De Tsjerne. Jaargang 16

Filmkronyk:

Elmer Gantry

Burt Lancaster is in ûnbidich knappe Amerikaenske filmakteur, dy't al forskate kearen syn talint biwiizge hat. Syn kréaesje fan Elmer Gantry is sûnder mis geniael en de oscar, dy't er der yn Cannes foar krigen hat, is mear as fortsjinne.

Dizze film is makke nei de bikende roman Elmer Gantry fan Nobelpriiswinder Sinclair Lewis. Lewis hat it boek skreaun yn 1927, yn in tiid, dat de American way of life sterk markearre waerd fan gangsterdom, korrupsje, striid om 'e drank (fanwege it alkoholforbod), prostitúsje èn.... religieuze revivals, de massale evangelisaesjekampanjes mei tûzenen bikearlingen en like forheftich ûntstriden as bifestige spektakulaire genêzingen. Dy revivals giet it Lewis om yn dit boek. Hy leaut der net oan en hat der gjin goed wurd foar oer. Yn syn haedpersoan kreaket er it forskynsel ôf as geastlike kwaksalverij en finânsiéle oplichterij.

Elmer Gantry is in mislearre en fuortjage théologysk studint, in haei fan in hannelsreizger yn stofsûgers, fjochtersbaes, sûper, forlieder, in great kauseur en humorist, in all-round avontûrier sûnder skrupules. As er suster Sharon Falconer moetet, bituft liedster fan in evangelisaesjekampanje, is er opslach breinroer fan forealens. Hy komt yn 't earstoan foar de winige doar, hwant suster Sharon is fallen in divine love. Mar Elmer wit der wol smeet op, hy biedt syn tsjinsten oan as théolooch en preker en mei syn formidabel talint smyt er him yn de evangelisaesje. Hy forkeapet godstsjinst mei mear sukses noch as stofsûgers en wint der sielen, dollars en Sharon mei.

[p. 250]

Der stiek in stoarm op yn Amerika, doe't Lewis syn roman útkaem. Hy waerd biskuldige fan in anti-Amerikaenske hâlding en fan blasfemy. Yn Boston waerd it boek in pear jier lang forbean. Hy krige ek literaire krityk en net sunich. De haedpersoan doogde neffens de kritisi neat fan, it wie in karikatuer. Lewis moat dat yn 1945, yn in petear mei de filmregisseur Richard Brooks, min ofte mear tajown hawwe.

Brooks, dy't it boek forfilme hat op fûl oanstean fan Burt Lancaster, hat mei dy krityk rekkene. De Elmer Gantry, dy't Lancaster spilet, is in oarenien as dy fan Lewis. Net minder ûnwjersteanber, mar reëler, minskliker en mear komplisearre. In figuer, by hwa't men net wit, hwer't de korrupsje ophâldt en de oertsjûging bigjint en fan gefolgen ynteressanter as in ûnbitinge swankebast. Hy preket om Sharon to winnen, mar as er los is, is der gjin hâlden en kearen mear oan, hy leaut yn syn eigen wurden en rekket yn in ekstase, dy't de massa meisleept. As it Lulu, it fanke dat er sitte litten hat, slagget, om in kompromittearjende foto yn 'e krante to krijen en it publyk yn in wylde útboarsting fan grime him forhúnt en forspuit, is syn réaksje weardich en great. Lyk as ek nei de dea fan Sharon, dy't omkomt by in brân yn har tabernakel. Dizze Elmer Gantry is folle mear as in dogeneat, hy is in minske, forheftich dreaun tusken goed en kwea en bijeftige mei in mylde, bifrijende humor.

Ek de figuer fan suster Sharon, spile troch de charmante Ingelske aktrise Jean Simmons, as weardich partner fan Lancaster, is komplisearre. Hja leaut yn har ropping en is birûze fan har sukses, hja wol flechtsje mei Elmer, mar bliuwt op har plak. De tindins fan de film is, liket my ta, dat men mei in fûl foar of tsjin net klear is, hwat dizze revivals oangiet. Hjir is in berch fan psychologyske komplikaesjes, hjir lizze safolle faktoaren yninoar bitiisd, fan leafde oant raffinemint, fan suvere religieuze bidoelingen oant massale forrifelderij, dat in diagnose net maklik is. Dan is dêr it sjongen. By alle reedlike prinsipiéle biswieren, dy't der by it sjen fan dizze film by jin opkomme, en dat binne noch al hwat, nimt de ekstatyske massale sang fan de bikende lieten: Onward, christian soldiers, Glory, glory, halleluja, Lead, kindly light, en oaren, jin samar mei.

Yn alle gefallen: Brooks, de greate Lancaster, Jean Simmons en ek Shirley Jones as Lulu en Robert Kennedy as de journalist Jim Lefferts, hawwe der in boeijend drama fan makke.

Spartacus

In spektakulaire film op 20 m^s doek, dy't trije ûren duorret, 45 miljoen koste hat en dêr't 8000 Spaenske soldaten oan meiwurken, soks makket jin skruten. Dochs is Spartacus mear as de muoite wurdich. In great histoarysk motyf, in technysk masterstik en artistyk forantwurde.

Fan 73 oant 71 foar Christus hat de slave-opstân ûnder Spartacus it Romeinske ryk hast like swier bidrige as de ynfal fan Hannibal. It iene legioen nei it oare waerd forslein, oant it Crassus slagge, mei in forpletterjende oermacht de frijheitsstriders út to roegjen. De 6000 finzenen, dy't er meinaem, waerden lâns de wei nei Rome krusige. De film jowt jin in suggestyf byld fan de Romeinske ‘biskaving’, dêr't it westen erfgenamt fan wurden is en dy't binammen yn de súdlike steaten fan Noard-Amerika en yn Súd-Afrika noch altyd in greate ynspirearjende macht hat.

[p. 251]

Der binne oangripende mominten yn dizze film. Spartacus, oplieden ta gladiator, moat, om in pear aristokratyske dames to formeitsjen, fjochtsje mei in kameraet. Hy forliest en de dames jowe mei de tomme oan, dat er ôfmakke wurde moat. Syn maet wegert en slingert syn wapen nei de tribune. It is it sein ta de opstân. Nei de nederlaech wurdt de finzenen ûnthjitten, dat hja sparre wurde sille, as hja Spartacus oanjowe, dêr't Crassus him persoanlik op wreekje wol. Hja rize as ien man oerein en roppe: ik bin Spartacus. Dan wurde hja allegearre krusige.

Forneamde akteurs: Kirk Douglas as Spartacus, Jean Simmons as syn frou en Lawrence Olivier as Crassus, spylje de haedrollen treflik. Stanley Kubrich is de regisseur.

INNE DE JONG