De Tsjerne. Jaargang 16

[p. 139]

Steven de Jong:
Alle kneppels op it jiskelan

‘Hwer sil ik fan dichtsje mem...’
O. Postma

Wol ik yn Fryslân net iepenbier foar sjamme stean en via de Ljouwerter krante net as dizige eamelder de literaire Fryske skiednis yntsjen, dan sil ik dochs hwat ynbringe moatte tsjin myn eksekusje troch Durk van der Ploeg yn it jannewarisnomer fan De Tsjerne.

1) Hwerom ik de polemyske toan brûkte.

Ik hie ris yn in psychologyboek lêzen dat de westerske minske mear as 90% fan syn formogens yn frede stjerre lit. En fan de skriuwer fan 'e fakirs krige ik de yndruk dat er de wrâld om him hinne as in keppel wurge slangen seach. Ien dy't dat sa sjocht, moat dochs wol foar 99% ûnbiwust libje.

Dr. C.G. Jung, dy't gâns stúdzje makke hat fan 'e psyche fan 'e primitive folken, skreau, dat in bêst middel om dizze minsken biwust to meitsjen wie, se in slach yn 't antlit to jaen. Dat sadwaende liken my in pear spjildeprippen net in minne therapy ta.

2) Ik soe der theoryen en fiksjes op nei hâlde. Dat is mooglik. In minske is him syn eigen fiksjes net biwust. Mar as Durk van der Ploeg wol dat der motivearre en wiermakke wurde moat, hied er my dúdlik meitsje moatten hokfor theoryen dat wiene en hwerom't dat fiksjes wiene, dan hie ik my der miskien fan bifrije kind.

3) Hat dy therapy fortuten dien?

Ik leau dat dit eksperimint mislearre is. As ik de hear Van der Ploeg goed bigrepen ha, sjocht er it bistean nou as in kadaver en it bloeijende dêrfan as it surplus. Dat de slangen binne al net wurch mear, mar dea. Dit kin lykwols oan myn geastlike ynstelling of biheind yntellekt lizze, dat net oerienkomt mei syn dualisme.

4) Ik seach de gravité net yn it bisykjen fan syn poëzij relaesje to finen mei it folk ensfh., mar yn it feit dat dy poëzij dat die om it bistean to distânsiearjen fan it banale. Ik fielde dêr yn dat troch ien of oare ethyk it bistean to koart dien wurdt en dan kin wol ris bliken dwaen, dat dat banale lang sa banael net is as dy ethyk.

Nou sil ek dúdlik wêze, dat ik in lykrede op hokfor libbene

[p. 140]

poëzij net akseptearje koe. It is mooglik dat de avant-gardepoëzij yn Hollân of op oare plakken fan 'e wrâld troch in arrivé-krityk propagearre, ynboargere en féstroun is, yn 'e Fryske skriftekennisse is dat op gjin fuotten en fiemen nei it gefal. Noch yn De Tsjerne noch yn 'e Ljouwerter krante haw ik ea in krityk lêzen, dy't ek mar in bytsje fieling foar dit soarte poëzij hie. It kosmopolitisme fan Durk van der Ploeg en Tjitte Piebenga rint it gefaer it dichtwurk fan b.g. Jelle de Jong en Ella Wassenaer yn in hokje to setten, dêr it doarke fan to skoatteljen en to sizzen: ‘Dat ha wy hawn, wy moatte nei de tradysje werom.’ Wylst it krekt om 'e hoeke fan 'e doar Fryslân ynsetten kaem. Hja forjitte dat in dichter yn elts fers op 'e nij berne wurde moat en mei elts fers nije mooglikheden skeppe kin. Elts gedicht hat syn eigen noarms, dy't net altyd objektyf to omskriuwen binne, mar dy't de lêzer kréatyf ûntdekke moat om der like kréatyf yn to leauwen.

Ik sil bisykje oft myn kréatyf formogen by steat is mei help fan in parabeltsje inkelde dingen dúdlik to meitsjen.

Der wie ris in tiid dat de fotografen inkeld loften mei wolkens fêstleinen, simmerjounsloften spegeljend yn it glêdde wetter fan 'e Fryske marren, of hjerstloften blau as lead fol heil en snie en ek wol stjerreloften mei de sulveren bananeskyl fan 'e moanne as in vikingskip op 'e kosmyske weagen. Dit hie moai west, hiene de kritisi fan dizze fotografy net in tradysje makke. Hja seine: ‘Dit is kunst, dizze skientme twingt ús ta stiltme en ta it bisef hoe lyts in minske is, in breakrûm op 'e rôk fan it universum (Lucebert). Oare foto's kinne sûnder mis wol in libbene problematyk oan 'e oarder stelle, mar dat hat mei kunst neat to krijen,’

It waerd ek tiid dat se dat seine, hwant der wiene fotografen, dy't it meitsjen fan dy loftkastielen en dat stjerretellen bigoun to forfelen. Hja stapten yn in fleantúch en makken loftfoto's fan it lân, de doarpen en de stêdden. Nou wie to sjen, dat de minsken de hearskers wiene fan 'e wrâld. Sjoch mar nei de kontoeren fan 'e greate stêdden en al it griene yn kultuer brochte lân; men koe it libben yn greate streken sjen. Dit wie moai, mar de tradysje fan 'e kritisi makke der wer in program fan. De skientme fan wolkens en stjerren en de lytsens fan 'e minsken rekken út 'e tiid, seine se. Sa roun alles wer sa fêst as in hûs en de twa soarten fotografy wiene slaende deilis.

Doe kamen der twa wrâldoarloggen en de fotografen makken har loftfoto's fan hûnderten hektares pún. Ien fotograef krige de ynspiraesje en spring mei de parachute nei ûnderen om de minsken yn dy púnheap op to sykjen. Hy kaem ta it bisef dat

[p. 141]

de greate streken gans minsken yn 'e illinde sitte lieten. Doe makke hy in foto fan in soldaet, dy't mei it bleate gat op 't húske fize wurden yn 'e doar siet to skrassen. Hy makke him dêrby faeks drokker om 'e frage oft dizze soldaet lokkich of ûngelokkich wie as om it feit dat in biskate mienskip fan oardiel wie oft dit mocht of net mocht.

Dizze fotograef waerd lykwols formoarde troch de krityk, dy't er op 'e hân krige mei it program: ‘Dit is réalistyske kunst, de stim fan ús tiid, dy't de minsken sjen lit, sa't se yn wêzen binne.’

Doe wiene der trije soarten fan kunst en in protte heibel. De arrivé-kritisi wachten, trou oan har tradysje, op in nije renaissance fan 'e jongerein en sochten wanhopich om nije noarms om har forneatigingsdrift, it libben yn it lytse knipke fan har forstân to biflappen, bifredigje to kinnen.

De Fryske dichters sitte oer it generael tangele mei it byleauwe, dat se mei de lodde earst yn 'e meast drege knipklaei omdolle moatte, foar't se in fers skriuwe kinne. Har lizze alle mooglike sabeare poëtyske noarms as dwerse kneppels foar de fuotten. Hwerom swijt b.g. Douwe Tamminga? Soe it komme, om't it prachtige taelkastiel dat er boud hat in goudene grêfkelder blykt to wêzen, dêr't er net mear út komme kin? Hwer bliuwt de poëzij fan Tjitte Piebenga? Hwerom sizze syn proazaforhalen, dy't er langlêsten yn De Tsjerne hie, my folle mear as de measte fan syn fersen? En ik eangje, dat Durk van der Ploeg syn poëtyske wei ek wol dearinne sil. Hy hat sûnder mis treflike fersen skreaun lykas genesis út syn bondel lok op eachlingte en de earste fiif fersen út De Tsjerne fan oktober '59, mar om jimmer deselde leptosome djipséfisken opdûke to wollen, lykas hy en syn epigoan Jan Dotinga dogge, bigjint op it lêst ek to forfelen.

Ik soe sizze, jonges, smyt alle kneppels op it jiskelân mei myn theoryen en fiksjes der by, as dy jim yn 'e wei steane. Wurd yn 'e fredesnamme gjin tsienderangs amateurfilosoof dy't yn dizige essays oer de essinsje fan it bistean en de poëzij fortiisd rekket en in finzenis fan objektive noarms en konklúzjes om it dichterlik formogen hinne bout. Skriuw mar raek fersen en fan 'e hûndert sil der grif ien by wêze, dy't gâns better is as hûndert essays foarskriuwe kinne. Nim in foarbyld oan b.g. Obe Postma, dy't it oandoarst en skriuw der soms mar hwat hinne. Hy is der âld by wurden en syn hiele libben ien fan 'e bêste Fryske dichters, sa net de bêste Fryske dichter bleaun.

[p. 142]

 

‘Hwer sil ik fan dichtsje mem

 

om de priis fan Rely to winnen?’

 

 

 

‘Dou hast de ierde dochs jonge...

 

it wetter... de wyn en it fjûr...’

en noch in ùneinichheit mear, soe ik der oan taheakje wolle, net om Postma to forbetterjen, mar om't it myn leauwe is dat de mooglikheden ûneinich greater binne as ús forstân omfetsje kin.

Dit wol net sizze, dat de wrakseling en de tucht weifalle, mar dêr sil gjin dichter him op biroppe meije en gjin minske sil dy omskriuwe kinne of hy moat der fan dichtsje.