De Tsjerne. Jaargang 16

[p. 143]

Filmkronyk:

De frou mei it hountsje

Tsjechov forfilmje liket slim to wêzen. As net-Russen it dogge, mislearret it hast altyd. Tsjechov syn forhalen hawwe sa'n aparte sfear en konstruksje, dat allinne in bisibbe kunstner, dy't dit navrante, mankelike geastlike klimaet troch ende troch ken, him hjiroan weagje mei. Party koarte forhalen, dy't fierders wol fan talint tsjûgje, sneuvelje, om't de skriuwer him to krampeftich oan it foarskrift hâldt: ynlieding en sfear, in fornimstige yntrige, dy't de spanning opdriuwe moat en dan it plofeffekt fan in detektive-eftich slot. De yntrigrearre lêzer, dy't ûntspanning socht, glimket om de fordivedaesje, dy't er hawn hat, mar de kritikus yn him leaut net oan dizze duvel-út-indoaske of Deus ex machina oan de ein.

De Russyske master hat gjin forlet fan dizze effekten, hy lost gjin puzzels op, hy bitrapet it libben op ien fan syn biskiedende mominten en hâldt faek midden yn it forhael op, ta argewaesje fan lêzers, dy't perfoarst witte wolle, hoe't it ôfrint. Krekt, omdat it net ‘ôfrint’, grypt de tragyk, dêr't men mei konfrontearre wurdt, jin sterker oan.

De frou mei it hountsje bygelyks, it ivige motyf fan in bûtenhouwelikse leafde. In troude man en in troude frou moetsje elkoarren yn it baeiplak Jalta. Hja ondergeane har hookstrookse leafde as in swiere tragyk, hja wolle der in ein oan meitsje en geane nei hûs: de iene nei har stomforfelende amtner, de oare nei syn aristokratyske, wize frou, mar der is gjin ûntkommen oan. Hja moetsje elkoar kear op kear yn Moskou, it forhael einget mei ien fan dy moetingen.

‘It moat oars wurde, ik haw it gefoel, dat der in stoarm komt, dy't alles weifaget, it kin sa net bliuwe’, seit de man. En de frou: ‘Ik haw it gefoel, dat it slimste noch komme most.’ It safolleste wanhopige ôfskied en dan is 't forhael út, sûnder happy of unhappy ending, it drama giet troch, de lêzer mei foar himsels fierder tinke.

Meitsje fan sa'n forhael, dat men yn tweintich menuten lêst, mar ris in film fan oardel ûre. Alexis Kheifitz hat it dien en it is sa'n wûnder wurden, dat men jin ôffreget hwat better is, it forhael of de film. De binearjende sfear fan it Ruslân fan 1900, de helpleaze minske tusken twa tiden, dy't omdôch op it wûnder wachtet, symbolisearre yn dit lytse persoanlike drama, tilt de regisseur út boppe tiid en omstanrlichheden en makket er ta in algemien minsklik drama, dat yn alle tiden spylje kin en nea ‘út’ is. Mei de soberste middels, sûnder omballingen, tagelyk mei in oant de subtylste détails útwurke entourage. Alexei Batalov en Ya Savvina, dy't resp. de man en de frou spylje, dogge yn greatens foar de regisseur net ûnder.

Stalin is wei, dat fornimt men ek oan de prachtige Russyske films dy't der tsjintwurdich wer komme.

It gesicht
fan Ingmar Bergman

Wer in nije film fan de greate Sweed. En ien, dy't der yn karakter, sfear en thema wer by al dy oaren útrint. Hwat mear as men fan him sjocht, hwat mear komplisearre de figuer fan dizze biseten kunstner foar jin wurdt.

Men sjocht yn dizze nije film in sterk autobiografysk elemint en

[p. 144]

dat wol my wol oan. It forhael liket op himsels in stikje guodkeape kolder, dêr't hindert oare regisseurs jin allinne mar mei forfele soene. Mar yn de hannen fan Ingmar Bergman, dizze master-tsjoender, wurdt it nijsgjirrich, boeijend en bilangryk. It spilet yn 'e midden fan de foarige ieu, doe't magnetisme en elektrisiteit ûntdutsen wiene en de moderne wittenskip miende, alles rationeel forklearje to kinnen. Tagelyk en dêr tsjin yn rekke de massa yn de bisnijing fan magnetiseurs mei in min of mear okkulte genêzingsmethoade.

‘Dokter’ Vogler is sa'n soarte tsjoender, dy't mei syn ‘Magnetysk Genêzings Theater’ troch Europa reizget. Yn in Sweedske stêd hâldt de polysje it selskip oan en bringt harren nei de notabelen, in dokter, in konsul en in kommissaris. Dokter Vergérus wol Vogler ûntmaskerje, om't der neffens him neat is tusken himel en ierde, dat net rationeel forklearre wurde kin. It giet der heil om seil oan wei, Vogler wurdt delslein fan in grouwe koetsier, dy't er hypnotisearre hie en hy hâldt him dea. Vergérus moat seksje forrjochtsje op syn lyk, mar hja hawwe Vogler forwiksele mei it lyk fan in toanielspylder, dy't by harren yn de wein stoarn is. As yn de rin fan de seksje de libbene Vogler Vergérus oer it mad komt, âllet dy it út fan ûntsetting. Letter ûntdekt er de truc en kloppet himsels op it boarst: hy hat dochs gelyk. Krekt as hja it selskip mei skande fuortstjûre sille, komt der in útnoeging fan de kening fan Sweden, om in foarstelling yn it paleis to jaen. Under daverjende muzyk reizgje hja ôf.

Logika, psychology, opbou en struktuer komme hjir net oan to pas, mar wol de hiele kream fan barok, wylde romantyk, Poe-eftige forskrikkingen, leafdedrankjes, likeforwikseling, ensfh. Mar ja, Ingmar Bergman kin him dat permittearje, syn wrâld fascinearret altyd. En út de hiele heksetsjettel riist it byld fan dokter Vogler foar jin op: de man mei syn tsjoendersjeften, dy't sûnder burd, prûk en masker in iensum, bang en kwetsber minske is.

Vogler-Bergman. Bergman hat him sels ris forgelike mei in gûchler, dy't mei syn films it publyk bitsjoent, mar machteleas wêze soe as dat publyk net mear yn him leaude. Yn in biskate sin kin men Vogler sjen as Bergman syn dûbelgonger. Sa lang as Bergman sa tsjoene kin, sil lykwols it publyk yn him leauwe. En yn syn wrâld, de wrâld fan it symboal, it mearke, it wûnder, de dichter, de wrâld fan it heimsinnige, bopperationéle, ûnforklearbre libben. ‘Nous sommes d'éternels enfants’ en alle bern, lytse en greate, leauwe yn dy wrâld.

It is foar Bergman in great forlies, dat Max von Sydow, dy't ek hjir de haedrol wer spilet, nei Hollywood giet.

INNE DE JONG