniel yn dizze jierren net sa bêst foar stiet en der in bidroefd bytsje mooglikheden binne om it to stimulearjen, it de Sweachsters blykber net iens yn de holle opkomt om it ek noch wer ris mei it oarspronklike Fryske toaniel to bisykjen.

Wy wolle de Sweachster toanielprestaesjes, útgeande fan de net sa botte artistike opfettingen dy't Diever oer ‘eenvoud in oprechte ijver’ hat, graech tige weardearje. Mar as de spilers by de graesje fan dy opfetting har kânsen krije, hwerom dan de Fryske toanielskriuwers net?

PITER TERPSTRA