De Tsjerne. Jaargang 16

[p. 179]

Sjouk Koopmans:
Dames Bearda

‘Teach us to care and not to care’
T.S. Eliot

It heucht my noch as de dei fan juster, dat de dames Bearda neist ús op it plein kamen to wenjen. It wie ien fan dy rûzige hjerstdagen, droech mar skrousk. De wyn swypke de tûken fan 'e âlde kastanjebeammen op it plein en de droege blêdden jagen yn it roun. De kaën sirkelen om 'e toer oanienwei as waerden hja opjage fan in frjemde macht, dy't harren nea rêst gunde. Wy hiene in frije woansdei-oerdei en wiene drok dwaende kastanjes to sammeljen. Dy't der fan 'e wyn net ôfreage waerden bikûgelen wy mei stiennen en stokken. Altomets kaem de âld-gemeenteûntfanger op toffels rimpen de doar út om ús to forjeijen. Dat holp efkes, mar hy hie de doar kwalik efter him ticht of wy wiene der wer. Ik soe krekt mei faesje op in kastanje ta, dy't farsk út 'e dop rôlle, doe't Heike fan 'e smid rôp: ‘Tink derom Sabine, dêr komt in frachtauto oan.’ It wie in greate forhúswein dy't njonken ús hûs stilhâldde. Mei greate eagen stiene wy to sjen hoe't der twa froulju efter út 'e wein holpen waerden. Dy hiene dêr blykber mank alle húsrie op in kiste sitten. Dat moasten de dames Bearda wêze, dêr't heit en mem it oer hawn hiene mei Boukjemuoi.

It iene stik húsrie nei it oare waerd útladen en fordwoun yn 'e lange gong. Oant skimerjoun ta stiene wy dêr en rounen de forhúsmannen foar de fuotten. De oare deis liet mem my freegje oft wy ek mei it ien of 't oare helpe koene, mar dat waerd ôfslein. Hja koene harren wol rêdde. De âld arbeider soe de hiele dei helpe om de boel to plak to setten en in arbeidster hiene hja ek al bisteld.

In pear dagen letter hongen der sniewite gerdinen foar de ruten. Yn 'e finsterbanken stiene beltsjeblommen en in Amaryllis. It like oft it hûs nea leech stien hie. Der kaem in buordtsje op 'e doar mei: Dames Bearda. Dat liet gjin twivel oer harren sosiale status. Ik ha harren dan ek nea by de foarnamme neamen heard.

Neffens ús mem hiene wy der gjin minne buorlju oan, al wiene hja tige orthodoks en wie ús heit in foarman yn it lytse frijsinnige formidden, dat fjuchtsje moast foar syn bistean. Folle omgong hiene hja bipaeld net. Hja kamen út 'e greidhoeke en dêr wiene de lju hwat oars, sei Boukjemuoi. Dat krige

[p. 180]

men dêr withwersanne op 'e romte. Hja miende mei dat ‘oars’ fansels minder, hwant gie der nou eat boppe it plak der't wy hikke en teine wiene en waerden?

Nou en dan seagen wy de âld-arbeider op 'e stoepe stean mei in greate âldmoadderige koer. De dûmny kaem der gauris oer de flier en dat koe, hwant sokke minsken hiene moarns fan 't bêd ôf dien, sei Boukjemuoi. As mefrou der wie en de dyk wie glêd, kloppen hja my om oan 'e pastorij to freegjen oft hja goed thús kommen wie. Dan mocht ik letter efkes yn 'e hûs komme en krige in apel út it kammenetslaed. Hja fregen my hoe't it op skoalle wie en hwat myn broer wurde soe. Ik hie dan noch wol hwat langer bliuwe wollen yn dy keamer mei it glânzgjende koper en it âld porslein, dat yn in glêzen kast stie to pronkjen. Hja kiene in letterdoek oan 'e muorre, dy't wol hûndert jier wie. Mar as hja neat mear fregen, krige ik it gefoel dat ik fuort gean moast.

Ien kear kamen hja op in joune ûntdien by ús oft heit daliks komme koe. It gûlde sa yn 'e skoarstien en hja wiene bang foar brân. De timmerman wie nei in gearkomste en hja doarsten it net langer oansjen. De oare deis krige ik tsien aeijen foar ús mem.

‘De eare most oan harren kant bliuwe, dat bigrypst Njiske’, sei Boukjemuoi, dy't altyd hwat spits wie as it gjin eigen wie.

doe't ik de m.u.l.o. yn it doarp ôfroun hie, gyng ik nei de stêd en waerd learling-forpleechster. Der waerd forwachte, dat ik alle frije dagen thúskaem en yn it earstoan wie dat ek regel. De dames Bearda sieten to breidzjen as ik út 'e bus it plein opkaem - hja breiden as mem my wer nei de bus tabrocht.

Doe't ik it wite krús hie, gyng ik nei Hollân om fierder to learen yn in great sikehús. Boukjemuoi dy't my sûnt ik út 'e hûs gien wie biskôge as ‘Demas heeft ons verlaten, hebbende de tegenwoordige wereld liefgekregen’, seach dit fuortgean allinne mar as in biwys fan noch fierder ôfsakjen. De diploma's dy't ik yn 'e rin fan 'e tiid sammele, telde hja net folle.

Us mem hâldde my trou op 'e hichte fan hwat der yn it doarp omgie. Op in dei krige ik in brief, dat ien fan 'e dames Bearda hommels nei Ljouwert rekke wie. Hja hie sa'n pine krigen yn 'e nacht. Juffer Gelske hie harren derút kloppe en heit hie de dokter helle, dy't har seis mei de auto nei 't sikehûs brocht hie. Mei tsien dagen wie hja al wer thús. Mar der wie neat oan har dien sei mem.

Ik wist it doe't ik dit lies. Hoe faek hie ik dat hjir al net meimakke. Hastich deryn - hastich derút, omdat der dochs neat oan to dwaen wie. Ik hope dat ik mis wie. Frjemd dat men

[p. 181]

sels wol foroaret, mar alles út 'e bernetiid gelyk hâlde wol.

Doe't ik in pear moanne letter thúskaem lei hja slik yn 'e efterkeamer. Har suster hie it oer ischias - it soe earst maitiid wurde moatte en mylder waer.

De jouns kaem hja hwat skruten to freegjen oft ús mem of ik de oare middeis in setsje komme koene. Hja moast op bigraffenis by in âlde omke yn 'e greidhoeke. De arbeidster soe oant nei iten ta bliuwe kinne.

Ik waerd der kjel fan doe't ik de oare deis foar it bêd stie. Hwat wie hja meager wurden en hwat hie hja in geizige kleur! Doe't hja de eagen opsloech, glimke hja tsjin my. ‘Moai dat jo ús efkes út 'e need helpe koene. Gelske woe my perfoarst net allinne litte.’

In skoft wie it stil. Men hearde allinne it tikjen fan 'e jouster klok en it spinnen fan 'e kat, dy't op it fuottenein lei.

Doe frege hja ynienen en ik wie der út noch yn net op fortocht: ‘Leauwe jo dat ik better wurd?’

‘Hwerom net?’ úntwykte ik it andert.

‘Gelske praet oer de maitiid en yn 'e tún sitte’, sei hja, as hie ik neat sein, ‘mar hja wit wol better. Soms lústert hja mei de dokter yn 'e gong. En ik bin sa bang... sa bang...’

‘Bang?’ frege ik súntsjes. ‘Mar jo ha dochs neat om bang foar to wêzen.’ En oer de gerdinen hinne eage ik nei de tsjerke, dêr't hja in libben lang gerânsje socht hiene foar it net bang wêzen.

‘Ik net - o fanke’ - en doe kaem it hiele forhael, dat ik sûnt net wer kwyt wurde kin. En ik kin it nea ien fortelle!

‘Jo witte net hwat Gels en ik trochmakke ha, en mist - foaral mist. Us heit wie in âlderwetsk man. Syn wil wie wet en syn opfettingen wiene de ienige dy't by ús telden. Mem wie dimmen en swijsum fan aerd en joech har derûnder del. Wy bisochten soms derûnder wei to kommen, foaral ús Liuwe, mar it slagge net. Yn it lêstoan bigoun heit mear drank to brûken as goed foar him wie. Net yn 'e herberge sasear - dat soe gjin pas jaen foar in tsjerkfâld, mar thús. Moarns wie er sa noartsk, dan doarsten wy gjin wurd sizze en wy fleagen op syn winken. It wie in forlichting as er nei 't bûthús gyng. Doe't er nei in koarte sykte stoar, blykte it mei de sinteraesje net yn oarder to wêzen. Heit hie jild fan it wetterskip ûnder syn bihear en mei it bûterfabryk hie er ek to dwaen. Ik wit it net sa krekt.

Liuwe, myn broer, stie derop dat alles yn koarte tiid foreffene wurde soe, sûnder dat de bûtenwrâld der aen fan hie. Wy libben tige kloek en krigen de namme sa fûl as foarken to wêzen. Jilles, de arbeider, âldfeint bleaun, bleau by as, al

[p. 182]

koe er it mei Liuwe min roaije. Ik ha wolris tocht dat Gelske en hy... Yn in pear jier wie alles oansuvere. It roun mei de buorkerij ek hwat better.

Doe kaem de oarloch. Earst murken wy der amper hwat fan, radio hiene wy net. Letter kamen der minsken withwersanne wei om iten en feilichheit. Ek fan 'e tsjerke waerd in aksje ûndernommen. Liuwe like earst ek wol meidwaen to wollen, mar it wie him allinne om jild to dwaen. Hy bigoun mei swarte hannel; hy naem jild oan fan Joaden en doe't hja kamen om ûnderdak stegere er harren ôf. De dûmny praette mei him, mar it wie oft de duvel him yn 'e macht hie. As mem dizze en jinge út it doarp ris geriifde mei in flesse molke of hwat bûter, dan spile er op, slimmer noch as heit eartiids.

Fan eltse sint moasten wy forantwurding ôflizze. Letter tocht ik wolris, hoe koene wy ús sa oerhearskje litte. Mar wy hiene nea hwat yn to bringen hawn. Mem forâldere hurd yn dy dagen en op in moarntiid founen wy har dea yn 'e kelder.

Der kamen geroften op 'e pleats, dat der Joaden op greate skael nei Dútsklân brocht waerden - jonges út ús eigen kontreijen waerden nei razzia's út harren skûlplakken wei helle. De boargemaster waerd op in nacht meinommen. It wie in binearjende tiid. Yn Hollân yn 'e greate stêdden stoaren de minsken fan honger. Iten, dêr draeide alles om. Liuwe makke in bulte jild yn dy dagen.

Jo binne noch jong, Sabine en ik hoopje, dat de hate jo nea oermasterje sil. Wy bigounen Liuwe to haetsjen, sa slim, dat wy hopen, dat de Dútskers him ek helje soene. Soms strúnden dy om ús huzing. De arbeider hie in soan fan syn suster forburgen yn in arkje midden tusken it reid - Liuwe wie tige meigeande tsjin 'e Dútskers omdat er sa bang as in wezel wie. Hy hat dy jonge oanbrocht. Dêr doar ik in eed op swarre. Ik sjoch him dêr noch by de skuorredoar stean, mei twa fan dy keardels to mûskopjen. Dyselde joun waerd it haed fan 'e iepenbiere skoalle ophelle omdat er twa Joadebern yn 'e hûs hie.

De oare deis gyng Liuwe net nei 't doarp om tabak oan to ruiljen. Hy woe bitiid op bêd en moast in cognac-groc ha om 'e kjeld to fordriuwen. Ik stie mei de beker yn 'e hân. Doe gyng ik nei it oanrjuchtkastke en grypte it doaske mei rottekrûd. Doe't wy op bêd giene, lei er to sliepen, mar doe't ik om tolve ûre nochris seach, wie er dea.

‘O Gels’, rôp ik, ‘dat ha ik dien! Hwat moatte wy nou!’ Togearre ha wy Jilles, ús arbeider, helle. Mei ús trijen ha wy him yn tekkens rôlle en by it lytshús bigroeven. It wie ljochtmoanne en in skerpe eastewyn grûlde om it hûs hinne. In ûle

[p. 183]

op 'e nael fan 'e skuorre rôp spûkeftich. Wy arbeiden mei ús trijen sûnder in wurd to sizzen. De kat kaem út it lytshús wei en strúnde Jilles om 'e fuotten. Doe't wy klear wiene ha wy oan 'e iere moarn ta byinoar sitten en in plan útwurke.

Liuwe soe rúzje krige ha mei Dútskers - dy hiene him meinommen. It waerd daliks leaud. Hiene hja Jan fan 'e bakker ek net meinommen en Goasse, dy't allinne yn it stropershúske wenne?

De maitiids siedden wy goudtsjeblommen en lobelia's neist it lytshús. Wy ha der noch oardeljier wenne, mar gjin ûre rêst hawn. Doe seagen wy in advertinsje yn 'e krante fan dit hûs.

Wy ha nea wer njonken de pleats west. De boer dy't der nou wennet bringt ús twa kear yn it jier de hier. Jilles komt nou en dan ris. Hy wurdt krebintich, mar sa lang as wy der binne sil hy it goed ha.

En nou moat ik my aenstouns forantwurdzje, fanke. Ik ha 't dien en ik ha gjin birou. Dat is it alderslimste.’

‘Ssssst!’ sei ik, hwant der waerd in kaei yn 'e doar stutsen. Doe't har suster der ynkaem lei hja sa 't like to sliepen. Dy tripke nei 't bêd en lústere: ‘Hoe is it hjir? Hat hja noch hwat sein? Soms dwilet hja en seit nuvere dingen.’

‘Né’, sei ik, ‘hja hat har bouillon hawn en in pear kear om hwat drinken frege.’